قتل عام انگلیسی!

به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، استان زنجان با برخورداری از قدمت ۳ هزار ساله دارای، آثار و بناهای تاریخی ارزشمند است که هریک از آنها در نوع خود منحصر به فرد بوده و دارای ویژگی خاص معماری و ارزش‌های فرهنگی و هنری است، آثاری که تجلی و تبلور جریانات فرهنگی و فکری و زبانی گویا از شرح حال گذشتگان این مرز و بوم است.

از بناهای تاریخی مهم در استان زنجان گنبد تاریخی سلطانیه بزرگترین گنبد آجری، مسجد جامع (مسجد سید) و مسجد چهل ستون و مسجد سید فتح‌الله، رختشویخانه زنجان، حمام‌های قدیمی، مساجد قدیمی، کاروانسراها همانند کاروانسرای ملک، سرای حاج علی قلی و موزه مردان نمکی است.

یکی دیگر از بناهای تاریخی و مذهبی زنجان مقبره سید میرزا ابوالقاسم مجتهد میرزایی از علمای بزرگ استان است که صاحب آرامگاه یکی از روحانیون تراز اول عصر ناصری است که در قلع‌ و قمع عوامل ملامحمدعلی باب مؤثر بوده است.

مقبره سید میرزا ابوالقاسم مجتهد میرزایی یکی از آثار ملی ثبت‌ شده ایران در زنجان است که قدمت آن مربوط به قاجاریه است و در تاریخ ۱۴ مرداد ماه ۱۳۸۲ به شماره ثبت ۹۴۴۵ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت‌ شده است.

در انتهای خیابان امام نرسیده به میدان ۱۵ خرداد کوچه رضایی، منتهی‌الیه سمت غربی شهر قدیمی زنجان، اثر ملی آرامگاه موسوم به مقبره میرزا قرار گرفته است،  آرامگاهی که ادوارد براون آن را ذکر می‌کند و صاحب آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد است.

«سید میرزا ابوالقاسم مجتهد میرزایی» یکی از روحانیون طراز اول عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع‌ و قمع عوامل ملأ محمدعلی باب مؤثر بوده است، در این آرامگاه حداقل دو شخصیت مذهبی مدفون است.

آیت‌الله محمد کاظم، پدر میرزا و سپس در سال ۱۲۹۲ هجری قمری میرزا ابوالقاسم مجتهد پسر وی، در این محل دفن شده است و آرامگاه میرزا در وسط محوطه‌ای که با استفاده از دیوار محاط شده قرار دارد و در مدخل این محوطه یک واحد عنصر شبیه به مناره ایجاد شده است.

پلان این مناره آجری در رقوم کف فعلی، هشت‌ ضلعی متمایل به منتظم و سپس پلان آن به دایره تبدیل‌ شده و پایان‌ بخش آن مقرنس‌های آجری نسبتا زیبا آن را مزیّن کرده‌اند بنای آرامگاه در کل از دو قسمت تشکیل یافته، قسمت نخست، ایوان ورودی و اتاق‌های جانبی آن و قسمت دوم شبستان است.

اتاق‌های ایوان دو طبقه بوده و از سمت جنوبی راه پلّه‌ای دارد که به پشت‌بام هدایت می‌شود و قسمت دوم که محل اصلی آرامگاه است بلا واسطه پشت سر ایوان احداث‌شده و سقف شبستان را گنبدی با ساقه‌ی نسبتاً» بلند پوشش می‌دهد.

ارتفاع ساقه گنبد زیاد و نسبت به ارتفاع عرقچین نامتناسب است، به هر تقدیر روشنایی شبستان از طریق شبکه‌های ساقه گنبد تأمین می‌شود، تاروپود بنا از آجر و تقریبا فاقد تزیینات است.

یکی از حوادث بزرگی که در تاریخ زنجان روی‌داده و بر مسیر و سرنوشت بعدی شهر تأثیر بسزایی داشته است، بی‌گفت‌وگو قیام شخصی به نام ملا محمد علی زنجانی (علیمردان خان) در سال ۱۲۶۷ هجری قمری بر علیه حکومت وقت است.

حاکم زنجان در این موقع امیر اصلان خان مجدالدوله، دایی ناصرالدین‌شاه بود که بلافاصله پس از مرگ محمدشاه قاجار (۱۲۶۵ ه. ق) به اصرار مهد علیا، مادر ناصرالدین‌شاه، جایگزین عبدالله ‌میرزا فرزند یازدهم فتحعلی شاه شده بود.

ملا محمد علی به سبب فتواهایی که صادر می‌کرد اعتبار و شهرتی کسب کرده بود، از جمله روزه متوالی سه ‌ماهه رجب و شعبان و رمضان، واجب کردن نماز نافله و جعفر طیار، حرام دانستن متعه و… با توجه به اینکه دوران او مواجه با اوج‌گیری دعاوی سید علی‌محمد باب بود، روحانیون وقت (ازجمله میرزا ابوالقاسم مجتهد) او را به بابیت منتسب کردند تا نفوذ و محبوبیت او را از بین ببرند.

جالب آنکه او این اتهام را تلویحا می‌پذیرد و به خویشتن لقب حجت می‌دهد تا بابیان زنجان را که تعداد کمی نبودند با خود همراه سازد، اما در یکی از گزارش‌های نماینده سیاسی بریتانیا در ایران به وزارت خارجه آن کشور آمده است و در نامه‌ای به امیرکبیر این اتهام را نپذیرفته است و گویا امیرکبیر پاسخ داده بود ملامحمدعلی برای اثبات ادعای خویش باید به دربار آمده و خود را تسلیم کند.

نتیجه اینکه این فتنه بیشتر ریشه‌های سیاسی و اجتماعی داشته تا مذهبی، در نهایت این اختلاف شدید می‌شود، به نحوی‌که هر دو طرف حکم به جهاد می‌دهند و درگیری خونینی بین طرفداران ملامحمد علی و روحانیون صورت می‌گیرد.

فتوای قتل و اعدام طرفداران ملا محمد علی زنجانی

 نیروهای دولتی نیز به نفع روحانیون زنجان وارد عمل شده و پس از کشته شدن یک هزار و ۵۰۰ سرباز و هزاران نیروی مردمی فتنه پایان می‌پذیرد و ملا محمد علی در این جنگ کشته می‌شود. 

فتوای قتل و اعدام طرفداران ملا محمد علی زنجانی (علیمردان خان) توسط دو شخص صادر می‌شود، مرحوم سیدمحمد و مرحوم میرزا ابوالقاسم مجتهد به‌ عنوان‌ مثال یکی از طرفداران ملأ محمدعلی به نام «شیخی» که در شجاعت نامدار شهر بود، توسط وی اعدام می‌شود.

در این میان از نقش انگلستان نیز در به وجود آوردن فتنه باب نباید غافل بود، انگلیسی‌ها در این مقطع، کمپانی هند شرقی را به وجود آورده و اهداف استعماری خود را دنبال می‌کردند.

انگلستان وحدت مسلمانان را مانعی مهم در جهت رسیدن به اهداف خود می‌پنداشتند و به همین دلیل درصدد برآمدند تا این مانع مهم را از سر راه بردارند.

در حقیقت، یکپارچگی مسلمین مخصوصاً در دو قسمت مهم یعنی قلمرو دولت عثمانی و ایران کاملاً مشخص و هویدا بود. دو دولت نیرومند اسلامی که با اتکاء به جنبه‌های مشترک مذهبی در سایه رهبری روحانیت، بزرگترین مانع پیشرفت استعمارگران شرق و غرب بودند. 

به همین دلیل بود که شعبه امور ادیان در سفارتخانه‌های بریتانیا در کشورها و شهرهای اسلامی به وجود آمد و دولتمردان انگلیسی، ایجاد اختلاف بین مسلمانان و پیراون مذاهب مختلف اسلامی را در دستور کار خود قرار دادند.

آنچه می‌توان راجع به خاندان میرزایی و سایر روحانیون متنفذ شهر گفت این است که اداره شهر با موافقت ایشان صورت می‌گرفته و حاکمان همیشه در مسائل مختلف نظر آن‌ها را لحاظ می‌کردند.

 از میرزا ابوالقاسم بیش از پنجاه کتاب و رساله باقی‌مانده است و گویا به یک زبان خارجی نیز مهارت و تسلط داشته است، وی در اواسط روز دوشنبه سوم جمادی‌الاولی سنه ۱۲۹۲ در سن هفتاد سالگی دارفانی را وداع می‌کند و در مقبره مخصوص به خود در خارج شهر (آن روزگار) دفن می‌شود.

آثار و بناهای به ‌جامانده از خاندان میرزایی

مسجد و مدرسه میرزایی بالا و پایین در شهر زنجان توسط حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد بنا شده است، این دو بنا در قسمتی از بازار زنجان (بین خیابان فردوسی تا ابتدای بازار پایین) که به بازار و راسته میرزایی مشهور است واقع شده است.

همچنین گفته می‌شود در جبهه شمالی بازار، روبه‌روی مسجد میرزایی نجفی (پایین)، کوچه میرزایی واقع است که خانه میرزایی‌ها نزدیک به بازار، سمت شرق کوچه قرار دارد.

انتهای پیام/73005