میزگرد فارس| از امام حسینی که «رفیق بچگیم» بود به «خفن جذاب» رسیدیم!/ چرا امسال نوحه‌ای فراگیر نشد؟ +فیلم

خبرگزاری فارس ـ مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: میزگرد بررسی اشعار و نوحه‌‌های ماه محرم و صفر در هیأت‌های عزاداری امسال در پی نامه اعتراض‌آمیز مجمع شاعران اهل بیت(ع) با حضور جواد حیدری، مدیرعامل این مجمع، مهدی زنگنه شاعر و نوحه‌سرا و سیدجواد پرئی شاعر و نوحه‌سرا در خبرگزاری فارس برگزار شد.

شب اول قبر از قافیه و ردیف نمی‌پرسند، اما نکات اعتقادی شعر سوال می‌شود

جواد حیدری، مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) در ابتدای این میزگرد با اشاره به اینکه حدود سال ۶۵ تحقیقات مفصلی روی موضوع مقتل انجام داده، چون آن زمان مانند امروز، وفور کتاب نبوده است، اظهار داشت: اولین مقتلی که خریداری کردم نَفَس‌المهموم بود. یکی از علمایی که اهل تحقیق است به من گفت: همه چیز در مقتل خلاصه نمی‌شود. شما باید امام شناسی‌تان را قوی کنید. حلقه مفقوده‌ای که امروزه در نوحه‌ها داریم، امام‌شناسی و اعتقادات است.

وی ادامه داد: مرحوم حاج مهدی تعجبی معروف به «آواره همدانی»، هم آهنگساز و هم نوحه‌سرا بود. نوحه‌های انقلابی هم می‌گفت. او نوحه‌ای نمی‌گفت مگر اینکه به حاج علی آهی نشان می‌داد تا ایرادی به خصوص اعتقادی نداشته باشد. یک جمله معروف هم خود حاج علی آهی داشت و آن هم اینکه از قافیه و ردیف در شب اول قبر سوال نمی‌شود، اما در مورد اینکه نکته اعتقادی غلطی گفتی از تو می‌پرسند.

بد نیست به حضرت زینب(س) بگوییم: «شیر مادرت حلالت باشد»؟

حیدری با بیان اینکه این درست است که حضرات به خصوص حضرت سیدالشهدا(ع) به دلیل لطف و خلق کریمانه‌شان خود را پایین می‌آورند، اما ما اجازه نداریم هر کلمه‌ای را در خصوص ایشان به کار ببریم، تصریح کرد: استاد اسفندیاری می‌گفتند: وقتی برای معصوم شعر می‌گوییم باید کلمات عصمت داشته باشند. متاسفانه در حال حاضر همانطور که برای امام حسین(ع) شور می‌خوانند و سینه می‌زنند، به همان سبک و محتوا برای حضرت زینب(س) هم می‌خوانند. آیا این چنین درست است؟ یک نفر در هیأت ما برای حضرت زینب(س) شور خواند و یک جای آن گفت: «شیر مادرت حلالت باشد». یک پسر ۱۰ ـ ۱۱ ساله آمد و گفت: بد نیست ما به حضرت زینب(س) بگوییم، شیر مادر حلالت؟

مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه درست است ما در شعر یک صنعتی داریم که می‌توان ضرب المثل‌ها را به شعر در آورد، اما کدام را می‌توانیم به کار ببریم، گفت: کلمات و واژه‌ها اگر آن خط و مسیر احترام را نداشته باشند، نمی‌توان استفاده کرد. زمانی ما گفتیم رفیق بچگی! می‌فهمم که شاعر چه چیزی گفته است، اما این حرف حرکتی را آغاز کرد که نوع خطاب ذوات مقدسه را تغییر داد. یک شعری بود که می‌گفت: «تو به ز من سر کویت هزارها داری/ ولی بدان که گدایت فقط تو را دارد» حاج منصور ارضی به شاعرش گفت: آدم به امام حسین نمی‌گوید: «بدان». اما متاسفانه این شعر پخش شد. ما می‌خواهیم زبان حال خودمان را بگوییم، اما باید رعایت شأن و مرتبه بالای آن‌ها را داشته باشیم.

از «رفیق بچگیم» امسال به «خفن جذاب» رسیدیم

وی اضافه کرد: ما در مورد بزرگ‌ترهای خود هم برخی از این کلمات و تعابیر را استفاده نمی‌کنیم. متاسفانه از «رفیق بچگیم» امسال به «خفن جذاب» رسیدیم و آن «بدان» هم شد «حواست هست؟» این کلمات بار بسیاری دارد. کلمات، کاملاً زنده و در حال توسعه هستند.

حیدری با بیان اینکه گاهی برخی کلمات را همان لحظه بخوانی ایراد ندارد، اما اگر بقیه بخواهند از روی آن بخوانند، خراب می‌شود، تصریح کرد: ما این همه شعر از حضرت علی‌اکبر(ع) داریم، اما همواره از آن قسمت تکه تکه شدن ایشان در صحرا می‌خوانیم. بعضی‌ها به صورت شاعرانه می‌گویند، اما برخی کار را خراب می‌کنند.

شاعران به خروجی کارهایشان توجه داشته باشند

مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه در جلسه فعالان انقلاب فرهنگی با مقام معظم رهبری، ایشان بعد از گزارش نهادهای مختلف فرمودند: به صداقت‌تان شک ندارم، اما خروجی‌تان به گزارشتان نمی‌خورد و تاکید کردند بر خروجی کار؛ مثلاً خروجی را تربیت عنوان کردند. نکته من این است که رفقای ما شعر می‌گویند، اما باید به خروجی توجه کنند. کلمه ناموس یعنی راز. بنابراین باید پوشیده بماند. بعد ما در شعرهای خود شفاف از مصیبت‌های آنان می‌گوییم. باید روضه‌ و مصیبت گفته شود، اما رهبری تاکید دارند که شعر خوب باید گفته شود که از چند سال منبر امثال من بهتر است.

وی با بیان اینکه برخی نکات را باید پوشیده گفت، افزود: علی عباسی یک ترکیب دارد که می‌گوید «دُر گوهر عصمت، صدف نداشت» این شاعرانه است. شاعران قدیمی وقتی شعر می‌گفتند، خود را می‌زدند. مثل دعای کمیل امیرالمومنین که آدم نعوذ بالله فکر می‌کند، گوینده گناهکارترین مرد روی زمین است. شعرای قدیم خود را نمی‌دیدند، اما اکنون تمام شورها «من» شده و منیت در تمام شعرها زیاد شده است. قدیمی‌ها در شعر هم صداقت داشتند؛ نه به این معنا که مقتل صحیح می‌خواندند بلکه آنچه می‌گفتند، درک کرده بودند.

شعری که آرام برای گفتنش یک هفته مریض شد

حیدری ادامه داد: زمانی که حاج آقا آرام گفتند: «ندیده عاشقت شدم نمی‌دونم چه می‌شه/ هرچی می‌گم حسین حسین دلم که سیر نمی‌شه» سر این مصرع یک هفته ایشان مریض شده بود و گریه می‌کرد، اما الان چه چیزهایی خوانده می‌شود؟ امروز شاعر و خواننده پای منبر نمی‌نشیند. البته منبر خوب خیلی کم پیدا می‌شود.

مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) با بیان اینکه شعرای بزرگ برای اهل بیت(ع) شعر کم می‌گویند، زیرا معتقدند نمی‌توانیم حقش را ادا کنیم، گفت: عمان سامانی وقتی آن مثنوی معروف گنجینةالاسرار را می‌گوید، بدون اینکه تلگرام، واتساپ، اینستاگرام و ... وجود داشته باشد، دهان به دهان در تمام مجالس می‌چرخد و به همه می‌رسد. روزی فردی او را ناراحت می‌بیند و به او می‌گوید شعر تو همه عالم را گرفته است، اما او در جواب می‌گوید: اگر امیرالمومنین جلوی من را بگیرد و بگوید چرا گفتی مشکی مو یا مشکین مو، به چه اجازه‌ای گفتی؟ من چه جوابی دارم؟ آن‌ها این اعتقاد را داشتند؛ در صورتی که او خیلی پوشیده آورده است، اما پشیمان است. یک مشکل اساسی داریم و آن هم این است که کار را خیلی آسان گرفته‌ایم. نه کتاب می‌خوانیم و نه شعر سروده شده را به کسی ارائه می‌دهیم. اسم نمی‌برم، اما شاعران جوانی که سر زبان‌ها هستند، آیا می‌توان به شعرشان قسم خورد؟

شاعران باید شعر خود را به بزرگ‌ترها عرضه کنند

وی گفت: برخی شعرای قدیمی شعر خود را به بزرگ‌تری عرضه می‌کردند و با اشکال او، شعر را کنار می‌گذاشتند. امثال رضا جعفری و دیگران، دو دوره شعرشان را کنار گذاشته‌اند؛ نه یک غزل را. و اعتقاد دارند شعرشان ارزشی ندارد. به قول‌هادی جانفدا، ما نباید روی شعر خودمان تعصب داشته باشیم؛ بلکه باید روی اهل‌بیت(ع) تعصب داشته باشیم.

حیدری با اشاره به اینکه به دلیل کمیت بالای هیأت‌ها، مداحان و سراینده‌ها، کار را امروز آسان گرفته‌اند، تصریح کرد: اگر ما امام‌شناسی خود را قوی کنیم و به جای منیت به سمت روایی‌گویی حرکت کنیم و حضرات را مخاطب قرار دهیم و در استخدام کلمات بیشتر دقت کنیم، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد. یک سری از کتاب‌ها مانند کتاب اصول اخلاق را حتماً باید بخوانیم تا بدانیم برای چه کسی شعر می‌گوییم. در نوحه محسن عراقی که امسال برای حضرت قاسم(ع) خوانده شد، آمده بود، جنگ نمی‌کند بلکه بازی می‌کند. بسیاری ایراد اعتقادی به این مضمون گرفتند. من به ایشان گفتم اهل بیت(ع) صراحتاً می‌گویند ما اهل بازی نیستیم. او گفت بازی با مرگی که حضرت ابوالفضل(ع) در خطبه خود بالای کعبه فرمودند، مدنظر من است. گفتم این منظور را نمی‌رساند و او هم قبول کرد. ما در بیان برخی از کلمات باید زهرش را بگیریم. مثلاً درباره حضرت فاطمه زهرا (س) اگر به قضیه لگد زدن اشاره می‌شود باید زهرش گرفته شود تا مشمئزکننده نباشد.

مداحان شعرهای سنگین و غیرزبان حال را نمی‌خوانند

سیدجواد پرئی، شاعر و نوحه‌سرا در این میزگرد و در واکنش به سخنان رئیس مجمع شاعران اهل بیت(ع) با بیان اینکه آنچه موجب می‌شود ما از گذشتگان جدا و آنان تطهیر شوند، حال آنان در آن زمان بوده است و می‌گوییم آن‌ها بهتر بودند، گفت: آثار و کار گذشتگان هم دارای مشکلاتی بوده است. برخی از ایرادات نسبت به اشعار فرضاً آقای آرام و شهید غلامعلی رجبی هم وجود دارد. کارهای گذشتگان شاید به دلیل حال خوب آن‌ها مشهور شده باشد. ما در خصوص بسیاری از محصولات شاید یک گرای غلط بدهیم. مثلاً به شعر امسال محسن عراقی همه اشکال می‌کنیم چون در جایی از آن اشتباه گفته است؛ در حالی که ممکن است این سخن به دل نشسته باشد.

وی افزود: ائمه اطهار(ع) می‌فرمایند فرزندانتان را برای زمان خودشان تربیت کنید یا به اقتضای برداشت و درک مردم این زمانه سخن بگویید که اینگونه در شعر گفته شود. مردم اکنون با این زبان می‌توانند ارتباط برقرار کنند. من در سال‌های گذشته هر چقدر تلاش کردم که به ترازهایی که بزرگ‌ترها دیکته می‌کنند، نزدیک‌تر شوم، سودی نداشت؛ زیرا آثاری که با این معیارها تولید کردم از سوی مداحان خوانده نشد. سال قبل نوحه‌ای از من مورد توجه قرار گرفت که می‌گفت «من اصن اومدم برات مریض بشم» که این نوحه را با زبان معیار و بسیار سنگین‌تر هم در سه نسخه سروده بودم، اما هیچ مداحی نخواند؛ بنابراین مقصر، من نویسنده شعر نیستم.

هیچ استانداردی برای سرایش نوحه وجود ندارد

پرئی با بیان اینکه در حوزه تولید شعر و نوحه، هیچ استانداردی وجود ندارد؛ در صورتی که در هر سازمانی این استاندارد وجود دارد و اگر محصولی فاقد آن معیارها باشد، اجازه ورود به بازار را ندارد، گفت: هیچ نهادی خود را در این حوزه مسئول نمی‌داند. یک مدل دیگر هم این است که بسیاری می‌گویند شعر نداریم و مجبوریم این اشعار را بخوانیم؛ در حالی که باز هم چنین نیست؛ زیرا من برای کسانی که این حرف را می‌زنند، نامه‌ای نوشته‌ام به این مضمون که باسلام، من فلانی هستم، منت سر بنده بگذارید و با این اشعار من مداحی کنید. آن‌ها گفتند: اصلاً اشعار شما به درد ما نمی‌خورد. من یک سال در ایام فاطمیه تمام کارهایی را که برای دوستان خودم انجام می‌دادم، زمین گذاشتم و کارهایی نوشتم که حداقل بی‌ادبی در آن نباشد. باز شاهد این بودم که هیچ کسی کنترلی روی این موضوع ندارد. مسیر رشد چه در نوحه چه در شعر و چه در مداحی، تغییر کرده و کار هم از دست ما خارج شده و بخش بزرگی از این اتفاقات نیز متوجه بزرگانمان است.

چرا آثار خوب نوحه‌سراها دیده نمی‌شود و تک اشتباهات، برجسته می‌شود؟

این نوحه‌سرا با بیان اینکه طبق  ارزیابی او در کشور ما نهایتاً ۲۰ نوحه‌سرا وجود دارد که از میان آن‌ها هم تنها ۵ نفر فعال هستند، گفت: این روزها به اسم نقد و دلسوزی نوحه‌سراها چراغ فعالیت این چهار نفر را هم خاموش می‌کنیم. در حالی که بخش زیادی از انتقادات اصلاً متوجه نوحه‌سرا نیست. بسیاری از نوحه‌سراها به صورت خودجوش فعالیت می‌کنند و اگر بخواهیم دست روی ایرادهای کم آنها بگذاریم، این‌ها کم کم خاموش می‌شوند. در این فرمی که محسن عراقی فعالیت می‌کند، هیچکدام از مداحان و شعرا تسلط ندارند، اما چه کسی تاکنون از کارهای خوب او تجلیل کرده است؟ مردم محرم امسال ۱۰ شب با آثار سعید پاشازاده گریه کردند. من در بسیاری از جلساتی که حاضر شدم آثار او را شنیدم و خودم شاهد هستم. این نقدی که به کار او می‌شود، اصلاً بابت نوحه‌هایش نیست؛ بابت یک تولید محتوایی به نام «دهه هشتادی‌ها»ست که اصلاً نوحه نیست؛ بلکه مدیوم دیگری برای مخاطبان دیگر است که برای وایرال شدنش از اعتبار دو مداح وام گرفته شد.

وی با اشاره به اینکه یکی از نکاتی را که امروز استاد حیدری اشاره کردند، ۲ سال پیش آقای جانفدا به بنده تذکر داد و باعث شد من بعد از آن کمتر بنویسم، تصریح کرد: سعی کردم، خودم را به سمت آن ترازی که بزرگ‌ترهایمان می‌گویند، ببرم، اما طالبی ندارد. من امسال و سال گذشته، یک سری محصول با تنوع بالایی در اختیار مداحان قرار دادم، اما استفاده نکردند. مداحان می‌خواهند طبق خواسته خودشان شعر نوشته شود.

 

فیلم بخشی از گفت‌وگوهای این میزگرد و سخنان جواد حیدری و سیدجواد پرئی

منبرهای گذشتگان شاعر را تشویق به سرایش شعر می‌کرد؟

پرئی گفت: من زمانی، می‌خواستم نوحه بنویسم و بعد از منبر مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی می‌نوشتم. بسیاری از مضامینی که در این نوحه‌ها بود برپایه بیانات ایشان بود. من گفتم «من خرابش کردم تو درستش کن» که در واقع از درد دل‌های مناجاتی حاج آقا بود که ما خراب کرده‌ایم. یا از منبرهای ایشان استفاده کردم و شعری گفتم که اشک‌هایم امانت تا روز قیامت. یا بعد از منبر حاج سیدرضا جعفری که در خصوص تفاوت فیض و مجرای فیض و ارتباط آن با حضرت قاسم علیه‌السلام سخنرانی می‌کردند، من آن غزل را که می‌گفت با «دیگران قضا و قَدَرت فرق می‌کند» گفتم. زمانی که پای این منبرها می‌نشینید، ناخودآگاه تشویق به سرایش شعر می‌شوید، زیرا محتوای بسیاری داشتند، اما الان هم از این منبرها داریم؟

به این دلیل که شعر خوب خوانده نمی‌شود نباید ذائقه‌مان را تغییر دهیم

جواد حیدری مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) در واکنش به این سخنان اظهار داشت: شکی نیست که حتی قدیمی‌ها هم ایراد داشتند. ما روی این موضوع تاکید داریم که همه می‌توانند نقد شوند. من زمانی طرحی داده‌ام به نام کنگره ارکان‌شناسی هیئات مذهبی. چقدر این سال‌ها آسیب‌شناسی مداحی و شعر را گفته ایم چه کسی جرات دارد آسیب‌شناسی منبر را بگذارد؟

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر در منبرهای ما چیزهایی که نباید گفته می‌شود، گفت: اینکه روی منبر هر کسی حرفی زد، تبدیل به شعر شود، ملاک نیست.ملاک، تنها مطالب اهل بیت(ع) است. وقتی ما زیارت جامعه کبیره، زیارت امین الله و ... را داریم، یعنی پر از مضمون برای سرایش شعر هستیم. آقای فکور به اذعان حاج آقا مجتهدی تهرانی یک جاهایی از عمان هم شعرهایش جلوتر بوده است که در دهه هفتاد فوت کرد. بعد از عمان، مثنوی عرفانی مانند مثنوی ایشان در دسترس نیست، اما من تنها یکی ـ دو نفر را دیده‌ام که آن هم در منبر از اشعار ایشان استفاده کنند. مقام معظم رهبری می‌فرمایند شما ذائقه‌‌تان را پایین نیاورید، مستمع باید خودش را بالا بکشد. یکی از پیرغلامان گفته بود که ما وقتی بعضی از ابیات را می‌خوانیم مستمع متوجه نمی‌شود و رهبری فرمودند شما اشتباه نکنید! بعضی اوقات مستمع برای آنکه در ذهنش سوال ایجاد می‌شود، حظ می‌برد و وقتی تمام چیزهایی که می‌داند را می‌گویی، او لذتی نمی‌برد.

مداحان هیچ حمایتی از شاعران خود نمی‌کنند!

حیدری با بیان اینکه از نوحه‌سراها حمایت نمی‌شود و این نکته دقیقی است، گفت: ملاباسم، اسم نوحه‌سراهایش را در خلال نوحه‌خوانی می‌گوید و حتی بخشی از پاکت جلسه را با او شریک می‌شود. به بعضی از مداحان می‌گوییم به فلانی که مدت چند سال برای شما شعر می‌گوید، مبلغی می‌دهید؟ می‌گویند نه ما با هم رفیق هستیم! در واقع برای شاعران، هیچ بعد تشویقی از سوی مداحان صورت نمی‌گیرد.

رئیس مجمع شاعران اهل بیت(ع) افزود: اگر از من سوال شود، وضعیت امروز شعر چطور است؟ می‌گویم که وضع شعر بسیار خوب است زیرا همانند سیدجواد، شاعران بسیار خوبی داریم که شعر با مضامین اعتقادی و عارفانی عالی می‌سرایند. یکی از علما که پدرشان از مداحان آذری‌زبان بودند، او را در خواب می‌بیند و از او سوال می‌کند کدام شعرتان بیشتر مورد پسند اهل بیت(ع) شد؟ ایشان گفتند یک رباعی سروده بودم هنوز برای کسی آن را نخوانده بودم. آن را از من قبول کردند. بگذارید شاعر شعرش را بگوید، آن کس که باید بپذیرد، می‌پذیرد.

مداحان نسبت به شاعران و نوحه‌سراها بد کردند!

وی با بیان اینکه این جوانان برند جمهوری اسلامی هستند، گفت: اگر در خارج از کشور، شخصی بتواند در یک NGO، پنجاه نفر را دور خود جمع کند، دولت تمام هزینه‌های آن‌ها را می‌پردازد، اما در این کشور هزاران نفر در هیأت‌ها جمع می‌شوند و تمام هزینه‌ها را هم مردم پرداخت می‌کنند. اگر ما می‌گوییم محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است، همین محرم و صفر را چه کسی زنده نگه داشته؟ بار اصلی آن بر دوش این نوحه‌سراهاست که باید تشویق شوند.

حیدری با اشاره به اینکه سنت مداحان گذشته این بود که با شاعران خود زندگی می‌کردند، تصریح کرد: حاج احمد دلجو با حاج آقای موحد زندگی می‌کرد که حاصل این مؤانست، آن دم «همه جا کربلاست» می‌شود. کم شاعرانی نداشتیم که به خاطر رفتار برخی از مداحان، کلاً سرودن شعر را کنار گذاشتند، به این دلیل که یک شعر از او گرفته‌اند و تاکید داشتند که شعرهایت را به کس دیگری غیر از ما نده و بعد هم او را فراموش کردند! این بسیار تلخ است که یک مداح معروف نداند قبر شاعر بسیاری از نوحه‌های معروف گذشته‌اش کجاست!

نهادهای فرهنگی و هنری چرا عاجز از حمایت ۲۵ نوحه‌سرا هستند؟

سیدجواد پرئی، نوحه‌سرا در واکنش به این سخنان گفت: قیاس با خارج از کشور هم نیاز نیست. در جریان موازی ما در همین ایران اسلامی اگر به خواننده‌ موسیقی یک ساعت مشاوره داده شود، از لحاظ مالی این کار، جبران می‌شود، اما در سیستم مداحی به هیچ عنوان اینگونه نیست. شاعر صدقه بگیر نیست و نوحه‌سرا محتاج پول نیست، بلکه باید با رعایت شأن از او حمایت کرد. در فرانسه یا در اروپا، شخصی که در جریان فکری یک مکتبی، قلم می‌زند چه برخوردی با او می‌شود؟ در بهترین حالت در کشور ما ۲۵ نوحه‌سرا وجود دارد. دستگاه‌های مربوطه مانند سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهادها یا افراد موثر نمی‌توانند آن‌ها را مورد حمایت قرار دهند؟

جز مقام معظم رهبری هیچ‌کس حامی نوحه نیست؟

جواد حیدری، مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) در این خصوص گفت: اگر ۱۰ سال به بنده بودجه مکفی بدهند، این مشکلات را حل می‌کنم و در حد توانمان این نقص‌ها و گرفتاری‌ها را جمع می‌کنم. متاسفانه هیچ کس غیر از مقام معظم رهبری متوجه این قصه نیست و امیدوارم آیت‌الله رئیسی در دولتش برای این قصه نشر فرهنگی اهل بیت(ع) و شعرا و نوحه‌سراها یک اتفاقی رقم بزند.

امسال چه تعداد نوحه در محرم فراگیر شد؟

مهدی زنگنه شاعر و نوحه‌سرا نیز در این برنامه با ارائه وضعیتی از نوحه‌های محرم و صفر امسال گفت: فرض را بر این می‌گذاریم که در سطح کشور حداقل ۲۰ هیأت صاحب‌رسانه وجود داشته باشد؛ اگر در این ۲۰ هیأت، فقط در دهه اول محرم، هر شب ۳ اثر جدید خوانده شده باشد، در حقیقت ۶۰۰ نوحه جدید خوانده شده است که تا پایان ماه صفر این عدد به هزار اثر می‌رسد. حال سوال این است: امسال محرم چند نوحه فراگیر شد؟ باید بگوییم هیچ نوحه‌ای!

وی ادامه داد: منظورمان از فراگیر چیست؟ نوحه فراگیر، نوحه‌ای است که دست کم مخاطب مذهبی ناگزیر از شنیدنش باشد و به تناوب آن را خواسته یا ناخواسته شنیده باشد. مانند نوحه «همه جا کربلاست» که در دهه ۶۰ توسط مرحوم احمد دلجو با شعری از مرحوم حبیب‌الله موحد خوانده شد. یا نوحه «جان آقام» که آقای بنی‌فاطمه خوانده است و خیلی نمونه‌های دیگر! از گذشته‌های دور هرسال محرم، حداقل سه یا چهار نوحه فراگیر می‌شد. اما امسال به جرأت می‌توان گفت هیچ نوحه فراگیری نداشته‌‌ایم.

رادیو و تلویزیون امسال بیش از هرسال در محرم مداحی پخش کرد!

زنگنه با طرح این سوال که «یک نوحه چگونه فراگیر می‌شود؟» اظهار داشت: در ساختار سنتی تکرار یک نوحه توسط بقیه مداحان، باعث می‌شد که فراگیر شود؛ مثلا یک مداح روی چهارپایه در بازار یک نوحه را می‌خواند؛ بسیاری از مداحان پای چارپایه ایستاده بودند؛ نوحه جدید را می‌نوشتند و در هیأت‌ها و دسته‌های عزاداری خودشان می‌خواندند. نوحه زیبا ناگهان فراگیر می‌شد! در دوره‌های بعد پای ضبط صوت به هیأت‌ها باز شد که نوارهای کاست منتشر می‌شد. اگر نوحه‌ای جذاب و شنیدنی بود، نوار کاست آن دست به دست می‌شد، اما در روزگار ما برای نوحه دو مسیر جهت فراگیری وجود دارد: اول مانند ساختار سنتی، توسط دیگر مداحان خوانده شود و دومی که بسیار اثرگذار است رسانه‌های رسمی و غیررسمی هستند. به جرأت می‌توان گفت در هیچ دوره تاریخی، رسانه‌های رسمی مانند رادیو و تلویزیون مثل سال‌های اخیر به خصوص امسال مداحی پخش نکرده‌اند. بیش‌ترین کنداکتور تلویزیون را امسال برای مداحی‌های محرم داشتیم و متفاوت از گذشته که تنها از ۳ یا ۴ مداح پخش می‌کردند، امسال طیف بیشتری را شامل می‌شد.

این نوحه‌سرا با اشاره به اینکه بلاشک هیچ زمان رسانه‌های رسمی و غیررسمی مانند این دوره در اختیار هیأت‌ها نبودند، تصریح کرد: در گذشته رسانه‌های غیر رسمی هم اصلا وجود نداشتند و در آن دوره هم با نوار دست به دست شدن به اندازه فضای رسانه‌ای امروز موجب پخش شدن مداحی نمی‌شد زیرا در زمان قدیم مذهبیون با رسانه مشکل داشتند و تا ۲۰ یا ۳۰ سال پیش دوربین وارد هیأت نمی‌‌شد. حال سوال این است که چرا با این همه ظرفیت، امسال نوحه‌ای فراگیر نشد؟

عرضه بیش از حد و کرونا دلیل عدم فراگیری

سیدجواد پرئی شاعر و نوحه‌سرا در واکنش به این اظهارات گفت: امسال هیچ نوحه‌ای فراگیر نشد. البته ممکن است میوه نوحه‌های امسال را در فاطمیه بچینیم، اما بازهم برای فراگیر نشدن ممکن است دلایل زیادی وجود داشته باشد. به طور مثال عرضه بیش از حد که معتقدم اگر در هر عرصه‌ای این حجم از عرضه وجود داشته باشد موجب عادی شدن می‌شود و یا ممکن است شرایط کرونایی که آثار زیادی بر هیأت مترتب شد، این اتفاق را رقم زده باشد.

هیچ زمانی مانند امروز ابتذال دامن نوحه را نگرفته بود!

زنگنه بحث را این گونه ادامه داد: در هیچ دوره‌ای به اندازه زمان کنونی ابتذال دامن نوحه ما را نگرفته است! حال منظور ما از ابتذال چیست؟ چرا نگفتیم نوحه‌ها سخیف شده است؟ یا حتی از واژه ضعیف استفاده نکردیم؟ متاسفانه هرگاه صحبت از ابتذال به میان می‌آید یاد کارهای غیراخلاقی می‌افتیم، در حالی که ابتذال در لغت‌نامه به معنای زیاد به کار بردن چیزی است که موجب کاهش ارزش آن می‌شود. چرا از کلمه ابتذال استفاده می‌کنیم؟ زیرا این ۶۰۰ ـ ۷۰۰ اثر را وقتی مورد مطالعه محتوایی و موسیقایی قرار می‌دهیم، با ابتذال مواجه می‌شویم! تمام نوحه‌های امسال از منظر ملودی و محتوا از چند الگوی ثابت پیروی می‌کنند.

ملودی و محتوای نوحه‌های امسال تکراری بودند

وی اضافه کرد: یک بخش از الگوها، ناظر بر شعر و محتواست و بخش دیگر، ناظر بر الگوهای ملودی و ریتم است؛ یعنی اکثر این نوحه‌ها مشابه هم هستند. ۹۰ درصد نوحه‌های امسال در دستگاه شور و آواز دشتی تعریف می‌شوند. دستگاه شور، خود دریای وسیعی از نغمات است و گستردگی زیادی دارد. اتفاقاً دستگاهی است که مردم با آن خیلی خوب ارتباط برقرار می‌کنند. ما در تاریخ موسیقی پاپ و سنتی خود آثار بسیار ارزشمندی داشته‌ایم که این‌ها در دستگاه شور بودند و حتی آثار مداحی‌های معروفی هم داریم که این‌ها هم در دستگاه شور و دشتی هستند، اما متاسفانه می‌بینیم که ۹۰ درصد از نوحه‌های امسال در یکی دوتا از گوشه‌های موسیقایی محدود و محصور هستند!

در نوحه‌ها با اهل بیت(ع) مذبوح، معشوق و خشن مواجهیم

زنگنه افزود: نوحه‌های امسال از منظر محتوایی در ۳ گروه اصلی و ۲ گروه فرعی قرار داشتند و خارج از این ۵ حوزه نبودند. در گروه اول با اهل بیت(ع) مذبوح و مظلوم مواجهیم! اهل بیتی که فقط توسط دشمن مورد ظلم و شکنجه و آزار قرار گرفته‌اند! و غرق در خاک و خون میان صحرا افتاده‌اند! در گروه دوم با اهل بیت معشوق مواجهیم! اهل بیتی که مانند یک معشوق زمینی با آن‌ها صحبت می‌کنیم و تنها حرف‌های احساسی و درددل‌های روزمره خود را به آن‌ها می‌گوییم! در گروه سوم نیز با نوحه‌هایی روبرو هستیم که به خیال حماسه‌سرایی صرفاً تصاویری خشونت‌بار ارائه می‌دهند. در کنار این سه گروه، دو گروه فرعی هم به چشم می‌خورد: «نوحه‌های فراق کربلا ناشی از شیوع کرونا» و «نوحه‌های سیاسی».

این نوحه‌سرا با بیان اینکه ابتذال در این آثار بیان حرف‌های تکراری است، گفت: در شب سوم محرم برای عزاداری حضرت رقیه(س) در تمام هیأت‌ها حتماً موی مرا کشیدند و ‌کتک زدند و ... گفته می‌شود. در حقیقت این چند کلیدواژه در تمام نوحه‌ها تکرار شده است؛ بنابراین وقتی مخاطب، زیاد می‌شنود نسبت به آن واکسینه می‌شود. حال یک سوال: آیا می‌شود اثری مبتذل باشد، اما فراگیر شود؟ بله! ما چه در مداحی چه موسیقی پاپ و سنتی قطعات مبتذلی داشته‌ایم که بسیار فراگیر شدند، اما ماندگاری زیادی ندارند. البته امسال آنقدر وضع بد است که ما حتی فراگیر هم نداشته‌ایم چه برسد به آنکه ماندگار شود.

چرا نوحه «من ایرانم و تو عراقی» فراگیر شد؟

وی ادامه داد: سال گذشته نوحه‌ای ضعیف با غلط‌های فاحش زبانی و حتی اعتقادی منتشر و فراگیر شد: «من ایرانم و تو عراقی» این نوحه چون حرف زمانه خودش را زده و یک لحظه مخاطب حس کرده است که چقدر این حس به من نزدیک است، به همین دلیل فراگیر می‌شود. از قدیم گفته‌اند هر کجا که سلام بدهی، امام حسین جواب سلامت را می‌دهد. بنابراین امام محدود به کشور عراق نیست! اما مرجع ضمیر این نوحه امام حسین(ع) است! خیلی خطاست که به امام علیه السلام بگوییم تو عراقی! اما چه می‌شود که این نوحه گل می‌کند؟ چون حرف زمانه مردم را می‌زند اما چه چیز باعث می‌شود که ۶۰۰ نوحه امسال فراگیر نشود؟ این ماجرا دو مقصر دارد که اول نوحه‌سرایان هستند.

۴ سلاحی که نوحه‌سرایان باید به آنها مسلح شوند

زنگنه با اشاره به اینکه نوحه‌سرای امروز باید به چند سلاح (اول شعر، دوم موسیقی، سوم معارف و چهارم تاریخ) مسلح شود که متاسفانه نوحه‌سرایان امروز از هر چهار مورد تهی هستند، تصریح کرد: مگر حاج اکبر ناظم، موسیقی و شعر می‌دانست؟ خیر! همین طور مرحوم آرام هم از موسیقی و ادبیات چیزی نمی‌دانست! پس چه می‌شود که بعضی از نوحه‌سراهای قدیمی چیزی از موسیقی و ادبیات نمی‌دانستند، اما مداحی آنها فراگیر شد؟ دلیلش اراده معطوف به معرفت، تقدس و معنویت است. مرحوم آقای سیدمهدی طباطبایی برای من تعریف کردند که با آقای علامه امینی نشسته بودیم که حاج آقای ناظم وارد شدند و شعری را برای علامه امینی خواندند. ایشان گفتند اشتباه گفته‌ای دیگر این را تکرار نکن! حرف ما این است که در گذشته مداحان و نوحه‌سرایان با علما در ارتباط بودند که امروزه اینگونه نیست.

این نوحه‌سرا ادامه داد: نوحه‌سرایان جوان نه تنها از شعر و موسیقی چیزی نمی‌دانند، از دستور زبان فارسی هم بی‌اطلاع‌اند! حتی غلط املایی دارند! واقعاً از شاعری که غلط املایی دارد، چه توقعی می‌توان داشت؟

چرا نوحه‌سرایان سال قبل کار فراگیر داشتند امسال نه؟

سیدجواد پرئی شاعر و نوحه‌سرا با طرح اشکال نسبت به این نکات گفت: در سال گذشته ما نوحه فراگیر داشتیم. از سال قبل تا امسال نوحه‌سرایان که تغییر نکرده‌اند. سطح تسلط شعری و موسیقایی آنان هم که تغییر نکرده است. سال قبل نوحه او فراگیر شد و امسال نشد. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم که او هیچ چیز نمی‌داند.

زنگنه در پاسخ گفت: سال قبل برای سرایش نوحه‌ها، پاسخ به نیاز مخاطب در شرایط خاص کرونایی وجود داشت که فراگیر شد! اما امسال همان روند را ادامه دادند و موفق نشدند. یک ایراد هم مداحان دارند که به شاعران و نوحه‌سرایان می‌گویند، کاری را تولید کن که مانند همان فلان کار باشد. مداحان فکر می‌کنند تا یک نوحه گل می‌کند، باید چند نوحه دیگر مشابه آن بخوانند تا فراگیرتر شود! این یک خطای راهبردی است. همین تکرارها ابتذال ایجاد می‌کند.

این نوحه‌سرا در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: یکی دیگر از انتقاداتی که متوجه مداحان اهل بیت(ع) است، قانع شدن به نوحه‌های ضعیف است. متاسفانه ذاکران تصور می‌کنند چون رسانه‌های رسمی و فضای مجازی را در اختیار دارند، هر نوحه‌ای بخوانند، دیده و شنیده می‌‌شود! در حالی که اگر وضعیت امسال را بررسی کنند، می‌بینند علی‌رغم این همه رسانه، هیچ اثری موفق نشد! مداحان صاحب‌نام و صاحب‌رسانه چه با نیت خدمت بر آستان اهل بیت(ع) چه با نیت موفقیت خودشان، بهتر است سراغ شاعران و نوحه‌سرایان و آهنگسازانی بروند که صاحب سبک و اندیشه هستند. خیلی از نوحه‌سرایان جوان هنوز برای کشیدن بار سنگین این همه جلسات با مناسبت‌های گوناگون، توانایی لازم را ندارند. مگر شاعر توانمند کم داریم؟ مگر نوحه‌سرای باسابقه کم داریم؟ بهتر است مداحان برای اعتلای فرهنگی هیأت‌ها از آن‌ها درخواست کنند، جدیدترین آثارشان را در اختیار ایشان قرار بدهند.

 

فیلمی از اظهارات مهدی زنگنه در این میزگرد

انتهای پیام/