غفلت از «خطر بزرگ» در کمین ایران

«وضعیت واکنش ایران به تغییرات اقلیمی از یک سو به دولت محافظه‌کاری که اقتصاد خود را بر محیط‌زیست ارجحیت می‌دهد و از سوی دیگر به جامعه بین‌المللی که با تحریم‌های شدیدی که ایالات متحده تحمیل کرده با آن مانند یک میوه ممنوعه رفتار می‌کنند بستگی دارد.

در حالی که گروهی از رهبران جهان برای شرکت در مذاکرات مهم آب و هوای سازمان ملل متحد به گلاسکو اسکاتلند سفر کردند، وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در این کنفرانس شرکت نخواهد کرد و به جای آن گروهی از کارشناسان اقلیم به نمایندگی از منافع کشور حضور خواهند داشت.

غفلت از تهدید آشکار سرزمینی

در حالی که دولت ایران رسماً تغییر اقلیم را به عنوان یک تهدید وجودی به رسمیت می شناسد، به نظر نمی رسد مبارزه با آن را در فهرست کارهایش قرار داده باشد. این واقعیت است که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران یکی از آخرین مقاماتی بود که از سوی رئیس جمهور منصوب شد.

و ایران که ششمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان است، با چالش‌های زیست‌محیطی زیادی مواجه است.

علی میرچی، استادیار مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، به الجزیره گفت: «به دلیل موقعیت مکانی و مسائل سوء مدیریت، ایران باید خود را برای تحمل نامتناسب اثرات نامطلوب تغییرات آب و هوایی در مقایسه با بسیاری از مناطق دیگر جهان، از جمله بر منابع آب، سیستم‌های زیست محیطی، امنیت غذایی و معیشت روستایی آماده کند».

علیرغم این واقعیت‌ها، تحلیلگران گفته‌اند که ایران از هرگونه اقدام قابل توجه اقلیمی بازخواهد ماند، مگر اینکه تحریم‌هایی که اقتصاد کشور را تحت‌الشعاع قرار داده به طور کامل برداشته شود.

در سراسر جهان، تقریباً 90 درصد از جمعیت در معرض یک یا چند تهدید قرار خواهند گرفت. این نقشه با توجه به خطری که بیشترین سهم جمعیت در هر منطقه را تحت تأثیر قرار می دهد رنگ آمیزی شده است.

از سال 2000 تا 2019، سیل زندگی حداقل 1.65 میلیارد نفر را تحت تأثیر قرار داد - بالاترین رقم در هر دسته از بلایا. در سال 2040، 41 درصد از جمعیت جهان در معرض خطر سیل قرار خواهند گرفت. جنوب و جنوب شرق آسیا با بیش از دو میلیارد نفر در معرض خطر در میان کشورهایی هستند که به شدت آسیب دیده اند.

در 20 سال گذشته، طوفان ها، گردبادها و سیل مرگبارترین بلایای مربوط به آب و هوا بودند که نزدیک به 200000 نفر را در سراسر جهان کشتند. تنها انتظار می رود که بدتر شود. کشورهای جزیره ای در دریای کارائیب و شرق آسیا آسیب پذیرترین کشورها هستند و بسیاری از آنها در مسیرهای طوفانی تاریخی قرار دارند.

در سراسر جهان باید کارهای بیشتری انجام شود. سازمان ملل هشدار می دهد که انتشار کربن باید تا سال 2030 به نصف کاهش یابد و تا سال 2050 به صفر خالص برسد. در غیر این صورت، دبیر کل آنتونیو گوترش گفت: "اختلال در اقتصادها، جوامع و مردم که پاندمی در مقایسه با آن کمرنگ خواهد بود».

طبق برآوردها در ایران، از سال 2040، خطرات عمده آب و هوایی ممکن است تنش آبی باشد. سایر مخاطرات اقلیمی پرخطر عبارتند از استرس گرمایی، سیل، آتش سوزی جنگلی و افزایش سطح دریا.

به طور کلی در ایران، تقریباً کل جمعیت، تولید ناخالص داخلی و کشاورزی ممکن است در آینده حداقل در معرض یک خطر آب و هوایی قرار می‌گیرند.

عملکرد «بسیار ناکافی»

تلاش‌های کاهشی ایران توسط Climate Action Tracker «بسیار ناکافی» ارزیابی شده است. امری که نشان‌دهنده غفلت از توافق‌نامه پاریس است، یک معاهده الزام‌آور بین‌المللی که هدف آن محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه سانتی‌گراد (2.7 فارنهایت) در مقایسه با سطوح ماقبل عصر صنعتی است. هدفی که COP26 تلاش می کند تا همچنان در دسترس باشد.

با توجه به اینکه بیش از 90 درصد ترکیب انرژی این کشور از سوخت های فسیلی تشکیل شده است، گذار ایران به انرژی پاک برای کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه ای در جو بسیار مهم است.

اگر سیاره بیش از 1.5 درجه سانتیگراد گرم شود، آسیب به محیط زیست فاجعه بار و غیرقابل برگشت خواهد بود، واقعیتی که در گزارش وحشتناک هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوا (IPCC) که در ماه اوت منتشر شد، تأیید شده است.

برای نشان دادن اینکه هشدار IPCC را جدی می‌گیرند، در آماده‌سازی برای COP26، همه کشورهای توسعه‌یافته مشارکت‌های تعیین‌شده ملی (NDCها) بلندپروازانه ارائه کردند؛ برنامه‌هایی که حاوی اهدافی در مورد میزان تعهد یک کشور به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا یک تاریخ معین، معمولاً در حدود 2030، برای امکان‌پذیر ساختن سناریوی صفر خالص در 2050 تدوین شده بودند.

برای کشورهایی که طبق کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوا (UNFCCC) به عنوان «در حال توسعه» طبقه‌بندی شده اند، با توجه به هزینه اضافی که کاهش انتشار برای اقتصاد آنها به همراه دارد، ارائه NDCها دشوارتر است.

علاوه بر این، چنین کشورهایی از جمله ایران گفته اند که کشورهای صنعتی ثروتمند باید به تامین مالی انتقال انرژی کمک کنند، زیرا آنها مسئول حدود 80 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای در جهان هستند.

وضعیت استثنایی ایران

منال شهابی، محقق موسسه مطالعات انرژی آکسفورد و مدیر ارشد تحقیقات و مشاوره SHEER به الجزیره گفت، «آخرین باری که ایران هر گونه تعهد کاهشی داده بود در سال 2015 به عنوان بخشی از مشارکت های تعیین شده ملی (INDCها) بود، اما اهداف که مشمول حمایت های بین المللی از جمله حمایت مالی و انتقال فناوری پاک هستند، مبهم به نظر می‌رسند».

INDCها اهداف داوطلبانه هستند و معمولاً زمانی که کشور صادرکننده گاز گلخانه‌ایبه طور رسمی به توافقنامه پاریس می‌پیوندد، به NDC تبدیل می‌شود، اقدامی که ایران هنوز آن را تکمیل نکرده است.

ایران یکی از معدود کشورهایی است که توافق پاریس را امضا کرده اما آن را تصویب نکرده است، به این معنی که هیچ تعهد قانونی برای تعهد به درخواست‌های کاهش انتشار جهانی ندارد.

بر اساس INDC های خود، ایران قصد دارد تا سال 2030 انتشار گازهای گلخانه ای را 12 درصد در مقایسه با مدل موسوم به «تجارت بطور معمول/ Business As Usual» کاهش دهد، حدنصابی که IPCC آن را به عنوان نقطه ای تعریف می کند که در صورت عدم نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، کشورها ذیل آن فعالیت خواهند کرد.

پیوند تغییر اقلیم و تحریم‌ها

با این حال، هشت درصد تعهدات کاهش‌ انتشار ایران مشروط به پایان تحریم‌های آمریکا و در دسترس بودن منابع بین‌المللی است.

کاوه مدنی، استاد پژوهشی در کالج شهر نیویورک و معاون سابق اداره محیط زیست ایران، گفت: هر گونه تعهد الزام آور اقلیمی در حال حاضر منجر به هزینه‌های اضافی می‌شود و دولت تمایلی به امضای توافق‌نامه‌های بین‌المللی ندارد که هزینه‌هایی برای آن به همراه داشته باشد».

نقش انرژی هسته‌ای در گذار به اقتصاد سبز

ایران در حال کار بر روی یک توافق بسیار حساس با قدرت های جهانی بر سر برنامه هسته ای خود است که در صورت دستیابی به آن می تواند به کاهش تحریم ها علیه اقتصاد این کشور منجر شود. در مقابل، انتظار می‌رود تهران تضمین دهد که /قابلیت‌های هسته‌ای‌اش را منطبق بر مقاصد انرژی‌محور محدود کند.

انرژی هسته‌ای به‌عنوان یک بازیگر مهم در گذار جهانی به انرژی پاک در برنامه صفر خالص تا ۲۰۵۰ توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) شناسایی شده است.

ساما بیلبائو و لئون، مدیر کل انجمن جهانی هسته‌ای، به الجزیره گفت: «در نهایت هر کشوری در جهان که استفاده ایمن و صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را انتخاب می‌کند و با جامعه بین‌المللی همکاری می‌کند باید به این فناوری شگفت‌انگیز دسترسی داشته باشد».

هزینه سنگین گذار به اقتصاد سبز در اثنای تحریم‌ها

تعدادی از همسایگان ایران که انتشار گازهای گلخانه‌ای بالایی دارند، اخیراً در تلاش‌های خود برای مقابله با تغییرات اقلیمی گام‌های مهمی برداشته‌اند.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ترکیه در COP26 با ارائه طرح‌های صفر خالص به عنوان اسب‌های تیره ظاهر می‌شوند تا حداقل روی کاغذ نشان دهند که مایل به کاهش اتکای انرژی خود به سوخت‌های فسیلی هستند. با این حال، ایران علیرغم نگرانی‌های جهانی برای گذار به اقتصاد سبزتر، بی‌تفاوت مانده است.

پیام‌های تهران در مورد اقدام اقلیمی ثابت مانده است. در COP23 در سال 2017 در بن، آلمان، این کشور گفت که توافقنامه پاریس را تنها در صورت اجرای کامل توافق هسته ای خود با قدرت های جهانی و حمایت مالی، تصویب خواهد کرد.

حتی اگر ایران تصمیم به اجرای کاهش 12 درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای متعهد شده را بگیرد، هزینه آن بیش از 70 میلیارد دلار خواهد بود.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، بازوی پژوهشی مجلس ایران، انتظار می رود این کشور در سال مالی جاری با کسری بودجه 10.2 میلیارد دلاری مواجه شود.

در همین حال، تحریم‌های آمریکا همچنین مانع از دسترسی ایران به بودجه‌های اختصاص داده شده توسط تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF سازمانی که مسئول کمک به کشورها در زمینه مشکلات زیست‌محیطی است)، شده است.

کاوه مدنی می‌گوید: «شما نمی توانید انتظار داشته باشید کشوری که مسائل اجتماعی-اقتصادی و سیاسی دشواری دارد، روی تغییرات اقلیمی تمرکز کند. برای دولت ایران، تهدید تغییرات اقلیمی چیزی نیست که بتواند در این مقطع تحت فشار شدید اقتصادی با آن مقابله کند».

مدنی افزود «حتی اگر رهبران ایران آن را مهم بدانند، منبع و پهنای باندی کافی برای رسیدگی به آن را ندارند. در نهایت، این [کشورهای] ثروتمند هستند که اگر می‌خواهند جهان وجود داشته باشد، باید کمک کنند».