مستوفیان در گفت و گو با ایسنا، اظهارکرد: قاچاق اشیاء تاریخی و عتیقه معضلی است که فقط در خراسان شمالی وجود ندارد بلکه در تمامی نقاط دنیا این مشکل وجود دارد و گاهی حضور این حفاران غیرمجاز خسارت های جبران ناپذیری را هم بر پیکر آثار تاریخی وارد می کند.
وی افزود: از آنجاییکه فعالیت حفاران غیرمجاز بیشتر در مناطق دوردست و صعب العبور اتفاق می افتد، کنترل آن ها نیز سخت تر است و برای حل این مشکل باید به سوی راه حل هایی همچون مانیتورینگ با دوربین ها و پایش توسط نیروهای حفاظتی رفت.
مستوفیان ادامه داد: البته آگاه سازی توسط رسانه و فضای مجازی نیز در این امر بسیار تاثیرگذار بوده چراکه تعدادی از این سودجویان از روی ناآگاهی و عدم اطلاع کافی به سوی این کار گام برمی دارند.
وی بیان کرد: مردم باید بر این امر آگاهی داشته باشند که اگر در محلی اشیا و یا اثر تاریخی وجود داشته باشد باید با اصول و روش های علمی برداشت شود که اگر غیر از این باشد تخریب آثار را به دنبال خواهد داشت.
این مقام مسئول تصریح کرد: از سوی دیگر مردم باید به این نکته حساس باشند که آثار کشف شده متعلق به ارزش های ملی است و باید از آن ها حفاظت شود.
وی تاکیدکرد: در حال حاضر ۵۰ درصد فعالیت حفاران غیرمجاز در سایت های تاریخی همچون سنگ نگاره ها و ۵۰ درصد نیز خارج از سایت های تاریخی استان است.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی در ادامه در ارتباط با سنگ نگاره های استان نیز گفت: در باستان شناسی به تمام علائم و نقوشی که انسان به شیوه های مختلف بر صخرۀ کوه ها و یا روی تخته سنگ های منفرد نقش می کند «هنر صخره ای» گفته می شود.
وی اظهارکرد: به طور کلی هنر صخره ای را به دو دسته تقسیم بندی می کنند که عبارتند از سنگ نگاره ها یا پتروگلیف ها و رنگین نگاره ها یا پیکتوگرام ها. سنگ نگاره ها یا رنگین نگاره ها گاه بر دیوارۀ غارها، اشکفت کوهستان هاو پناهگاه های صخرهای نقش شده و گاه بر صخره های جدا افتاده در فضای باز دامنه ها. نقوش صخره ها گاهی شامل یک مجموعه نقش مرتبط به هم است که یک صحنه یا روایت را نشان می دهد و گاهی از یک تک نقش یا چندین نقش بی ارتباط به یکدیگر تشکیل شده است.
وی افزود: به عقیدۀ بسیاری از پژوهشگران، هنر صخره ای نمونۀ بارز یک هنرجهانی است که قدمت آن به اعماق پیش از تاریخ می رسد و در دوران بعد نیز تداوم یافته است. در گذشته بسیاری از پژوهشگران، هنرهای صخره ای را به مردمان پیش از تاریخ نسبت می دادند؛ ولی مطالعات جدیدتر نشان داده بسیاری از این نقوش به ادوار تاریخی و حتی دوره های متأخر تعلق دارند و شواهد مردم نگاری نشان می دهد این هنر پویا حتی امروز نیز به پایان عمر خود نرسیده و در مقیاسی بسیار کوچکتر همچنان تداوم دارد.
وی ادامه داد: هنر صخره ای یکی از شاخه های هنرهای تجسمی است و حس زیباشناختی و طبع هنری گروه های قومی و جمعیت های بومی هر منطقه در دوران مختلف را به نمایش می گذارد، پژوهش های باستان شناختی در خراسان شمالی تاکنون موجب کشف ۱۰ مجموعه هنر صخره در بخش های مختلف خراسان شمالی شده که شامل ۶ مجموعه سنگ نگاره و چهار مجموعه رنگین نگاره است. این نقوش صخرهای اغلب در مناطق کوهستانی و کوهپایه های شمالی و جنوبی البرز شرقی (آلاداغ) واقع شده است.
مستوفیان بیان کرد: سنگ نگاره های خراسان شمالی عبارتند از سنگ نگاره های جربت و اردیزی در کوهپایه های کوه اوزون در شهرستان جاجرم، سنگ نگاره های قوچ قلعه در شهرستان بجنورد و سه مجموعه سنگ نگاره در اطراف بخش صفی آباد در شهرستان اسفراین، این سنگ نگاره ها با روش تقریباً مشابهی اجرا شده ولی متعلق به دوره های مختلف است.
وی گفت: قدیمی ترین و بزرگترین مجموعه سنگ نگاره های شمال خراسان که تاکنون بزرگترین مجموعه سنگ نگاره شناسایی شده در شرق کشور هم قلمداد می شود، سنگ نگاره های جربت است که قدمت آنها به عصر مفرغ (حدود ۵هزار سال قبل) می رسد و در دوره های مختلف تا عصر حاضر نقوشی به آن افزوده شده و به دلیل اهمیت زیادی که دارد در سال ۱۳۸۷به شماره ۲۴۶۶۲در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
وی اظهارکرد: رنگین نگاره ها یا نقوشی که با رنگ ترسیم شده است، فقط در شرایط خاصی از جمله در داخل غارها و اشکفت ها و یا در نواحی بسیار خشک حفظ می شوند و فقط تعداد اندکی از آنها در ایران شناسایی شده است و در خراسان شمالی تاکنون چهار مجموعه رنگین نگاره شناسایی شده که نسبت به کل نقوش شناسایی شده در سایر مناطق کشور تراکم بیشتری را نشان می دهد.
این مقام مسئول ادامه داد: این رنگین نگاره ها عبارتند از نقوش تَکه در روستای نرگسلوی علیا در اطراف بجنورد، نقوش صخرهای زینکانلو، مردکانلو و باش محله که هر سه در دهستان سنگر از توابع بخش مرکزی شهرستان فاروج قرار دارند، رنگین نگاره های خراسان شمالی بر اساس بررسی های سبک شناسی به دوران پیش از تاریخ (دوران مس سنگی و عصر مفرغ) تاریخ گذاری شده که در عصر آهن و دوره های جدیدتر هم نقوشی به آنها اضافه شده است.
به گفته وی تمام این رنگین نگاره ها در حال حاضر مستندسازی شده و در حال طی فرایند قانونی برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور هستند.
وی تصریح کرد: یکی از مهمترین چالش های مربوط به هنرهای صخره ای حساسیت آنها در برابر عوامل آسیب زا و دشواری حفاظت آنها است و باتوجه به بستر طبیعی این نقوش، اغلب آنها در معرض فرسایش عوامل جوی همچون باد و باران، رطوبت، سرما و گرمای زیاد، رشد گلسنگ ها و عواملی از این قبیل هستند.
مستوفیان تاکیدکرد: به این آسیب ها باید آسیب های انسانی را نیز افزود که توسط افراد ناآگاه یا خرابکاران میراث فرهنگی ایجاد می شود، آسیب های انسانی در هنرهای صخرهای بسیار متنوع است و شامل لمس نقوش، خراشیدن، ضربه زدن، دودزدگی در اثر آتش افروختن، نوشتن یادگاری و مواردی از این قبیل است. این نوع تخریب های انسانی معمولا بیشترین لطمه را به هنرهای صخرهای استان و کشور وارد کرده است.
وی ادامه داد: جابجایی این سنگ ها به مکان های سرپوشیده به دلایل مختلف نه اقدامی علمی و نه عملی است و جز در موارد خاص و استثنایی مرسوم نیست، باتوجه به اینکه چنین نقوشی در بستر طبیعی و چشم انداز و محیط پیرامون خود معنا می یابد، باید به حفظ این آثار در محل و تثبیت وضع موجود و کنترل عوامل محیطی اقدام کرد، ایجاد پوشش های حفاظتی بااستفاده از مصالح طبیعت دوست می تواند در کاستن از شدت تخریب این میراث ارزشمند بسیار موثر باشد و مهمتر از این، آگاهی بخشی عمومی و جلب مشارکت همگانی برای رفع تهدیدات انسانی است.
وی خاطرنشان کرد: متأسفانه بیشترین آسیب وارد شده بر رنگین نگاره های استان نیز در اثر همین تهدیدات انسانی است، به نحوی که در رنگین نگاره های پناهگاه صخره ای تَکه افروختن آتش در شکاف بدنۀ پناهگاه موجب دودزدگی و محو شدن نقاشی ها شده و در پناهگاه صخرهای زینکانلو و باش محله، تخریب نقوش با مته به سودای «گنجیابی» موجب تخریب نقش ها شده است و همچنین در پناهگاه صخره ای مردکانلو بخشی از نقاشی ها به صورت عمدی توسط افراد ناآگاه پاک شده است.
این مقام مسئول بیان کرد: پایش ادواری هنرهای صخره ای برای بررسی تاثیر عوام مختلف محیطی و انسانی، معرفی هنرهای صخره ای در قالب مقاله، برشور و پمفلت آموزشی، فیلم مستند و تولیدات رسانه ای مشابه می تواند در پیشگیری از آسیب های کالبدی به هنرهای صخرهای بسیار موثر باشد.
وی گفت: ایجاد ژئو پارک و پارک سنگ نگاره نیز اقدامی بسیار موثر برای معرفی و حفاظت از هنرهای صخره ای است که با وجود تجربه های موفق در سراسر دنیا، متاسفانه تاکنون در کشور کمتر اجرا یا به آن توجه شده است، بی تردید ثبت این مجموعه های هنر صخره ها در فهرست آثار ملی کشور زمینۀ حفاظت قانونی از این مجموعه ها در برابر تهدیدات انسانی را فراهم می کند. با وجود این معرفی درست، آگاهی بخشی عمومی، فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردمی برای حفظ این مواریث ملی، زمینه ساز حفاظت پیشگیرانه از این هنر جذاب در برابر تهدایدات انسانی خواهد بود.
انتهای پیام
