«حسین مسرّت» پژوهشگر و محقق یزدی در گفت‌وگو با ایسنا در مورد «محمّد هراتی» معروف به «شیخ زاده‌ی هراتی» گفت: وی که در شهر هرات شهرستان خاتم از توابع استان یزد به دنیا آمد، در یزد به «آقا محمد شیخ حسن» معروف بود و به همین دلیل، بعدها لقب شیخ‌زاده را گرفت.
وی با بیان این که محمد هراتی در کاروانسرای شیرازی یزد حجره‌ای داشت، ادامه داد: او پس از راه اندازی کارخانه‌ی ریسندگی و بافندگی هراتی بوسیله‌ی «حسین علی هراتی» در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در یزد، نماینده‌ی او در امور کارخانه شد و پس از مدّتی تجربه‌ی کارآموزی، برای ایجاد و راه‌اندازی کارخانه‌ی ریسمان و نخ به نمایندگی از «حسین علی» راهی اصفهان شد.
مسرت خاطرنشان کرد: «محمّد هراتی» به تدریج خود مستقلاً به امور بازرگانی پرداخت و فعالیت خود را گسترش و رونق داد و به کارهایی مانند تجارت مرکبات و صدور چای به عراق و دیگر کشورها پرداخت و از این راه ثروت سرشاری اندوخت. او کم کم به خرید و فروش زمین و ملک روی آورد و در ردیف زمین‌داران بزرگ قرار گرفت به طوری که آبادی‌های بسیاری را در اطراف اصفهان از جمله ورزنه در مالکیت داشت.
وی به نقل از عابدی در کتاب «اصفهان از لحاظ اجتماعی و اقتصادی»، این بازرگان یزدی را در ردیف سرشناسان و ثروتمندان اصفهان خواند و گفت: شیخ زاده یکی از صاحبان و سهامداران عمده‌ی کارخانه‌ی پشم‌ریسی در اصفهان بود که به همراه «علی همدانیان»، «عبدالحسین ده دشتی»، «سید حسین دردشتی»، «ابوالقاسم تبریزی»، «حسن وفادار»، «محمّدحسین رناسی» و «محمود قوام» از اعضای هیئت مدیره‌ی شرکت سهامی صنایع پشم اصفهان بود و در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۱۴ به سمت ریاست هیئت مدیره و مدیر عامل انتخاب شد.
این نویسنده‌ی یزدی با اشاره به این که کارخانه پشم‌ریسی اصفهان در سال ۱۳۱۴ تعداد ۴۵۰ نفر سهامدار داشته است، خاطرنشان کرد: روزنامه‌ی اخگر در این باره می‌نویسد: «انصاف باید داد که تاکنون در شهر اصفهان هیچ شرکتی به این سرعت تشکیل و به این زودی به جمع‌آوری یک سرمایۀ مهمّ شش میلیون ریالی موفّق نگردیده بود.»
وی در این مورد به نوشته‌های رجایی در کتاب فراز و فرود درباره‌ی فعالیت‌های این شرکت نیز اشاره کرد و گفت: رجایی می‌نویسد: «شرکت صنایع پشم که مبنای کار خود را بر پشم‌بافی یعنی ساخت پارچه‌ها و پتوهای پشمی نهاده بود، با سرمایه‌ی شش میلیون ریال آغاز به کار کرد و یک سال بعد سرمایه‌ی خود را به ۹ میلیون ریال افزایش داد. باغ زرشک واقع در محور چهارباغ بالا مورد توجه مدیران شرکت قرار گرفت و کارخانه را در آنجا بنا نهادند. ماشین‌ها اندک اندک وارد شده و نصب شدند. بنا به قول روزنام‌ی اخگر مخصوصاً آقای هراتی، رئیس جدّی شرکت برای این که امور نصب ماشین آلات با سرعت زیادتری انجام پذیرد، آقای هاس، متخصّص کارخانجات هراتی یزد را از یزد برای مساعدت و مشاورت فنّی طلبیده؛ ورود این شخص کمک زیادی به نصب و راه اندازی کارخانه کرد. در اواسط سال ۱۳۱۷ قسمت ریسندگی کارخانه صنایع پشم راه افتاد و ریسمان آن وارد بازار شد و در اواسط زمستان همان سال تولید پتو نیز جزو محصولات شرکت گردید».(این کارخانه اکنون تعطیل است)
مسرت در ادامه عنوان کرد: «محمد هراتی» بعداً فعالیت‌های اقتصادی خود را گسترش داد به گونه‌ای که در اردیبهشت ۱۳۱۵ به عنوان عضو هیئت مدیره‌ی شرکت کاغذ اصفهان، در آبان‌ماه همان سال به عنوان عضو هیئت مدیره‌ی شرکت توانا و در تاریخ آذر ۱۳۱۷ به عنوان عضو هیئت مدیره‌ی شرکت ذغال سنگ انتخاب شد.
وی اظهار کرد: البته شیخ زاده با آن که ثروت سرشاری داشت، فردی سخاوتمند و نیکوکار بود به طوری که یک فقره از آن که در روزنامه ها بازتاب داشته، چنین بود؛ «در تاریخ ۱۳۲۰/۹/۲۰ مبلغ ۲۰ هزار تومان به توده‌ی بینوایان اصفهان کمک کرده است.(روزنامۀ اخگر ،ش ۱۷۰۹)»
این محقق یزدی اضافه کرد: هراتی همچنین با ساخت برخی آثار در گسترش فرهنگ این شهر نقش عمده‌ای داشت که از جمله‌ی مهمترین اثر ارزنده‌ی وی ساخت دبیرستان هراتی در خوش آب و هواترین نقطه‌ی اصفهان در حدّ فاصل پل خواجو و سی و سه پل به مساحت ۸۷۵۰ مترمربع در خیابان کمال الدّین اصفهان است که در سال ۱۳۳۰ در این شهر با مهندسی محمّدعلی فیروزی و استادی حاج حسن حسینی و کاشی‌کاری علی مقضی بنیان کرده و از مدارس بزرگ و آبرومند این شهر است. این دبیرستان در یکم آذر ۱۳۳۳ آغاز به کارکرد و برای بنیان آن در آن سال مبلغ ۴۰ میلیون ریال خرج شده است.
وی با بیان این که نخستین مدیر این دبیرستان دکتر احمد مهران بود، گفت: این دبیرستان در طول بیش از ۶۰ سال فعّالیّت علمی و آموزشی، علاوه بر کسب افتخارات علمی، تربیتی، ورزشی و غیره در المپیادهای گوناگون، هزاران نفر از فرزندان این سرزمین با همّت محمّد هراتی و دوستان و همفکرانش و نیز تلاش و پیگیری مدیران، معاونان، دبیران و همه افراد بخش آموزشی و تربیتی، به مدارج عالی مدیریت علمی و اجتماعی کشور رسانده و سهم عمده‌ای در باروری انسان‌های توانمند برعهده داشته که بعدها هر کدام از آنها نیز سهم عمده‌ای در شکوفایی این شهر داشته‌اند.
مسرت، دیگر کار محمد هراتی را ساخت دبستان هراتی در جنب همان دبیرستان در سال ۱۳۴۳ و کار خیر دیگر وی را اهدای زمین برای ساخت مدرسه‌ی فاضل در مبارکه‌ی اصفهان ذکر کرد و افزود: عبدالمهدی رجایی در این باره می‌نویسد: «تأسیس مدارس هراتی یک حادثه‌ی فرهنگی بود که ۵۰ سال پیش در این شهر اتفاق افتاد. خوب که بنگریم این حادثه در طول این سال‌های زیاد، هر مهرماه و هربار که جمعی از نوجوانان و جوانان این شهر بدان مدرسه پا نهادند و در آن علم آموختند، تکرار و تکرار شده است...، این جاست که این درس تاریخ به یادمان می‌آید که جریانات و حوادث مردان خود را می زایند و می‌پرورند.»
وی با بیان این که سخنوران اصفهان در باره‌ی هراتی و کارهای نیک او، اشعار زیادی سروده‌اند، دو نمونه از آنها را چنین ذکر کرد؛
چه نیکو سرود است دانای توس سرایندۀ رستم و اشکبوس
بناهای آباد گردد خراب ز باران و از تابش آفتاب
هراتی پی افکند کاخی سترگ چو بنیان گذارش رفیع و بزرگ
«محمود ملاّ باشی»
بنایی شیخ زاده کرد بنیان که باشد سال ها فخر سپاهان
به نشر دانش و ترویج افکار نمود آن مرد حق سعی فراوان
از این مرد نکو اندیش و خیّر به جا باشد نشان زهد و ایمان
دوصد تحسین به مردان نکوکار که می پویند راه بذل و احسان
چراغ دانش و بینش برافروخت که نورش تا ابد باشد فروزان
دبیرستان مشهور هراتی بود کانون علم و مهد عرفان
هراتی مجمع اهل کمال است که باشد در خور شهر سپاهان
به عرفان و درایت بهره بردند از این کانون بسی اندیشمندان
فراوان فارغ التحصیل گشتند از این مرکز سخن سنجان ایران
از این دانشسرا با سرفرازی برون آمد بسی مرد سخندان
بود نام هراتی جاودانی از این اندیشۀ نیکو به دوران
بود شایستۀ تحسین و تحلیل هر آن کس می کند خدمت به انسان
سرود این چامه را « ماهر» به تحقیق به تکریم از هراتی کرد عنوان
«ماهر اصفهانی»
مسرت در پایان با اشاره به این که هراتی در اصفهان با خانم ایران هراتی‌فر دختر همایون میرزا مسعود و نوۀ ظل السّلطان ازدواج کرد و حاصل آن دو دختر و یک پسر به نام حسن است، بیان کرد: این نیکوکار و بازرگان نامی یزد سرانجام در ۱۲ مرداد ۱۳۴۷ در اصفهان در گذشت و در گورستان تخت فولاد در قسمتی که به نام آرامگاه و تکیه‌ی «شیخ زاده» معروف است و امروزه باغ طوبی نامیده می‌شود، به خاک سپرده شد.
انتهای پیام
