به گزارش خبرنگار مهر، مفهوم جهان عرب با همه چندلایگی آن، که گاهی ما را با یک کل غیرمتعین زمانی و مکانی مواجه می‌سازد، به جهت اشتراکات و قرابت‌های گوناگونی که با جامعه ایرانی دارد، همواره در اولویت پژوهش و مطالعه قرار داشته است. به ویژه که در دوران کنونی که هر دو جامعه ایرانی و عربی، به دنبال تحول در بازخوانی میراث پیشین و بازتولید اندیشه‌های نوین و گاهی بومی در تأثیرپذیری از کاروان پرشتاب نوگرایی جهانی بوده اند. این ایده سودمند نیازمند سازوکارهایی است، از جمله جریان شناسی و شخصیت شناسی به عنوان شاخص‌های تأثیرگذار در شکل گیری جوامع علمی و فرهنگی.
در همین راستا مؤسسه فرهنگی ترجمان که از زمره فعالیت‌های آن بسترسازی برای یافتن مسئله‌های معرفتی و فرهنگی و اولویت بخشی به آن‌ها برای محققان و پژوهشگران است، با ایده ترسیم خطوط کلی و فراهم ساختن چشم اندازهای عمومی از جهان عرب اقدام به تهیه گزارشی از جریان‌ها و شخصیت‌های فرهنگی معاصر عرب نموده تا بتواند مجموعه‌های راهنماگونه را در اختیار علاقه مندان به پژوهش در حوزه جهان عرب قرار دهد، که کتاب پیش رو تحقق این ایده ارزشمند است.
مواجهۀ مسلمانان با مدرنیته و دستاوردهای تمدنی آنْ اندیشمندان بسیاری را از جهان اسلام به واکاوی این تفاوت‌ها و ریشه‌های فکری آن واداشت. آشنایی با طیف وسیع این افراد در خارج از ایران محققان امروز ما را، از یک سو، با جریانات فکری جهان اسلام آشنا می‌سازد و، از سوی دیگر، با روشن‌شدن مسئله‌شناسی‌ها و راه‌حل‌های آن‌ها، ریشۀ بسیاری از اندیشه‌های روشنفکران ایرانی را آشکار می‌کند.
کتاب روشنفکران جهان عرب حاصل دو سال پژوهش در این زمینه است که به معرفی کوتاه، بی‌طرفانه و دائرة‌المعارفی صد چهرۀ فکری فرهنگی جهان عرب پرداخته است.
تنوع چهره‌های انتخاب‌شده نیز قابل توجه است: از نسل‌های گذشته تا افراد زنده؛ از چپ سکولار تا لیبرال اسلام‌گرا؛ از نومعتزلی تا اسلام‌گرای سلفی؛ از استاد دانشگاه تا شاعر؛ از فیلم‌ساز تا کاریکاتوریست و روزنامه‌نگار. به‌این‌ترتیب به نام‌هایی همچون محمدحسنین هیکل، احمد امین، حسن البنا، ادوارد سعید، محمود درویش، حسن حنفی، مصطفی عقاد، محمد ارکون، محمد عابد الجابری، طارق رمضان، اسماعیل فاروقی و طاها عبدالرحمن برخورد می‌کنیم.
ساختار معرفی هر فرد از بخش‌های زیر تشکیل شده است: کلیات (نام، تخصص، گرایش فکری، تولد، صفحۀ شخصی)، مقدمه‌ای کوتاه، سوابق (تحصیلی، اجرایی، سیاسی، جوایز، معرفی مهم‌ترین آثار) و در نهایت گزیدۀ فشردۀ نظرات.
در حاشیۀ معرفی افراد، گاه انجمن‌ها و تشکل‌های روشنفکری نیز در قالب پیوست‌هایی ارائه شده و به‌طور ضمنی جریانات فکری روشنفکری مطرح گردیده است. نمایۀ مفصل و مفیدی از آثار و مفاهیم نیز به انتهای کتاب پیوست شده است که برای مقاصد پژوهشی بسیار مناسب و کاربردی است.
در بخش مقدمه پژوهشگر این اثر در معرفی آن آمده است: نخستین گام برای تعامل فرهنگی و تبادل اندیشه‌ها آشنایی طرفین این تبادل و تعامل با یکدیگر است. آنچه به بارور شدن درخت دانش و آگاهی می‌انجامد بهره گیری از دستاوردهای معرفتی فراهم آمده برای افراد و جوامع انسانی است. بی گمان آدمی هیچ گاه خود را بی نیاز از آگاهی، دانش و تجربه دیگر همنوعان خود ندانسته و نمی‌داند. این مبنای استوار و تاریخمند شناخت عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و انسانی را فراسوی مرزهای اقلیمی و جغرافیایی بایسته می‌سازد.
چنین ضرورتی در دوران کنونی، که سرعت رو به پیش نهادن و گام‌های شتابان برداشتن در همه عرصه‌های زندگی فردی و گروهی فزونی و چیرگی یافته است، بیش از گذشته نمود می‌یابد. این ضرورت عمق و اهمیت خود را از جامعه های همجوار و همسو آغاز کرده و تا جوامع دوردست و متفاوت گسترش می‌یابد.
ایرانیان اهل فرهنگ و هنر و دانش پیوسته علاقه مند به آشنایی با اندیشه ورزان و فرهیختگان پیرامون خود و دستاوردهای معرفتی و فرهنگی آنان بوده اند. بی گمان سطح بالای آشنایی ایرانیان در دامنه عام و خاص آن با شخصیت‌های دیگر جوامع، در مقایسه با دیگر سرزمین‌ها، گواه روشنی بر این مدعاست. در عین حال روزآمد کردن چنین آشنایی و شناختی، با برآمدن و پنهان شدن ستاره شخصیت‌ها و اندیشمندان و چهره‌های فرهنگی، ضرورت و اهمیت خود را حفظ می‌کند.
هر دو جامعه، ایرانی و عربی، به دنبال تحول در بازخوانی میراث پیشین و بازتولید اندیشه‌های نوین و گاهی بومی در تأثیرپذیری از کاروان پرشتاب نوگرایی جهانی بوده اند. این ایده سودمند نیازمند سازوکارهایی است، از جمله جریان شناسی و شخصیت شناسی به عنوان شاخص‌های تأثیرگذار در شکل گیری جوامع علمی و فرهنگی.
فهرست این اندیشمندان بدین شرح است:
آدونیس
حسام الآلوسی
صنع الله ابراهیم
نصر حامد ابوزید
فاطمه احمد ابراهیم
یوسف ادریس
محمد ارکون
امام عبدالفتاح امام
عمر امیرالای
احمد امین
سمیر امین
عثمان امین
محمود امین العالم
عزمی بشاره
عبدالکریم بمار
عبدالاله بلقزیز
جمال البنا
عبدالله بن فهد التفیسی
مالک بن نبی
النوری بوزید
زکریا تامر
فتحی تریکی
طیب تیزینی
محمد عابد الجابری
محمد جربوعه
هشام جعیط
صادق جلال العظم
محمد السید الجلیند
یوسف جمعه سلامه
طاها حسین
توفیق الحکیم
حامی مطر، امیره
حسن حنفی
محمد احمد خلف الله
الیاس خوری
محمود درویش
رشدی راشد
محمد احمد الراشد
طارق رمضان
وهبه الزحیلی
محمود حمدی زقروق
فؤاد زکریا
بدر شاکر السیاب
رضوان السید
یوسف شاهین
محمد شحرور
هشام شرابی
محمد متولی الشعراوی
شیخ امام
طیب صالح
ماجد صلاح الدین
محمد الطالبی
جورج طرابیشی
طاها عبدالرحمان
علی عبدالرزاق
محمود اسماعیل عبدالرزاق
خلیل عبدالکریم
انور عبدالملک
عبدالله العروی
عبدالوهاب عزام
عباس محمود عقاد
مصطفی العقاد
ناجی علی
محمد سلیم العوا
طاها جابر العلوانی
هادی العلوی
لویس عوض
برهان غلیون
اسماعیل راجی الفاروقی
علال الفاسی
نزار قبانی
آمال قرامی
عائض القرنی
عبدالله القصیمی
صلاح قنصوه
سید القمنی
غسان کنفانی
نجیب محفوظ
مصطفی محمود
ابویعرب المرزوقی
فاطمه المرنیسی
عبدالسلام مسدی
عبدالوهاب المسیری
احمد مطر
امین معلوف
عبدالغفار مکاوی
نازک الملائکه
عبدالرحمان منیف
سلامه موسی
زکی المیلاد
احمد فؤاد نجمن
ناصیف نصار
عالم سبیط النیلی
صادق النیهوم
ادوارد ودیع سعید
علی الوردی
مراد وهبه
فهمی هویدی
محمد حسنین هیکل
عبدالسلام یاسین
کتاب روشنفکران جهان عرب اثر مسعود فکری و همکاران و نگارش مریم صالحی به معرفی آرا و آثار یکصد چهره فرهنگی فکری معاصر جهان عرب می‌پردازد و توسط نشر ترجمان در ۱۳۲۸ صفحه به بهای ۱۱۹ هزار تومان در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است.
