وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است/ اقتصاد، فرهنگ و باروری تکه های پازل جمیعت

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ برنامه تلویزیونی غیرمحرمانه با موضوع «جمعیت و فرزندآوری» با حضور «ناهید اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی»؛ «صالح قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیت» و «علی پژهان جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز» بیست و یکم آبانماه از شبکه دو سیما پخش شد.

اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با تاکید بر اینکه وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است، اظهار داشت: با سیاست های ترغیب خانواده باید نرخ باروری کل را به 2،1دهم و بالاتر افزایش داد.

وی افزود: در حوزه بحث باروری همه باید به این باور برسیم که از ابتدا برای توسعه کشور، علاوه بر اقتصاد و فرهنگ مسئله باروری نیزمهم است.

اکبری همچنین گفت: ایران دارای ارزش هایی است که در هیچ کشور دیگری وجود ندارد، در فرهنگ اسلامی ایرانی به ازدواج و فرزندآوری بهای بسیاری داده می شود و برای آن ارزش قائل هستیم و بهتر است که این نگاه در سیاست ها و تصمیمات نیز دیده شود و آن را به عنوان یک اصل بپذیریم.

ویبا بیان اینکه در فرهنگسازی فرزندآوری انسجام وجود ندارد، خاطرنشان کرد: مباحث اقتصاد، فرهنگ و باروری باید در کنار هم قرار گیرند تا یک خانواده در شرایط خوبی بتوانند برای فرزندآوری برنامه داشته باشد.

اکبری اضافه کرد: تصویب طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده یک فرصت است و بی شک در این قانون افراط و تفریط هایی نیز وجود دارد. لیکن در اجرای آن نباید زمان را از دست بدهیم و به ساختار حاکمیتی توجه شود. در این قانون تصمیمات باید مبتنی بر منافع مردم باشد با جریان این سیاستگذاری، انسجام در تصمیمات صورت می گیرد.

وی همچنین گفت: روح عمده این قانون در خصوص مسئله فرهنگسازی است که به خوبی به آن پرداخته شده و باید رویکرد سیاست گذاری ها و تصمیمات تغییر یابد و نباید به شاخص های زودهنگام بپردازیم بلکه باید شاخص ها در دسترس باشند.

15سال دیگر نرخ رشد صفر درصد را تجربه خواهیم کرد

قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیتاذعان کرد: واقعیت امر این است که نه تنها نهادهای ملی و کارشناسان کشور بلکه نهادهای بین المللی و بعضی پژوهش های جهانی به صراحت اعلام می کنند که ایران در وضعیت هشدار جمعیتی قرار گرفتهو شاخص های جمعیت شناسی ایران صاحب رکود شده اند.

وی افزود: سال 99 نرخ رشد جمعیت کشور به 6تا 7دهم درصد رسید که این پائین ترین نرخ رشدی است که ایران در طول تاریخ به خود دیده و به زودی به نرخ رشد صفر درصد خواهیم رسید که احتمالا بین ده تا 15سال دیگر طول خواهد کشید.

قاسمی همچنین گفت: در حال حاضر نرخ باروری ایران به 1،6دهم فرزند(حدود یک و نیم فرزند) به ازاییک زن رسیده  و رکوردی بی سابقه در طول تاریخ ایران به شمار می آید.

وی خاطرنشان کرد: در نرخ باروری 1،5درصد جمعیت بالای 60درصد را تجربه می کند،(یعنی از هر ده ایرانییک ایرانی)؛ در یک بازه 25تا 30سال آینده سالمندی کشور از ده درصد به سه برابر افزایش مییابد و به حدود 30درصد خواهد رسید.

قاسمییادآور شد: تعداد تولدها در کشور به حدود یک میلیون تولد در سال رسیده و این رکوردی حداقلی و نگران کننده است.

وی با تاکید براینکه ایران در وضعیت هشدار قرار گرفته است، گفت: اگر فرصت باقیمانده غنیمت شمرده نشود، به یکی از کشورهای بحران زده از منظر جمعیت تبدیل خواهیم شد که دامنه های این بحران ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را به شدت متاثر میسازد.

قاسمی با بیان اینکه جداسازی منافع ملی و کلان از منافع فردی، خانوادگی در حوزه فرزندآوری اشتباه است، گفت: نباید بر منافع ملی و کلان تاکید بیشتری شود. پر واضح است خانواده هایی که بدون فرزند بودند، پیش از اینکه جامعه را به چالش بکشند، خود به چالش کشیده شده اند و خانواده های تک فرزند مشکلات بسیاری در زندگی خود دارند. اما تجربه های خانواده های تک فرزند و علم و کارشناسان متخصص در این حوزه نشان داده است که خانواده های تک فرزند، بر این باورند که تک فرزندی الگوی مناسبی نیست به این دلیل که به تربیت بهتر ختم نشد. بنابراین باید گفت که منافع ملی و کلان و فردی به هیچ عنوان از یکدیگر تفکیک پذیر نیست.

وی اضافه کرد: در مسیر جمعیت بهترین راه این است که تجربه جهانی را مشاهده کنیم. کشورهایی که امروز درجمع کشورهای توسعه یافته هستند، به هیچ وجه با کاهش جمعیت به توسعه یافتگی دست نیافته اند. اتفاقا زمانی انقلاب صنعتی شکل گرفت که این کشورها از جوامع جوان و نیروی کار فعال برخوردار بودند و در کنار آن به شدت مهاجر پذیری کردند و نیروی کار وارد کشور کردند و به توسعه یافتگی دست یافتند و از قضا همین کشورهای توسعه یافته مرفه وقتی وارد فاز سالخوردگی جمعیت می شوند و شاخص های جمعیتی آنان افت می یابد، یکی پس از دیگری مبتلا به مشکلات اقتصادی از جمله رکود اقتصادی، تورم و بدهی های عمومی بین المللیبالا می شوند.

وی به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده اشاره کرد و گفت: این طرح نخستین قانونی است که به طور جامع از فرزندآوری حمایت می کند و از این نظر که سیاست های کلی افزایش جمعیت را تبدیل به قانون کرده به مثابه یک فرصت ویژه به شمار می آید.

قاسمی توجه به دو نکته در این قانون را از سوی دولتمردان جدی دانست و گفت: نکته اول؛ زمان است که بسیار تعیین کننده است. 15سال از پنجره جمعیت کشور فرصت سوزی محض شد و از دست دادیم. در حال حاضر از منظر ساختارهای جمعیتی هر روز برای کشور تعیین کننده است و حداکثر 7تا 10 سال زمان مفید داریم که بتوانیم ساختارهای جمعیتی خود را اصلاح کنیم و الگوی فرزندآوری را اصلاح کنیم. در حالیکه این قانون باید 7سال پیش تصویب می شد. بنابراین؛ اهمیت شمردن زمان در این قانون بی شک بسیار حائز اهمیت است.

وی اضافه کرد: بسیاری از دستگاه ها در این قانون مکلف شدند بین 3تا 6ماه، آئین نامه دستگاهی خود را آماده کنند.

وی به نکته بعدی اشاره کرد و گفت: این قانون، قدم نخست است و بسیاری از ابعاد جمعیت به درستی در این قانون وجود ندارند. به طور مثال مسئله مهاجرت یکی از این ابعاد است. مدیریت مهاجرت اعم از داخلی و خارجی، به صورت مخصوص در این قانون وجود ندارد. در خصوص مدیریت داخلی این سوال پیش می آید که چرا 70درصد جمعیت در 40درصد از مساحت کشور ساکن هستند. که سبب تراکم جمعیت، آلودگی، مشکلاتی از جمله آب، ترافیک است و این بدین معناست که توزیع جمیعت در کشور به درستی اتفاق نیافتاده است.

قاسمی به مدیریت مهاجرت خارجی اشاره کرد و گفت: بیش از 55درصد مهاجرفرستی کشور ایرانیانی هستند که با تحصیلات دانشگاهی از ایران خارج می شوند و کمتر از 5درصد از مهاجر پذیری کشور در حوزه نخبگانی است و ایران تبدیل به سکوی پرتاب نیروها برای ورود به کشورهای دیگر شده است. متاسفانه کشور در حوزه مدیریت مهاجرت غافل مانده و در این طرح نیز جدی نیست.

وی از دیگر نکات کمرنگ در این طرح را مسئله زنان خانه دار دانست و عنوان کرد: اغلب مشوق های داخل این طرح، ناظر بر بانوان شاغل یا دانشجوست. که حداکثر 15درصد بانوان ما را تشکیل می دهند. بانوان خانه داری که به هدفگذاری فرزندآوری نزدیک ترند، خیلی دیده نشده اند و این مسئله از نکات مهمی است که باید جدی گرفته شود.

به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده خوشبین نیستم

پژهان جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز در ادامه این برنامه عنوان کرد: جمعیت مولد است و نه تنها مانع توسعه نیست بلکه محرک توسعه می باشد و باید با رویکردهای مختلفی به مسئله جمعیت نگاه شود و موضوعی است که در آینده می تواند به عنوان یک زنگ خطر باشد.

وی با اشاره به اینکه مردم باید تبیین و آگاه شوند، افزود: دانشگاه و رسانه تا به امروز به نقش خود عمل کرده، اما جای سوال است که چرا هنوز مردمباور به سیاست های جمعیتی ندارند.

پژهان با بیان اینکه جمعیت مولد فقر نیست، عنوان کرد: واقعیت امر این است که مهمترین شاخص توسعه جمعیت است.

وی در خصوص مسئله اعتماد مردم به سیاست های تشویقی قانون جوانی جمعیت گفت: مردم کشور نسبت به دولتمردان دل چرکین و بی اعتمادند. بر این طرح از لحاظ ساختاری و محتوایی اشکالاتی وارد است از لحاظ ساختاری؛ 74ماده و 240 حکم حکومتی باید اولویت بندی می شد و قطع به یقین این طرح شاید ضد جمعیتی را در درون خود بپروراند و در این میان نه تنها مسائل جمعیتی کشور حل و فصل نشده است بلکه چالش های جمعیتی نیز ایجاد می شود. بنابراین؛ این قانون به شدت وابسته به نحوه اجراست.

پژهان نسبت به ظرفیت اجرای کاربردی و مفید این قانون خوشبین نیست و می گوید: نمی گویم که این طرح با شکست مواجه خواهد شد لیکن سیاست های موجود در این طرح تنها یک تسهیل گر هستند. ابزار این قانون مهیا نیست و بعضا در بسیاری از بندهای این قانون افراط و تفریط به چشم می خورد و یا بعضی از بندهای این طرح آرمانی و انتزاعی است و عملا عملیاتی نیست.

وی معتقد است که اگر شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز کشور موافق تر از این بود خود به خود مردم فرزندآوری می کردند.

پژهان با تاکید بر دو مسئله اقتصاد و فرهنگ در الگوی فرزندآوری خاطرنشان کرد: اصل مسئله، نگرش به فرهنگ است. اقتصاد تابعی از سبک زندگی می باشد و مزید بر علت های فرهنگی شده است. اما در حال حاضر این قانون بیشتر اقتصادی است تا فرهنگی.

وی در پایان گفت: پشتوانه اصلی سیاست های جمعیتی فرهنگ است و باید برای جبران جمعیت و مدیریت بحران از آن و عبور از مرز هشدار به این مسئله دقت شود. باید نگرش مردم نسبت به باروری تغییر یابد. آنچکه در ذهن مردم لنگر انداخته این است که فرزندآوری مانع توسعه خواهد شد در حالیکه باید به مردم بگوئیم که فرزندآوری مانع رشد نخواهد شد بلکه منجر به توسعه خواهد شد.

وی افزود: دو سیاست همواره باید در دستور کار قرار گیرد تا به دغدغه های مردم پاسخ داده شود. اول مسئله مهاجرت ودومی افزایش موالید است.

‎‎گفتنی ست؛ «غیرمحرمانه» کاری است از گروه اقتصاد و دانش به تهیه کنندگی و کارگردانی علیرضا ابراهیمی و اجرای محمدجعفر خسروی که جمعه‌ها ساعت 17:45 از شبکه دو سیما پخش می‌شود.