برای پرهیز از چنین مشکلی گروه ۱+۵ باید تضمین‌هایی به ایران بدهد تا تهران اطمینان حاصل کند که لغو تحریم‌ها نه فقط روی کاغذ بلکه در عمل هم اجرا خواهد شد.
آینده بلندمدت برجام به اعتبار این تعهدات بستگی دارد. اما در کوتاه مدت، ایران از مجموعه‌ای از مزایای خودبه‌خودی بهره‌‌مند خواهد شد. این مزایا به این دلیل خودبه‌خودی نامیده می‌شوند چون مشروط به مداخلات سیاسی چشمگیر گروه ۱+۵ نیستند.
اهمیت این مزایای خودبه‌خودی بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ مشهود بود، سالی که اقتصاد ایران ۱۳.۴ درصد رشد کرد که در برابر رشد ۱.۳ درصدی این شاخص در ۲۰۱۵ رقم چشمگیری بود. حتی بدون لغو کامل تحریم‌ها، اقتصاد ایران رشد هنگفتی را در حوزه‌های کلیدی شاهد بود.
این مزایا به هیچ عنوان به پای مزایای عادی‌سازی روابط اقتصادی بین طرفین، آن گونه که در برجام پیش‌بینی شده است، نمی‌رسد. اما مزایای خودبه‌خودی لغو تحریم‌ها آن قدر چشمگیر هست که ایران را به مذاکره پیرامون تعهدات هسته‌ای‌اش تحت یک توافق احتمالی تشویق کند.
افزایش درآمدهای نفتی نخستین مزیت است. صادرات نفت ایران در سال جاری به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسید که پایین‌تر از رقم ۲.۵ میلیون بشکه‌ای است که مقامات کشور برای دوران پس از لغو تحریم‌ها هدفگذاری کرده‌اند. این یک هدفگذاری واقعی است، چرا که آخرین بار، بلافاصله پس از اجرای چنین سیاستی صادرات نفت ایران به‌سرعت بالا رفت و از روزانه ۱.۶ میلیون بشکه در ۲۰۱۶ به روزانه ۲.۳ میلیون بشکه در ۲۰۱۷ رسید.
برخورداری از مازاد تجاری دومین مزیت خودبه‌خودی لغو تحریم‌هاست. همانند صادرات نفت، سایر بخش‌های تجاری نیز به لغو تحریم‌ها واکنش مثبت نشان خواهد داد. در سه ماهه نخست سال جاری، حجم کل صادرات ایران ۵۵ درصد – و حجم واردات ۷۲ درصد – صادرات و واردات کشور در بازه زمانی مشابه سال ۲۰۱۶ میلادی – سه ماهه نخست لغو تحریم‌ها پس از برجام – بود.
صادرات در مقایسه با واردات افت چشمگیرتری را نشان می‌‌دهد چرا که نیازهای وارداتی ایران نسبتا پایدار است: کشور به خریداری کالاها از خارج نیاز دارد تا بتواند اقتصادش را روی پا نگه دارد. تا زمانی که ایران تحت تحریم است، این روند به کسری تجاری منجر می‌شود. بازگشت به مازاد تجاری هنگفت تاثیر چشمگیری روی اقتصاد ایران، به ویژه از طریق تقویت و ثبات ارزش ریال، خواهد داشت.
کاهش تورم یکی دیگر از مزیت‌های خودبه‌خودی لغو تحریم‌ها خواهد بود. بحران تراز پرداخت‌های ایران، که ماشه آن با تحریم‌ها کشیده شد و همه‌گیری کووید ۱۹ آن را بدتر کرد، کاهش شدید ارزش ریال را به همراه داشته است. به دنبال کاهش ارزش ریال و گران‌تر شدن کالاهای وارداتی نرخ تورم افزایش یافته است. لغو تحریم‌ها امکان دسترسی بانک مرکزی ایران به منابع ارزی مسدودشده به ارزش بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار را فراهم می‌کند.
طبق ارزیابی‌های صندوق بین المللی پول، ایران در حال حاضر فقط به یک چهارم این ذخایر ارزی دسترسی دارد. دسترسی بیشتر به این ذخایر و درآمدهای ارزی تازه تقویت ریال را باعث خواهد شد. هرچند این پیامد ممکن است صادرات ایران را در برخی بازارها کمتر رقابتی کند، اما قیمت تولیدکنندگان ایرانی را کاهش خواهد داد.
از این رو، به ثبات رسیدن ارزش ریال از فشار تورم می‌کاهد، به ویژه با کاهش قیمت نهاده‌های تولیدی وارداتی که از غذا گرفته تا ماشین‌آلات پیشرفته را شامل می‌شود. در این صورت، از آنجا که تولیدکنندگان دیگر برای حفظ حاشیه سود، نیازی به افزایش قیمت‌ها ندارند نرخ تورم هم کاهش خواهد یافت. طبق ارزیابی بیژن خلج‌پور، مشاور امور اقتصادی، نرخ تورم در سال اول لغو تحریم‌های ثانویه آمریکا، احتمالا به ۴ درصد کاهش خواهد یافت.
افزایش دستمزدهای واقعی از دیگر مزایای خودبه‌خودی است. پس از اعمال تحریم‌های مالی ۱+۵ علیه ایران در سال ۲۰۱۲، کشور دچار رکود عمیقی شد که هم دستمزدهای واقعی و هم بهره‌وری را کاهش داد – و فقط پس از رفع تحریم‌ها تحت مذاکرات منتهی به برجام در سال ۲۰۱۳ و اجرای خود توافق در سال ۲۰۱۶ بود که رشد دستمزدها و بهره‌وری شروع شد.
طبق ارزیابی‌های هادی صالحی اصفهانی، تحلیلگر مسائل اقتصادی، لغو تحریم‌ها، تقویت ریال، کاهش قیمت تولیدکننده و افزایش دستمزدهای واقعی را به همراه خواهد داشت. دستمزدهای واقعی در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۶ (سه ماهه نخست اجرای برجام)، ۱۱.۶ درصد بالاتر از زمان مشابه در سال ۲۰۱۵ بود. این شاخص در سه ماهه نخست ۲۰۱۷ نیز شاهد یک رشد ۸ درصدی دیگر بود. فقط یک رشد ۶ درصدی در دستمزدهای واقعی می‌تواند زندگی کارگران ایرانی را تا حد چشمگیری بهبود دهد.
مزایای خودبه‌خودی لغو تحریم‌ها برای اقتصاد ایران سه دستاورد مهم خواهد داشت. نخست، این مزایا دربردارنده انگیزه‌های کوتاه مدت برای ایران است تا به تعهدات هسته‌ای‌اش تحت برجام پایبند بماند. دوم، این مزایا زیربنای همکاری‌های بلندمدت برای اجرای لغو تحریم‌ها و تسهیل توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری‌های مهم است که خریداری هواپیماهای مسافربری یا سرمایه‌گذاری خارجی در بخش نفت و گاز را شامل می‌شود. سوم، مزایای خودبخودی لغو تحریم‌ها بلافاصه تاب‌آوری اقتصادی ایران را تقویت می‌کند که نوعی تضمین برای دولت ابراهیم رئیسی است. حتی اگر در سال ۲۰۲۵ یک رئیس جمهوری جمهوریخواه در آمریکا روی کار بیاید و از توافق خارج شود، لغو تحریم‌ها تا آن زمان هم می‌تواند به افزایش درآمدهای نفتی، مازاد تجاری چشمگیر، ثبات پول رایج و افزایش دستمزدهای واقعی در ایران بینجامد.
این فرصتی است برای دولت، شرکت‌ها و خانوارهای ایرانی تا با انجام سرمایه‌گذاری‌های معوق و افزایش پس‌اندازهایشان برای دور بعدی بحران اقتصادی ناشی از اعمال دوباره تحریم‌ها آماده شوند.
