خاورمیانه2020؛ زیر سایه جنگ و کرونا

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، در سال2020 میلادی هیچ‌یک از بحران‌های اساسی خاورمیانه خاتمه نیافت، اگرچه سرعت بخشی از این بحران‌ها در سایه شیوع ویروس کرونا کمتر شد. بسیاری از کشورهای خاورمیانه در سال2020 با مشکلات اقتصادی مواجه بوده و شاید برای نخستین بار پس از سال‌ها، رشد اقتصادی منفی را تجربه کردند، اما این مشکلات برای تعداد دیگری از کشورها، بسیار فراتر از اعداد و ارقام اقتصادی بود؛ کشورهایی که این روزها با جنگ، فروپاشی اقتصادی و... دست و پنجه نرم می‌کنند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین تحولات سال2020 در 4کشور بحران‌زده خاورمیانه ‌پرداخته‌ایم:

عراق:
سایه یک ترور بر تمام تحولات سال2020 عراق سنگینی می‌کرد؛ تروری که بسیاری معتقدند چهره منطقه خاورمیانه را در دهه پیش رو تغییر خواهد داد. در نخستین روزهای سال2020، پهپاد آمریکایی خودروی حامل سردار قاسم سلیمانی و ابو مهدی المهندس را در نزدیکی فرودگاه بغداد مورد هدف قرار داده و این 2 فرمانده بزرگ مقاومت را به شهادت رساند. در پی این حادثه، مجلس عراق با برگزاری نشستی بی‌سابقه، قطعنامه الزام دولت به اخراج نیروهای آمریکا از خاک عراق را تصویب کرد. حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد عراق (مهم‌ترین محل استقرار نیروهای آمریکا) نیز از دیگر پیامدهای مستقیم این ترور به شمار می‌رود. از سوی دیگر، پایان «بحران بی‌دولتی» و روی کار آمدن مصطفی الکاظمی به‌عنوان نخست‌وزیر عراق نیز ازجمله تحولات بسیار مهم عراق در سال2020 بود. الکاظمی هدف اصلی خود را برقراری آشتی میان ایران و آمریکا و دور نگه داشتن عراق از تنش‌های منطقه‌ای عنوان کرده است. پدیده «ترورهای سریالی» فعالان و منتقدین سیاسی در عراق که تمام تحقیقات درباره آنها تا‌کنون بی‌نتیجه بوده نیز از تحولات مهم این کشور در سال2020 بوده است. مهار چالش‌های امنیتی، احتمال بازگشت داعش و البته مقابله با بحران اقتصادی و سقوط ارزش دینار، مهم‌ترین مسائل عراق در سال میلادی آینده است.

سوریه:
تحولات میدانی در بحران سوریه طی سال2020 به‌طور قابل توجهی محدود شد و به‌استثنای چند درگیری نظامی، دیگر در این کشور خبری از تنش‌های گسترده همچون سال‌های گذشته نبود. بدون شک مهم‌ترین حادثه نظامی سوریه در این سال به نبرد ارتش با جبهه النصره در استان ادلب بر می‌گردد؛ نبردی که با گذشت زمان از دایره نیروهای داخلی سوریه فراتر رفته و برای مدت زمان محدودی به درگیری مستقیم میان ترکیه با روسیه، سوریه و ایران تبدیل شد. سرانجام این درگیری‌ها با توافق اردوغان و پوتین بر سر ایجاد گشت‌های نظامی مشترک در حاشیه ادلب، به سود ارتش سوریه خاتمه یافت. اما همزمان با آرام شدن جبهه‌ها، نقطه ثقل تحولات بحران سوریه به حوزه اقتصادی این کشور منتقل شده است. بر این اساس می‌توان گفت؛ مهم‌ترین رخداد سوریه در سال2020، اعمال تحریم‌های سزار آمریکا علیه این کشور بود؛ تحریم‌هایی که راه را بر هرگونه تعامل تجاری با سوریه می‌بندد. سقوط بی‌سابقه ارزش لیر و آغاز موج گرانی از نخستین نتایج اجرای این تحریم‌ها به‌حساب می‌آید. تمام اینها در حالی است که کمیته مذاکرات بر سر قانون اساسی جدید سوریه در سال2020 نیز به هیچ نتیجه ملموسی دست نیافت.

لبنان:
مهم‌ترین حادثه سال2020 در لبنان، انفجار بزرگ بندر بیروت بر اثر آتش‌سوزی در انبار نیترات آمونیوم بود. ابعاد این انفجار به اندازه‌ای بزرگ و تکان‌دهنده بود که در رسانه‌های جهانی به هیروشیمای بیروت مشهور شد. براساس آمارهای رسمی، در نتیجه این انفجار 204نفر کشته و بیش از 6هزارو500نفر زخمی شدند. همچنین نزدیک به 50هزار واحد مسکونی و تجاری در شعاع 10کیلومتری بندر بیروت به‌طور جدی آسیب دید و بی‌خانمانی بیش از 300هزار شهروند لبنانی را در پی داشت. اما تکانه‌های این انفجار صرفا به تخریب سازه‌های عمرانی محدود نماند و در کمتر از یک هفته، منجر به سقوط دولت حسان دیاب شد. از سوی دیگر، سفر ناگهانی امانوئل ماکرون به بیروت و ملاقات وی با تمامی رهبران سیاسی لبنان پس از حادثه انفجار بندر، از دیگر تحولات قابل توجه این کشور در سال2020 بود. به روایت رسانه‌های لبنانی، سفر رئیس‌جمهور فرانسه در جلوگیری از وقوع تنش‌های جدی‌تر میان نیروهای مختلف لبنان پس از سقوط دولت نقش داشت. با وجود این اما تمام تلاش‌ها برای تشکیل دولت جدید لبنان تا به امروز بی‌نتیجه باقی مانده است. مهم‌ترین چالش پیش‌روی لبنان در سال2021، مقابله با پیامدهای فروپاشی اقتصادی است؛ فروپاشی‌ای که به‌گفته سعد حریری، قطعی شده و راهی برای گریز از آن وجود ندارد.

یمن:
جنگ یمن در سال2020 به‌استثنا سیطره جنبش انصارالله بر استان استراتژیک «مارب» شاهد تحول قابل توجه دیگری نبود. اهمیت این رخداد علاوه بر افزایش امنیت صنعا به‌وجود منابع نفتی در این استان برمی‌گردد. روزنامه الاخبار آزادی مارب از دست متحدین عربستان را پایانی بر رؤیای سقوط صنعا توسط ائتلاف عربی توصیف کرد. از سوی دیگر، در سال میلادی گذشته اختلافات میان عربستان و امارات بر سر مناطق جنوبی یمن نیز سرانجام با توافق ریاض مهار شد؛ توافقی که عبارت است از عقب نشینی همه جانبه سعودی‌ها مقابل امارات و متحدین جدایی‌طلب این کشور (شورای انتقالی) در استان عدن. توافق بزرگ مبادله اسرا که منجر به آزادی بیش از 1400 اسیر از سوی یمن و سعودی شد نیز یکی دیگر از اتفاقات مهم جنگ یمن در سال2020 به‌شمار می‌آید. از دید برخی تحلیلگران، بن بست نظامی ایجاد شده برای ائتلاف عربستان در سال گذشته می‌تواند مقدمه‌ای برای پذیرش شروط انصارالله و پایان این جنگ 5ساله باشد. تمام این ها در حالی است که به‌نظر می‌رسد با روی کار آمدن بایدن، حمایت‌های آمریکا از عربستان در جنگ یمن نیز محدود شود.