به گزارش ایرنا، زندگی کودکان به خاطر شیوع ویروس کرونا دگرگون شده است، کاهش تعاملات اجتماعی، تعطیلی مدارس، افزایش خشونت های کلامی و خانگی بخشی از اثرات شیوع کرونا در جامعه است که به کلی روال عادی زندگی کودکان را به هم ریخته است.
از سویی دیگر در خانه ماندن نیز سلامت جسمی و روانی کودکان را با خطراتی مانند چاقی و اضافه وزن، بروز بیماری های غیرواگیر در آینده و همچنین افسردگی و اضطراب مواجه کرده است.
با توجه به این موضوع به سراغ عادله عسگری دیارجانی، روانپزشک و فعال در حوزه سلامت کودکان رفتیم تا درخصوص نحوه برخورد با کودکان آسیب دیده در زمان فراگیری اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
ماحصل گفت و گوی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) استان قزوین را با این روانپزشک در ادامه می خوانید.
ایرنا: شیوع کرونا، چه آسیب هایی را به کودکان متحمل کرده است؟
شیوع کرونا باعث شد تا تمام افراد جامعه، دچار تغییر در روند زندگی خود شوند تا جایی که روزمره های زندگی تغییر کرده و از نظر روانشناختی آدم‌ها دوست دارند در وضعیتی قرار گیرند که همه چیز پایدار باشد.
تغییر شرایط باعث می شود تا انسان ها احساس ناامنی کنند و بروز بیماری ناشناخته ای همچون ویروس کرونا، سبب شده تا میزان اضطراب و استرس در افراد دوچندان شود، این مساله در کودکان نیز اهمیت بیشتری دارد و دلیل آن این است که کودکان بیشتر از گروه سنی بزرگسالان نسبت به عوامل ناشناخته دچار ترس و استرس میشوند.
علیرغم آن تغییرات روزمره زندگی، برای کودکان سخت تر از بزرگسالان است، چرا که تعاملات اجتماعی کودکان بسیار کاهش یافته، آنها نتوانستند به مدرسه بروند و در جمع دوستانه خود حضور داشته باشند و همچنین گاها دچار تحمیل نظرات خانواده ها و خشونت‌های خانگی و کلامی قرار می‌گیرند.
اضطراب یکی دیگر از اثرات منفی شیوه کرونا بر روی کودکان است که روند آن به سیستم دفاعی بدن کودک برمی گردد.
باید اذعان کرد کرونا سایه سنگینی بر سلامت روان کودکان انداخته است که این موضوع ضرورت رفتار مناسب و برخورد صحیح والدین و سایر اعضای خانواده با این قشر را دوچندان کرده است.
ایرنا: به دلیل شرایط موجود بسیاری از کودکان پرخاشگر و عصبی شده اند، چطور با کودکی که دارای پرخاش است رفتار کنیم تا اختلالش منجر به آسیب نشود؟
پرخاشگری و خشونت در کودکان یک علامت است و در علم روانپزشکی یک سری علامت ها وجود دارد؛ که با توجه به این علامت ها اختلال مورد ارزیابی قرار می گیرد.
با پیدا کردن علت و زمینه پرخاشگری می توانیم پیشگیری و درمان های مختلفی را برای مشکل پرخاشگری کودکان در نظر بگیریم و البته نباید فراموش کنیم بسیاری از اعضای خانواده در ایجاد پرخاش و عصبانیت کودکان خود، به دلیل نداشتن آگاهی نقش پر رنگی ایفا می کنند.
برای مثال کودکی که دارای وسواس است و انتظار دارد همه چیز مرتب و منظم باشد، وقتی در پاندمی ویروس کرونا قرار می گیرد، برنامه و نظم زندگی او بهم می خورد.
بسیاری از روانپزشکان معتقد هستند که ریشه بسیاری از پرخاشگری ها، زمینه در وسواس دارد.
والدین نقش بسیار مهمی در پیشگیری از پرخاش کودکان دارند، یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای پیشگیری از پرخاشگری در کودکان و نوجوانان، احترام به حریم آن ها توسط والدین است.
چنانچه خانواده ای نسبت به حریم و خط قرمزهای فرزند خود بی تفاوت باشد، پرخاش کودکان از حالت طبیعی خود خارج شده و منجر به بروز اختلال می شود.
ای دی اچ دی؛ اختلال کم توجهی- بیش فعالی از دیگر مواردی است که در پرخاشگری کودکان موثر است، کودکی که دچار این اختلال است، زمانی که در محیط پرتنشی قرار می گیرد، دچار بحران و آسیب می شود که در زمان شیوع کرونا به دلیل قرنطینه ها و حضور همزمان همه اعضای خانواده در منزل این موارد بیش از پیش نمود پیدا کرده است.
گاهی افسردگی و اضطراب خود را در قالب پرخاشگری و لجبازی نشان می دهد و همانطور که قبل تر اشاره کردیم، نقش خانواده در اینجا بسیار پر رنگ است و خانواده باید در برخورد با کودک پرخاشگر و لجباز رفتار مناسبی داشته باشد.
ایرنا: وظیفه خانواده در برخورد با کودکی که دچار اختلال روانی و پرخاش شده چیست؟
یکی از رایج ترین عکس العمل های والدین در برخورد با کودکان پرخاشگر متاسفانه خشونت کلامی و تنبیه فیزیکی است، اگر پدر و مادر در مقابل پرخاش فرزند خود از تنبیه بدنی استفاده کنند، کودک به اصطلاح شروع به همانند سازی با پرخاش می کند و خودش هم در برخورد با والدین و سایر اعضای خانواده از خشونت های کلامی و کتک کاری استفاده می کند.
صحبت قاطع با کودک پرخاشگر، پیدا کردن علت اصلی زمینه های پرخاش و قانون گذاری برای کودک می تواند تا حد زیادی از پرخاشگری در کودکان بکاهد.
البته قوانینی که برای کودک گذاشته می شود، باید ساده، راحت و در راستای حفظ حقوق کودک باشد.
کودک درک مستقیمی از جملاتی هم چون باید بچه خوبی باشی و باید مودب و منظم باشی ندارد و به جای استفاده از این جملات روتین و غلط باید از جملات دیگری آن هم در حین بازی کودک به کار ببریم، به عنوان مثال اگر دیدیم کودکی در حین بازی با خواهر و برادرش از کلمات نامناسبی استفاده می کند و وسایلش را به سمت کسی پرت می کند، باید در همان لحظه و در حین بازی از او بخواهیم در برخورد با خواهر و برادرت از الفاظ بد استفاده نکن و چیزی را به سمت کسی پرت نکن.
ایرنا: این آسیب ها در چه صورت نیاز به درمان دارد؟
زمانی می توانیم به یک فرد لقب بیمار را بدهیم که دارای تغییرات عمده رفتاری باشد و این تغییر موجب آسیب به خود و اطرافیانش شود و یا دارای اختلال عملکردی باشد.
به عنوان مثال فردی که قبلاً معاشرت خوبی داشته و در رعایت بهداشت فردی خود احساس وظیفه داشته یا تعاملات گروهی بالایی داشته است اما به دلیل یک اتفاق یا افسردگی دچار مشکل در ارتباط گیری، تمرکز و انجام کارهای شخصی خود می شود، می تواند در طیف بیمار قرار گیرد.
کاهش اشتها، تغییر در علائم حیاتی، اختلال در خواب، دیدن کابوس، هذیان گویی و ابتلا به وسواس شدید فکری و عملکردی در کودکان از نشانه های اختلالات روانی است که باید مورد توجه و درمان قرار گیرد.
اگر کودک دچار اختلالات روانی باشد درمان تنها مختص به او نخواهد بود و قطعاً خانواده نیز باید تحت درمان و آموزش قرار گیرند.
ایرنا: کودکان زیادی هستند که پدر مادر و یا عزیزی را از دست داده اند، در برخورد با این کودکان باید چگونه رفتار کرد؟ آیا و لازم است که کودک از مرگ والدین خودش در زمان کرونا به صراحت باخبر شود؟
سوگ پدیده ای است که می تواند برای تمام افراد در سنین مختلف دردناک باشد، هر فرد پس از ازدست دادن عزیزانش باید روند مراحل سوگ را طی کند.
سوگ دارای چند مرحله است و دانستن اینکه فرد مورد نظر در چه مرحله ای از سوگ قرار دارد در بهبود حال عمومی او تاثیر بسزایی دارد.
مرحله اول سوگ شامل انکار، مرحله دوم شامل خشم و عصبانیت و مرحله سوم سوگ شامل چالش و بگو مگو با خدا است که پس از طی این مراحل به مرحله غمگینی و افسردگی وارد می شود در این مرحله نیاز است که توجه بیشتری به افرادی ک عزیزی از دست دادند، شود تا راحت تر به مرحله پذیرش برسند.
معمولاً کسانی که سوگ طبیعی عزیز خود را تجربه کرده باشند راحت‌تر به مرحله پذیرش می رسند اما ممکن است هر یک از ما در یکی از این مراحل باقی بمانیم و گریبان گیر بیماری سوگ تمام نشده شویم.
سوگ تمام نشده یک بیماری است که فرد تا آخر عمر خود در یکی از مراحل سوگ باقی می‌ماند.
اینکه کودک باید از مرگ عزیز و یا والدین خود با خبر شود یا خیر؛ از قدیم درگیر یک موضوع فرهنگی و سنتی است که در آن رسم و رسومات سنتی اجازه مطلع کردن به کودک را نمی دهند.
یکی دیگر از آسیب هایی که در کنار سوگ به کودکان وارد است شنیدن دروغ از اطرافیان است به عنوان مثال به فرزندی که مادر خود را از دست داده، می گویند مادرت به سفر رفته و یا بیمار است، در حالی که این دروغ ها و چشم در انتظار قرار دادن کودک دارای معایب بسیاری ولو بیشتر از مرگ والد یا عزیز خود است.
کودکان قدرت تخیل قوی دارند و این سوال که چرا مادر من به مدت طولانی و بدون من به سفر رفته می تواند برایشان بسیار عذاب آور باشد و در کنار سایر سوالاتی که پیش می آید به خود احساس گناه می دهند.
همچنین بی خبری از فوت والد باعث می شود کودک حریم امن خود را از دست بدهد و حس کند هر لحظه ممکن است کسی از اعضای خانواده‌اش او را ترک کند و از همین رو کودک چسبندگی خاصی به سایر اعضای خانواده پیدا می کند
در مساله سوگ، باید به اندازه فهم و درک کودک به او اطلاعات بدهیم و همچینین به او اجازه و فرصت برای تخلیه احساساتش بدهیم.
گفتن جملاتی مانند تو بزرگ شدی و گریه نکن و یا جملاتی مانند این که پدر و مادرت در حال دیدن تو هستند و با گریه تو ناراحت می شوند از دیگر مرسومات غلط است که باعث می شود کودک خودخوری کرده و در یکی از مرحله های سوگ باقی بماند و احساسات درونی او هیچ وقت تخلیه نشود و در آینده منجر به ایجاد بسیاری از اختلالات و عقده ها شود.
احساساتی برخورد کردن یکی از خصوصیات کودکان در مواجهه با مشکلات است و کودکی که در سوگ قرار گرفته و طولانی مدت دچار افسردگی شده حتما در حال تزریق احساس گناه به خود است و لازم است که مورد درمان قرار گیرد.
متاسفانه به دلیل محدودیت‌های فواصل اجتماعی ناشی از شیوع ویروس کرونا، بسیاری از خانواده ها به تنهایی در حال گذر از مراحل سوگ هستند و تنها نبودن و تنها نگذاشتن کودک در اینجا بسیار حائز اهمیت است و بهتر است کودک در مراسم والد خود حضور پیدا کند و سنگ قبر را ببیند.
هم دردی و دیدن مزار و حضور در مراسمات به کودک در پذیرش سوگ بسیار موثر و کمک کننده است.
ایرنا: با شیوع کرونا و افزایش مرگ و میرها و همچنین در دسترس بودن اخبار کرونا برای کودکان بسیاری از آنان بیم از دست دادن والدین خودشان را دارند برای کاهش استرس کودکان باید چیکار کرد؟
بیم و استرس، ابتلا به ویروس کرونا برای خود و سایر اعضای خانواده یکی از دغدغه های بسیاری از خانواده‌ها است که ممکن است در کودک موجب بروز اختلال شود.
دادن اطلاعات درست به کودک در خصوص ویروس کرونا و همچنین آموزش رعایت دستورالعمل ها و رعایت نکات بهداشتی توسط والدین و بزرگترها می تواند در کاهش اضطراب مثمر الثمر باشد.
اگر یکی از اعضای خانواده به ویروس کرونا مبتلا شد، باید با کودک صحبت کرد و در خصوص بیماری کرونا بیشتر به او توضیح داد.
واقعیت امر این است که همه‌گیری ویروس کرونا، باعث شده تا جمعیت قابل توجهی از افراد در همه جای دنیا فوت شوند اما تعداد بی شماری هستند که در حال حیات هستند و استفاده از توضیحاتی که دارای انرژی مثبت است، می تواند در کاهش استرس موثر باشد.
دادن اطلاعات مناسب در خصوص این بیماری باید در کنار حمایت صورت گیرد یعنی به کودک با صراحت اعلام شود که بیماری کرونا وجود دارد و امکان درگیری و ابتلا به آن دور از ذهن نیست اما خانواده به عنوان حامی تو، همیشه در کنارت خواهد ماند.
ایرنا: کودکی که به دلیل آسیب های ناشی از ویروس کرونا دچار اختلال می شود، از نظر روحی و روانی نیاز به درمان دارد. چه موقع خانواده ها باید به فکر درمان باشند؟ چه درمان هایی برای مباحثی که مطرح شد وجود دارد؟
برای درمان کودکانی که بر اثر شیوع کرونا دچار استرس و اختلال هستند، لازم است بررسی شود بیمار دارای چه نوع اختلال است و اختلال وی تا چه اندازه پیشرونده است و همچنین اینکه آیا ما با بیماری مواجه هستیم که اختلال آن ریشه زمینه‌ای داشته و شیوع کرونا باعث تشدید آن شده است، یا این اختلال یک بیماری تازه به وجود آمده است.
اگر فرد در زمره بیمارانی قرار داشته باشد که اختلال آن با شیوع کرونا تشدید یافته باید عوامل اختلال به صورت ریشه‌ای مورد بررسی قرار گیرد و با کمک خانواده تا جایی که ممکن است حل و فصل شود و اگر نیاز ب دارو درمانی بود این کار صورت گیرد.
اما اگر بیماری به تازگی شروع شده باشد، باید این موضوع مورد ارزیابی قرار گیرد و بررسی شود که این اختلال در رده بیماری قرار می گیرد یا خیر.
چنانچه اختلال نیاز به دارو درمانی نداشته باشد برای بهبود حال بیمار باید روان درمانی مانند درمان های شناختی رفتاری، روان درمانی حمایتی و گروه درمانی استفاده شود.
