کسری بودجه موضوع جدیدی نیست و به ویژه در ۲۰ سال اخیر یکی از پاشنه های آشیل اقتصاد ایران محسوب می شود؛ هرچند راهکارهای متعددی برای جبران کسری بودجه وجود دارد اما همیشه این مُسَکن ها و درمان های موقتی هستند که توسط دولت ها تجویز می شوند، حال آنکه درمان این بیماری مزمن، نیازمند زمان، هزینه و راهکاری اصولی است.
هشتم آبان ماه بود که محسن رضایی، معاون اقتصادی رییس جمهوری، پس از حضور در نشست کمیسیون اقتصادی مجلس در جمع خبرنگاران از اخباری خوش به مردم در آذرماه خبر داد و گفت که کسری بودجه بزرگ ترین آسیبی است که در دولت سیزدهم با آن مواجه شده ایم. پیشتر نیز احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت سیزدهم، با عبدالناصر همتی، رییس سابق بانک مرکزی، در مباحثی همچون استقراض از بانک مرکزی و اوراق قرضه در پلتفرم توییتر مباحثه و مناظره هایی داشتتند که همه این موارد بیانگر اهمیت موضوع کسری بودجه است.
هرچند تمامی دولت های روی کار آمده در بیست سال اخیر موضوع کسری بودجه را میراث نامبارک دولت ماقبل خود می دانند اما مشخصا هیچکدام از دولت ها نیز راه علاج و درمانی برای جبران کسری بودجه و پایان این ماجرا ارائه و اجرا نکرده اند.
ناگفته نماند که طی چند دهه اخیر دولت ها برای جبران کسری بودجه دست به راهکارهای منطقی از منظر اقتصادی و حتی غیرمنطقی متعددی نیز زده اند که در اغلب موارد بخش یا سهم عمده ای از جبران کسری متاسفانه از جیب مردم هزینه و تامین شده است.
اما به این بهانه از یک اقتصاددان پرسیدیم که اساسا چه راهکارها و ابزارهایی برای جبران کسری بودجه بدون دست بردن در جیب مردم وجود دارد و اگر این اتفاق محقق نشود چه پیامدی در پی خواهد داشت؟
فروش اوراق قرضه (بدهی)
قاسم نوروزی در گفت و گو با ایسنا با تشریح طرق مختلف جبران کسری بودجه توسط دولت اظهار کرد: یکی از این روش ها، فروش اوراق قرضه یا بدهی است، معمولا دولت یا بانک مرکزی به نمایندگی از دولت، اقدام به فروش اوراق قرضه یا اوراق خزانه اسلامی یا در اصطلاح کلی اوراق بدهی از طریق بانک های عامل کرده و یا اوراق را به مردم یا به بانک ها می فروشد.
نوروزی چنین اقدامی را روشی مرسوم خواند و با بیان اینکه وابستگی شدید به اوراق قرضه تبعات منفی در پی دارد، تاکید کرد: پیامد نخست اینکه ممکن است به مرور زمان سبب افزایش نرخ بهره شود چراکه دولت ناچار است برای افزایش تمایل مردم به خرید اوراق بدهی، نرخ های بالاتری را پیشنهاد دهد.
وی افزود: پیامد دیگر این است که دولت غیرمستقیم بانک ها را درگیر افزایش حجم پول کرده و باعث می شود بدهی دولت به بانک ها افزایش یابد؛ هرچند بانک مرکزی به طور مستقیم پول چاپ نمی کند اما فروش اوراق قرضه (بدهی) به معنای رشد نقدینگی و پول خواهد بود.
افزایش مالیات
این استاد اقتصاد شیوه منطقی و مرسوم دیگر جبران کسری بودجه را افزایش مالیات ها دانست و تصریح کرد: متاسفانه در اقتصادهای رکودی از یک سو چون دخالت بخش خصوصی ناچیز بوده و بخش غیردولتی چندان فعال نیست و اقتصاد بیشتر در اختیار دولتی ها و شبه دولتی ها قرار دارد، معمولا درآمد مالیاتی دولت اندک است و از ابزار مالیاتی نمی تواند چندان بهره ببرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر، مشکل دیگر اقتصادهای دولتی و شبه دولتی را فرار مالیاتی فزاینده عنوان کرد و افزود: این دلایل باعث شده تا دولت نتواند آنچنان که لازم و شایسته است روی مالیات مانور داده و آن را افزایش دهد، مضاف بر اینکه تصمیم و اندک خیز دولت برای افزایش مالیات ها، اثرات منفی بر انگیزه تولید و انگیزه سرمایه گذاری می گذارد.
چاپ اسکناس (بدترین راه ممکن)
نوروزی چاپ اسکناس یا پول توسط دولت یا قرض از بانک مرکزی را یکی از بدترین و غیرمنطقی ترین راه ها برای جبران کسری بودجه برشمرد و تصریح کرد: بعد از انقلاب اصلی ترین دلیل و ریشه تورم و رشد نقدینگی در اقتصاد ایران، افزایش بدهی های دولت به بانک مرکزی یا افزایش اوراق قرضه دولتی است که بالاترین رقم و آمار را داشته است. بنابراین چاپ پول به هیچ عنوان توصیه نمی شود چراکه بسیار خطرناک است.
استقراض خارجی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر استفاده از استقراض خارجی را راهکار دیگر دولت برای جبران کسری بودجه خواند و خاطرنشان کرد: استقراض خارجی از بانکهای بین المللی محقق می شود که متاسفانه به دلیل شرایط تحریم ها این امکان از دولت ساقط شده است.
فروش دارایی های دولت
وی راهکار دیگر جبران کسری بودجه را فروش دارایی های دولت به بخش های خصوصی یا غیر دولتی معرفی و اظهار کرد: بازهم متاسفانه در ایران این منطق جواب نداده است چراکه معمولا دارایی های دولت ها به شبه دولتی ها واگذار شده که آن ها نیز به نوعی از خود دولت ارتزاق می کنند و یا وابسته به دولت هستند؛ بنابراین خصوصی سازی عملا اتفاق نخواهد افتاد.
فروش دلارهای ذخیره ای دولت و رونق بورس
نوروزی، راهکار روتین و معمول دولت ها در ایران را فروش دلارهای ذخیره شده بانک مرکزی در بازار دانست و اضافه کرد: راه دیگر از طریق بازار بورس و رونق بخشیدن به این بازار انجام می گیرد که در پایان دولت قبل با توجه به تشدید تحریم ها، سه محور اخیر مد نظر قرار گرفت.
وی با بیان اینکه دولت قبل در ۶ماه نخست شروع رونق بازار بورس توانست هزاران میلیارد تومان درآمد به دست آورد، تصریح کرد: وقتی دولت به اندازه کافی از بازار بورس درآمد کسب کرد و منتفع شد، این بازار را رها کرد و دیدیم که چه بلایی بر سر بورس آمد؛ دولت بازار دلار را نیز متشنج کرد و درآمدهای زیادی از طریق فروش ارزهای ذخیره شده در بازار ارز به دست آورد که در حقیقت دلار حدود ۳۰ هزار تومانی ماحصل این اتفاق بود.
استفاده از ارز خارجی
این محقق، پژوهشگر و استاد اقتصاد دانشگاه، شیوه معمول دیگر را استفاده از ارز خارجی دانست و اظهار کرد: همان طور که می دانید ۱۰ درصد ارز خارجی در ایران استخراج می شود که مستقیما دولت در این میان ذینفع است و با نظارت خودِ دولت انجام می شود.
رشد صادرات نفتی و غیرنفتی
نووزی، رشد صادرات نفتی و غیرنفتی را راهکار دیگر دولت برای جبران کسری بودجه دانست و در ادامه درباره پیامدهای اقدامات نادرست دولت ها هشدار داد: در شرایط کنونی برای جبران کسری بودجه راهکارهایی نظیر چاپ اسکناس، فروش اوراق قرضه، رشد مالیات و ورود به بازار ارز هیچ کدام منطقی نیست و اقتصاد ایران دیگر ظرفیت چاپ پول و فروش اوراق بدهی را ندارد.
راه نجات دولت در شرایط کنونی
وی توانمندسازی تولید داخل و افزایش صادرات به بازارهای جهانی و رشد کالاهای غیرنفتی را تنها راه نجات بخش دولت در شرایط کنونی اقتصاد ایران برشمرد و تصریح کرد: افزایش سرمایه گذاری و رشد درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی مخصوصا گردشگری به عنوان دومین صنعت پولساز جهان، سرمایه گذاری در بخش های کشاورزی و صنعت و پتروشیمی و فرآورده های غیرنفتی می تواند دولت را در چنین شرایطی نجات دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد قائمشهر یادآور شد: دولت در چنین شرایطی تنها با اقدامات فوق می تواند خود را از کسری بودجه نجات دهد در غیر این صورت، وابستگی به نفت و استفاده از هر ابزار دیگرِ مذکور، بسیار خطرناک است؛ به علاوه، هریک از ابزارهایی که دولت اکنون از آن استفاده می کند نیز جوابگو نخواهد بود.
نوروزی از پیش بینی کسری بودجه ۴۷۰ هزار میلیارد تومانی دولت تا پایان سال ۱۴۰۰ خبر داد و خاطرنشان کرد: اگر دولت یک راهکار اصولی و منطقی مبتنی بر رشد تولید و صادرات کالاها و محصولات غیرنفتی و همین طور بخش های خدماتی به خصوص گردشگری اتخاذ نکند مطمئن باشید که رقم کسری بودجه هر ساله تداوم داشته و افزایش خواهد یافت.
ابزارهای رشد تولید و صادرات
وی با تبیین ابزارهای لازم برای رشد تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی اظهار کرد: از بین بردن انحصار دولتی و شبه دولتی، ایجاد ثبات سیاسی، تحریک و تشویق سرمایه گذاری و جذب سرمایه ها و پس اندازهای داخلی و خارجی و استفاده از آن ها و در نهایت ایجاد یک فضای رقابتی سالم شروط لازم و کافی برای رشد تولید و صادرات محصولات غیرنفتی است. اگر این ۴ شیوه اتخاذ شود می توان امیدوار بود که تولید و صادرات غیرنفتی و بخش گردشگری کشور رونق پیدا کند و در آن صورت دولت از این کسری بودجه نجات یابد.
انتهای پیام
