29 اکتبر معادل 7 آبان روز جهانی اینترنت است. اما در حالی در آستانه روز جهانی اینترنت قرار داریم که بسیاری از کارشناسان پیش بینی می کنند که در آینده نزدیک اینترنت به بستر اصلی توسعه تبدیل خواهد شد و توسعه اینترنت می تواند بسیاری از مشاغل کنونی را از بین ببرد. در چنین شرایطی از نظر کارشناسان فضای مجازی، محدود کردن اینترنت نمی تواند راهکار مناسبی برای سازگاری با چالش های ناشی از تحول دیجیتال باشد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، از سال 1969 میلادی کاربران فضای مجازی روز 29 اکتبر را به عنوان روز جهانی اینترنت جشن می گیرند؛ چراکه در سال 1969 در چنین روزی نخستین پیام الکترونیکی از یک کامپیوتر به رایانه ای دیگر ارسال شد و همین مساله زمینه ساز توسعه اینترنت در سطح جهان گردید.
اکنون هم با گذشت 52 سال از آن روز، اینترنت به بزرگترین شبکه طراحی‌شده توسط انسان ها تبدیل شده است و آن قدر این شبکه در زندگی مردم دنیا جا باز کرده است که بسیاری از مردم حتی نمی توانند یک ساعت بدون اینترنت زندگی کنند.
اینترنت به صورت رسمی از سال 1372 و توسط پژوهشگاه دانش های بنیادی یا همان مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات سابق و با اتصال رایانه های این مرکز به دانشگاه وین، وارد ایران شد. بعد از آن هم رفته رفته نهادهای علمی، پژوهشی، دولتی و رسانه های مختلف به شبکه جهانی اینترنت متصل شدند و از اوایل دهه 80 استفاده از اینترنت در ایران عمومی شد.
از اوایل دهه 90 شاهد انفجار تعداد کاربران ایرانی اینترنت بودیم و اکنون که در آستانه قرن جدید شمسی قرار گرفته ایم، براساس آمار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، بیش از 94 درصد مردم کشورمان از اینترنت استفاده می کنند.
در این میان اما یکی از مهمترین مشکلات کاربران ایرانی در تمام طول سه دهه حضور اینترنت در ایران، پایین بودن سرعت اینترنت در کشور ماست. موسسات پژوهشی حوزه اینترنت در جهان آمارهای مختلفی را در این زمینه منتشر کرده اند که همگی حاکی از رتبه پایین ایران به لحاظ سرعت اینترنت در میان سایر کشورهاست.
به نحوی که براساس بررسی های موسسه Ookla که یکی از معتبرترین شرکت های متخصص در زمینه انجام تست کیفیت و سرعت اینترنت است، ایران در پایان سال 2020 از نظر سرعت اینترنت در میان 211 کشور جهان در رتبه 117 قرار داشت. همچنین وب سایت Speedtestدر ژانویه 2021 اعلام کرد که سرعت اینترنت در ایران در میان 190 کشور جهان در رتبه 136 قرار دارد.
علیرضا چابکرو، پژوهشگر فضای مجازی در گفت و گو با رکنا اما معتقد است که با وجود رتبه پایین ایران در جداول جهانی سرعت اینترنت، اساسا سرعت اینترنت در کشورمان چندان پایین تر از کشورهای پیشرفته نیست و در سال های اخیر بخصوص با راه اندازی نسل چهارم و چهار و نیم اینترنت همراه در کشورمان، مشکل سرعت اینترنت ایران تا حد زیادی حل شده و مشکل باقیمانده، عدم پوشش مناسب اینترنت پرسرعت در سطح کشور است.
این مدرس دانشگاه با تاکید بر این که اکنون سرعت اینترنت دغدغه اصلی کشورهای جهان در حوزه اینترنت نیست، عنوان کرد: در حال حاضر، تولید محتوای مناسب برای فضای مجازی و رساندن این محتوا به دست عموم کاربران، مهمترین دغدغه کشورهای جهان در حوزه اینترنت است.
در واقع از نظر این کارشناس فضای مجازی، کشورها به دنبال آن هستند که با تولید و عرضه محتوای اینترنتی، هم درآمد مناسب کسب کنند و هم در سطح کشور خود و البته در سطح جهان فرهنگسازی کنند و هم اکنون بسیاری از کشورهای توسعه یافته تلاش می کنند با عرضه محتوای مطلوب خود در بستر اینترنت برای خودشان هژمونی ایجاد کنند.
هم اکنون شرکت های بزرگی در سطح جهان فعال هستند که از طریق تولید و عرضه محتوا در اینترنت درآمدهای بالایی را کسب می کنند و دولت های مختلف نیز در سطح جهان هزینه های بالایی را برای ارائه محتواهای مطلوب خود صرف می کنند، اما از آنجایی که ذات اینترنت، یک ذات تعاملی است، بنابراین تولید و عرضه محتوا در این بستر نیز به صورت تعاملی و از طریق تمام مردم دنیا انجام می شود.
در چنین شرایطی از نظر چابکرو، در ایران نیز نهادهای دولتی مثل شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارشاد، وزارت ارتباطات و سازمان صدا و سیما نمی توانند تنها مسئولان تولید محتوا در اینترنت باشند، بلکه اکنون همان طور که در شبکه های اجتماعی مشاهده می کنیم، آحاد جامعه درگیر تولید محتوا در اینترنت شده اند.
به گفته این پژوهشگر فضای مجازی، در این شرایط مسئولان برای رشد جامعه و جلوگیری از آسیب های ناشی از فضای مجازی، باید از محدود کردن این فضا دست بردارند و ضمن تعامل با مردم، نقش هدایتگری را برای تولید و عرضه محتوای مناسب در بستر اینترنت ایران برعهده بگیرند.
در این میان اما باید توجه داشت که براساس اظهارات بسیاری از جامعه شناسان، سرمایه اجتماعی حاکمیت به دلیل دشوار شدن وضعیت اقتصادی در سال های اخیر کاهش یافته است و در چنین شرایطی، حاکمیت نمی تواند صرفا با داشتن نگاه از بالا به پایین به مدیریت فضای مجازی بپردازد و اساسا اگر حاکمیت این نگاه را به اینترنت داشته باشد، به هیچ وجه نمی تواند هدایت کننده مناسبی برای تولید و عرضه محتوا در آن باشد.
به گفته چابکرو، با توجه به این که دولت از سرمایه مالی بسیار بالاتری نسبت به بخش خصوصی برخوردار است، هنوز هم در ایران، دولت می تواند مهمترین هدایتگر تولید و عرضه محتوا در فضای مجازی باشد. در واقع، دولت همان طور که برای توسعه صنایع گوناگون در کشورمان هزینه می کند، باید با سرمایه گذاری مناسب، محتوای مطلوبی را در فضای مجازی تولید و عرضه کند و از این طریق به مقابله با آسیب های فضای مجازی بپردازد.
همچنین از نظر این کارشناس فضای مجازی، دستگاه اجرایی می تواند با ارائه تسهیلات مادی و معنوی گوناگون به شرکت هایی که در زمینه تولید محتوا در فضای مجازی فعالیت می کنند، ضمن مشارکت در حوزه تولید محتوا، تلاش کند تا محتوای مطلوب خودش به صورتی گسترده تر در این فضا عرضه شود؛ البته به شرط این که دولت و شرکت های طرف قرارداد آن بتوانند محتواهای خلاقانه ای را در فضای مجازی عرضه کنند.
نکته دیگری که نباید از آن غفلت کرد، این است که در سال های اخیر، نهادهای دولتی و خصوصی ایرانی فعال در فضای مجازی، رقبای بزرگی را در حوزه تولید محتوای متناسب با نیاز کاربران ایرانی در سطح جهان داشته اند و عمدتا عرصه رقابت را به این رقبا واگذار کرده اند.
البته چابکرو تاکید دارد با وجود این که روز به روز عرصه رقابت بین شرکت های ایرانی فعال در حوزه تولید محتوا با رقبای جهانی تنگ تر می شود، هنوز هم باید در این عرصه تلاش کرد و دولت به هیچ وجه نباید دست روی دست بگذارد، زیرا دستگاه اجرایی قطعا می تواند با استفاده از هزاران جوان مستعد فعالیت در فضای مجازی، به تولید و عرضه محتوای مناسب در این فضا بپردازد.
این پژوهشگر فضای مجازی در توضیح بیشتر گفت: انگلستان 2 میلیون نفر کُدنویس دارد و در کشور هند نیز میلیون ها نفر به برنامه نویسی مشغول هستند، اما در ایران قطعا کمتر از 100 هزار نفر از افراد در حوزه کدنویسی فعالیت می کنند و طبیعی است که وقتی تعداد برنامه نویسان ایرانی نسبت به جمعیت کشور و ضریب نفوذ بالای اینترنت در جامعه ما بسیار کمتر است، ما در تولید محتوای مناسب در فضای مجازی از رقبای خارجی‌مان عقب بمانیم.
اما صرف نظر از لزوم ارتقای کیفیت محتوا در فضای مجازی، نکته دیگری که باید در آستانه روز جهانی اینترنت به آن توجه داشت، این است که بشر هم اکنون در حال طی کردن مراحل انقلاب صنعتی نسل چهارم و تحول دیجیتال است و پیش بینی می شود که در پایان این انقلاب، بخش زیادی از مشاغل کنونی به دلیل توسعه اینترنت و سایر ابزارهای الکترونیک به طور کامل از بین بروند یا مجبور به تغییر شکل باشند.
به طور مثال، هرچقدر که دولت الکترونیک در کشورها توسعه یابد، طبیعتا مشاغلی مثل حسابداری، بانکداری و ممیزی مالیاتی از بین می رود. همچنین در آینده نزدیک احتمالا مشاغلی از جمله انتشارات، چاپخانه، کتاب فروشی، بازاریابی، آژانس مسافرتی، بنگاه معاملات ملکی و ... به دلیل توسعه اینترنت و صنعت رباتیک از بین خواهند رفت یا شکل فعالیت آنها به کلی تغییر می کند.
چابکرو در همین راستا معتقد است که هرچقدر اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند و تحول دیجیتال با سرعت بالاتری انجام شود، سازمان های دولتی که ساختارهای سنتی دارند، قطعا دچار چالش های عمیقی خواهند شد؛ زیرا در آینده دیگر به دفاتر بزرگ مبتنی بر نیروی انسانی برای پیش بردن امور اداری نیازی نخواهد بود و بیشتر کارهای اداری از طریق اینترنت و توسط هوش مصنوعی و ربات ها پیش خواهد رفت.
این پژوهشگر فضای مجازی با بیان این که عدم سازگاری با توسعه اینترنت و سیستم های رباتیک در جهان قطعا منجر به بروز بحران بیکاری در ایران خواهد شد، اظهار داشت: چالش های ناشی از تحول دیجیتال به‌زودی در تمام فعالیت های اقتصادی و نهادهای حاکمیتی ایجاد خواهد شد و دولت ایران نیز به هیچ وجه نمی تواند خود را از این چالش ها نجات دهد.
البته از نظر این کارشناس فضای مجازی، بحران بیکاری، تنها آسیب ناشی از توسعه دیجیتال بر پیکره جوامع بشتری نیست، بلکه اگر خودمان را با این تحول سازگار نکنیم، باید با بحران هایی نظیر بحران خانواده، بحران ازدیاد نسل، تغییر در نگرش ها و ارزش ها، بحران اقتصادی، بحران اوقات فراغت و آموزش و حتی بحران حاکمیتی مواجه شویم.
چابکرو تاکید دارد که مهمترین راهکار برای سازگاری با تحول دیجیتال، این است که ما اول از همه باور کنیم که این تحول با توسعه اینترنت و سیستم های رباتیک دیر یا زود در ایران اتفاق خواهد افتاد و ما نباید اینترنت را یک مساله حاشیه ای بدانیم و اگر بخواهیم همچنان این رویکرد را داشته باشیم، قطعا با آسیب های شدیدی مواجه خواهیم شد.
این پژوهشگر فضای مجازی در توضیح بیشتر گفت: متاسفانه هنوز هم برخی مسئولان ما اصل را بر ساختارهای سنتی می گذارند و اینترنت را یک مساله حاشیه ای می دانند. این در حالی است که در آینده نزدیک، اینترنت به بستر اصلی توسعه تبدیل می شود و بنابراین دولت باید همان قدر که برای توسعه کارخانجات سرمایه گذاری می کند، در جهت توسعه اینترنت و مشاغل مبتنی بر فضای مجازی نیز سرمایه گذاری کند، زیرا آینده اشتغال در کشورمان وابسته به فضای مجازی خواهد بود.
اما به گفته این کارشناس فضای مجازی، متاسفانه هنوز هم بسیاری از مدیران کشور لزوم سرمایه گذاری در توسعه اینترنت را درک نکرده اند و به همین دلیل، اساسا صنعت تولید دیتاسنتر در ایران بسیار کم رونق است؛ آن هم در حالی که اگر ما می توانستیم دیتاسنترهای بزرگی را در کشورمان ایجاد کنیم، قطعا می توانستیم نرم افزارهای داخلی بهتری نیز به کاربران ایرانی عرضه کنیم و نیاز کمتری به نرم افزارهای مبتنی بر دیتاسنترهای خارجی داشتیم.
در چنین شرایطی اما عقب ماندگی دولت ایران از سرمایه گذاری در حوزه توسعه اینترنت منجر به آن شده است که شاهد رشد گسترده مشاغل اینترنتی در نرم افزارهای خارجی باشیم و به همین دلیل، از نظر چابکرو، ایران نه تنها در توسعه دولت الکترونیک عقب مانده است، بلکه در گسترش مشاغل اینترنتی نیز عقب ماندگی بسیاری نسبت به بخش خصوصی دارد.
در پایان باید توجه داشت که عقب ماندگی دولت ایران از توسعه اینترنت مربوط به امروز و دیروز نیست و اساسا در سه دهه گذشته که بسترهای دیجیتال جای خود را در جامعه ما پیدا کرده اند، متاسفانه برنامه ریزی لازم برای سازگاری ساختارهای کشور با این بسترها صورت نگرفته است.
حالا هم که در معرض انقلاب صنعتی نسل چهارم و تحول دیجیتال قرار گرفته ایم، اگر دولت همچنان بخواهد توسعه دیجیتال را جدی نگیرد یا محدود کردن فضای مجازی را راهکار اصلی مقابله با آن بداند، دیر یا زود ناچار می شود که با بحران های شدید اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم کند.
