به گزارش ایرنا رشته "تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی" یا به اختصار "گوهرتراشی" یکی از هنرها و صنایع قدیمی در ایران است که در سال‌های اخیر با توجه به روی آوردن مردم به استفاده از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی به عنوان زیورآلات و تزئینی و هم جنبه درمانی و نیز رویکرد ایجاد اشتغال بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
خراسان جنوبی دارای قابلیت‌های متعددی است که از جمله آن می‌توان به ذخایر معدنی شامل سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی اشاره کرد و زیبایی و تنوع رنگ از مهمترین برجستگی آنهاست.
براساس آخرین آمار تاکنون بیش از ۵۰ نوع سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی در خراسان جنوبی شناسایی شده است و شهرستان‌های خوسف، سرایان، فردوس، زیرکوه و نهبندان در این زمینه شاخص هستند.
روستاهای خور، کوه تَشتاب، بمرود قاین و بُرجَک از جمله مناطق غنی از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است که بیشتر ذخایر این استان کویری در آنها وجود دارد.
روستای خور شهرستان خوسف در ۸۰ کیلومتری مرکز استان جایی است که برق سنگ در بیابان و هنگامی که او در پی گوسفندان در صحرا بود چشمش را گرفت و به هیچ وجه فکر نمی‌کرد این سنگ رنگارنگ و زیبا، گوهری ناب است و خیلی‌ها در پی آنند تا منبع و محل آن را بدانند.
مرد روستایی فقط به خاطر اینکه از رنگ و نقش سنگ خوشش آمده بود، آن را برای استفاده در دکور خانه خود به منزل آورد و چند سالی از این ماجرا گذشت تا اینکه مسافرانی از اصفهان به خور آمدند و از سنگ پرسیدند که او سنگ را به آنان نشان می‌دهد و از تعریف و تمجیدشان متوجه می‌شود که سنگ قیمتی از نوع عقیق است، پس محلی که آن را یافته بود به گردشگران لو نمی‌دهد.
وقتی قدر آنچه را که فقط برای زیبایی و قشنگی از بیابان جمع‌آوری می‌کرد و گوشه‌ای از خانه می‌انداخت، دانست، خودش به دنبال آموختن فوت و فن ان رفت و استاد گوهرتراشی در روستای خور از توابع شهرستان خوسف شد.
تشعشع و درخشش این عقیق‌های رنگی از روزنه کارگاه کوچکش به بیرون که می‌تراوید، سبب شد اهالی روستا که مالدار و عشایر بودند وقتی در بیابان و صحرا در پی دام‌ها برای چرا بودند برای جمع‌آوری سنگ‌ها از دل خاک‌های تیره و سیاه بیابان اقدام و این سنگ‌ها با ارزش را در خانه‌های خود دپو کنند.
حالا دیگر فقط «حسین خرمی» نیست که گوهرها و گنج‌های رها شده در بیابان‌های خور را می‌شناسد بلکه همه اهالی روستا در این زمینه کارشناس شده‌اند و هر کدام با جمع‌آوری سنگ‌های عقیق آن هم به‌صورت فله‌ای صاحب سرمایه‌ای هستند و آنها را به نگین یا گوهر زیورآلات تبدیل می‌کنند.
در حال حاضر بیش از ۴۰ کارگاه گوهرتراشی در روستای خور که سال ۱۳۹۸ به عنوان روستای ملی گوهرسنگ‌ها ثبت شد، فعال است و در هر خانه‌ای از اهالی این روستا را که بزنیم با کیسه‌هایی از عقیق‌های رنگارنگ که در گوشه و کنار این خانه‌ها جا خوش کرده است، مواجه می‌شویم.
اما برخی موانع و چالش‌ها از جمله شیوع کرونا که بر همه بخش‌های اقتصادی جامعه تاثیر گذاشته است، باعث شده این محصولات با ارزش فروش مناسبی نداشته باشد.
بازاریابی مهمترین مشکل گوهرتراشان
کارآفرین و استاد گوهرتراشی روستای خور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بازاریابی را مهمترین مشکل فعالان این صنعت عنوان کرد و گفت: مهمترین آرزو و امید هر هنرمند و صنعتگری، فروش محصولاتش است.
حسین خرمی افزود: شیوع کرونا هم بازار فروش محصولات ما را دچار مشکل کرده است و قبل از شیوع این بیماری به نسبت بازار فروش مناسب‌تری داشتیم و صنعتگران هم شوق و ذوق بیشتری برای تولید داشتند.
وی اظهار داشت: در حال حاضر فعالیت گوهرتراشی را به امید فروش محصولات در آینده ادامه می‌دهیم و با وجود همه مشکلات به دلیل علاقه به کارم و امید به بازاریابی تولیدات در آینده، دلسرد نشده‌ام اما واقعا نیازمند حمایت مسوولان هستیم.
استاد گوهرتراشی گفت: اگر قرار باشد بازار فروش محصولات به همین روال باشد و درآمدی از دسترنج خود نداشته باشیم به اجبار باید این کار را کنار بگذاریم.
وی با تاکید بر اینکه صنعتگران روستا نیازمند آموزش‌های تخصصی در زمینه گوهرتراشی هستند افزود: مسوولان باید از ما حمایت کنند تا چرخه این صنعت در روستا تکمیل شود چون با سوار کردن همین نگین‌های عقیق روی زیورآلات مختلف، قیمت کار چند برابر می‌شود.
خرمی گفت: با توجه به وجود تجهیزات در روستا، نیاز است آموزش‌های رکاب‌زنی انگشتر و سایر زیورآلات ارائه شود چرا که با تنوع‌بخشی به محصولات مشکلی در فروش نخواهیم داشت.
وی اظهار داشت: سه سال پیش دستگاه رکاب‌زنی و نقره‌سازی به همت کمیته امداد و آموزش فنی و حرفه‌ای تهیه و در روستا مستقر شد اما مشکل اصلی ما نبود مربی برای آموزش تخصصی است که تاکنون برگزاری کلاس‌های تخصصی به دلیل نبود مربی برای صنعتگران برگزار نشده است.
لزوم تکمیل چرخه گوهرتراشی
تکمیل چرخه گوهرتراشی نیاز دیگری است که این صنعتگر بر آن تاکید کرد و افزود: پایه رکاب انگشتر و سایر زیورآلات را از مشهد تهیه می‌کنیم و اگر در تکمیل چرخه این صنعت به‌خصوص تولید رکاب انگشتر و سایر نقره‌جات و آموزش‌های تخصصی حمایت شویم، روستای ما نه تنها محروم نیست بلکه در زمینه گوهرتراشی، اشتغال و درآمد می‌تواند در سطح کشور و استان نمونه باشد.
وی گفت: اگر چرخه صنعت گوهرتراشی در روستا تکمیل شود، فروش محصولات راحت‌تر انجام می‌شود، چون وقتی خریدار کار نهایی و زیورآلات را می‌بیند نه نگین تنها را، شوق و ذوق بیشتری برای خرید دارد و تاکنون محصول نهایی گوهرتراشی، همان زیورآلات است که بیشتر مورد استقبال گردشگران قرار گرفته است.
این کارآفرین با اشاره به اینکه بیشتر کارگاه‌های گوهرتراشی روستا به‌صورت خانگی است اضافه کرد: بیش از ۴۰ کارگاه گوهرتراشی در روستای خور وجود دارد و مواد اولیه را به‌صورت رایگان از بیابان جمع‌آوری می‌کنیم که یک ظرفیت است.
وی گفت: در دوران شیوع کرونا از طریق فضای مجازی هم فروش ناچیزی داریم اما برگزاری نمایشگاه‌های مختلف قبل از شیوع کرونا بهترین ظرفیت برای فروش محصولات بود.
خرمی سنگ‌های عقیق منطقه خور را متنوع و رنگارنگ توصیف کرد و گفت: سنگ‌های عقیق این منطقه بیشتر از نوع عقیق کاملین قرمز، سبز خزه‌ای، اونیکس مشکی و سارد است و تنوع سنگ عقیق خراسان جنوبی از نظر رنگ در کشور بی‌نظیر است.
وی اظهار داشت: در صورت حل مشکل بازاریابی محصولات، اهالی روستا دغدغه‌ای نخواهند داشت و گوهرتراشی در این شرایط خشکسالی درآمد خوبی برای اهالی روستا دارد.
خرمی با اشاره به اینکه روستای خور به عنوان روستای گوهرسنگ‌ها ثبت ملی شده است افزود: این ثبت ملی مشروط است و باید تعداد گارگاه‌ها افزایش یابد و چرخه آن تکمیل شود تا ثبت دائمی شود.
کرونا بازار فروش را کساد کرد
یکی دیگر از گوهرتراشان روستای خور کرونا را عامل کسادی بازار محصولات دانست و گفت: با توجه به شیوع کرونا گوهرها و نگین‌های تولیدی فروش ندارد و روی دست صنعتگران منطقه باقی مانده است.
محمد بهمدی افزود: در همین دوران شیوع کرونا نگین‌ها و گوهرهای زیادی را تولید کردیم اما چون بازار مناسبی ندارد آنها را داخل خانه دپو کردیم.
وی گفت: کرونا باعث کاهش رفت و آمد مردم به‌خصوص گردشگران به روستا شده همچنین باعث شده که بازار فروش گوهرتراشی کساد شود.
به گفته وی برخی اهالی روستا در چند سال گذشته به دلیل بازار فروش خوب گوهرها از بانک‌ها تسهیلات گرفتند و الان به دلیل فروش نرفتن گوهرها در بازپرداخت اقساط خود دچار مشکل شده‌اند.
بهمدی افزود: در چند سال گذشته اهالی روستا با انگیزه در زمینه گوهرتراشی فعالیت داشتند ولی الان نبود فروش محصولات، مردم را نسبت به این صنعت بی‌انگیزه و ناامید کرده است.
وی گفت: قبل از کرونا بازار فروش گوهرها با توجه به حضور گردشگران در روستا و برگزاری نمایشگاه‌های مختلف نسبت به الان خیلی بهتر بود و در حال حاضر در هر خانه‌ای از روستا را که بزنیم کیسه‌هایی از عقیق‌های رنگارنگ جا خوش کرده که بازار فروشی ندارد.
بازار داخل اشباع از گوهرهای چینی
این صنعتگر در ادامه بازار مشهد را ظرفیت خوبی برای گوهرهای تولیدی خراسان جنوبی دانست و در عین حال گفت که بازار داخلی با محصولات چینی اشباع شده است.
وی افزود: اگر محصولات چینی را وارد کشور نکنند، محصولات تولیدی ما فروش بهتری خواهد داشت و باعث درآمدزایی و شغل بیشتر برای مردم می‌شود.
بهمدی گفت: در دوران کرونا برخی از اهالی روستا محصولات تولیدی خود را از طریق فضای مجازی به فروش رساندند که حجم فروش بسیار پایین است و فروش محصولات از طریق نمایشگاه‌ها بهتر و راحت‌تر است.
وی افزود: نبود بازار فروش مناسب باعث شده که دلالان و افراد سودجو از اهالی روستا سوء‌استفاده کنند، به عنوان مثال چند وقت پیش فردی از تهران برای خرید گوهرها به روستا مراجعه و ۱۶۰ میلیون تومان گوهر و سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی را خریداری کرد که بعدا مشخص شد که کلاهبردار است و پرونده قضایی برای تشکیل شده که در مراحل رسیدگی است.
این گوهرتراش گفت: بیش از ۶۰ میلیون تومان گوهر تولید شده در خانه آماده فروش دارم که مشتری ندارد و روی دستم باقی مانده است.
وی اظهار داشت: گوهرتراشان روستا به آموزش تخصصی و به‌روز هم نیاز دارند و در گذشته نمایشگاه صنایع دستی مختلف استانی، منطقه‌ای و ملی برگزار می‌شد که نقش موثری در فروش تولیدات صنعتگران داشت.
فعالیت ۶۵ کارگاه گوهرتراشی در خور
در حال حاضر ۶۵ کارگاه تولیدی و خانگی گوهرتراشی در روستای خور وجود دارد و تعداد زیادی از افراد این روستا در این صنعت - هنر مشغول به فعالیت هستند.
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف گفت: روستای خور به‌طور موقت و مشروط به عنوان روستای گوهرسنگ‌ها ثبت ملی شده است و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ما فرصت داده که برای ثبت دائمی روستا به عنوان روستای ملی گوهرتراشی، تعداد کارگاه‌های روستا را به ۱۰۰ یا ۱۵۰ کارگاه افزایش دهیم.
علی صالحی سایر اقدامات از جمله نصب نماد گوهرسنگ‌ها در ورودی روستا را هم لازم دانست و افزود: در زمینه توسعه صنعت گوهرتراشی از ابتدای سال ۱۳۹۹ تاکنون به ۱۵ نفر از اهالی روستای خور مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان تسهیلات از طریق صندوق کارآفرینی امید پرداخت شده است.
وی دشت عقیق روستای خور را یکی از ظرفیت‌های شهرستان خوسف و استان خراسان جنوبی برشمرد و گفت: مردم سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را از این دشت جمع‌آوری و در کارگاه‌های خانگی داخل روستا به نگین تبدیل می‌کنند بنابراین در این روستا همه خانواده‌ها با سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی چه در زمینه جمع‌آوری و چه گوهرتراشی ارتباط دارند.
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف اظهار داشت: سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را در دشت خور به‌صورت معدن هم داریم که در تلاش هستیم شرکت تعاونی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در این منطقه راه‌اندازی کنیم و این شرکت تعاونی برای خرید معدن ورود پیدا کند تا درآمد آن نصیب اهالی شود.
چرخه عقیق‌سازی تکمیل شود
وی تکمیل چرخه عقیق‌سازی را از دیگر نیازهای این منطقه ذکر کرد و گفت: اکنون صنعتگران رکاب انگشتر را از جاهای دیگر و خارج از استان سفارش می‌دهند و سنگ‌ها را می‌تراشند و روی آن کار می‌گذارند.
صالحی با تاکید بر اینکه گوهرتراشان به آموزش‌های تخصصی نیاز دارند اضافه کرد: به خاطر کمبود اعتبار نمی‌توانیم آموزش‌های تخصصی را ارائه دهیم.
وی افزود: هماهنگی لازم با آموزش فنی و حرفه‌ای انجام شده تا آموزش‌های تخصصی رکاب‌زنی را به گوهرتراشان ارائه دهیم و چرخه این صنعت در روستا تکمیل شود اما مشکل اصلی ما در این زمینه نبود مربی ماهر و کمبود اعتبار است.
صالحی گفت: شیوع کرونا نیز در بازاریابی و فروش محصولات بسیار تاثیرگذار بوده است و در گذشته اهالی روستا در نمایشگاه فروش نسبتا خوبی داشتند اما با تعطیلی نمایشگاه و کاهش رفت و آمد گردشگران در فروش محصولات خود دچار مشکل شده‌اند.
وی ادامه داد: هرچند اهالی روستا به سمت فضای مجازی برای فروش نگین‌های تولیدی رفته‌اند ولی در این زمینه زیاد موفق نبودند.
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف با اشاره به اینکه در این شهرستان حدود ۹۰ کارگاه گوهرتراشی فعال است گفت: در صورت حمایت مسوولان، گوهرتراشی ظرفیت خوبی در این شرایط خشکسالی برای اشتغال مردم منطقه است.
در حال حاضر ۲۰۰ کارگاه گوهرتراشی در مناطق مختلف استان خراسان جنوبی فعال است که بیش از ۲۰۰ نفر در این صنعت فعالیت دارند و خام‌فروشی، نبود برندسازی، بازاریابی، آموزش‌های تخصصی از جمله زاویه‌تراشی و رکاب‌زنی از مشکلات و نیازهای اصلی در این بخش است.
معدن از محورهای اصلی و پیشران توسعه خراسان جنوبی مشخص شده و با توجه به معادن غنی که دارد، فعال‌سازی اقتصاد سنگ از اولویت‌های این استان است.
