اصفهان خانه تاریخی کم ندارد اما خانه امام‌جمعه بنایی ثبتِ ملیِ آن‌هم در حریم ثبت جهانی مسجد جامع عتیق است که سال‌ها اهالی میراث فرهنگی کوشیده‌اند تخریب نشود و در امان بماند؛ خانه‌ای که حالا به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، بیل مکانیکی به بهانه رفع خطر از یک دیوار، کلیت جبهه شمالی، بخشی از ایوان جنوبی و جبهه غربی آن را از دم تیغ گذرانده و با خاک‌برداری و گودبرداریِ کف حیاط و تخریب حوض آن، فاتحه خانه را خوانده است.
خانه امام‌جمعه اصفهان یک اثر ملی و دارای حریم است و تخریبی که در آن رخ‌داده، تنها تخطی از یک حریم نیست، بلکه تخطی از چند حریم بوده که موجب نگرانی کارشناسان میراث فرهنگی شده است. آنها می‌پرسند که چه کسانی، چرا و چگونه در بنایی که ثبت میراث ملی است و در حریم یک اثر جهانی قرار دارد، بدون مجوز رسمی از میراث فرهنگی اقدام به رفع خطر از یک دیوار و درنتیجه بخش‌هایی از این خانه تاریخی را تخریب کرده‌اند؟
گویا همه ماجرا از یک واگذاری شروع‌شده است؛ واگذاری که قرار بود مرهمی برای شرایط خانه تاریخی امام‌جمعه اصفهان باشد اما به تعبیر کارشناسان میراث فرهنگی، تیر خلاص بود. آن‌طور که سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به ایرنا گفته، این خانه در تملک میراث فرهنگی است و در سال ۱۳۸۹، ۹۹ ساله به دفتر امام جمعه اصفهان واگذار می‌شود تا نگهداری، حفظ و مرمت شود.
در این پیوند علیرضا خواجویی مسوول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به ایرنا گفت: خانه امام‌جمعه در مالکیت میراث فرهنگی و در تاریخ ۱۳۴۵ به شماره ۱۱۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا برای مرمت و بهره‌برداری به دفتر امام جمعه واگذار شد.
وی با انتقاد از واگذاری خانه امام‌جمعه و اتفاقی که بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی اصفهان برای بازسازی یک دیوار رخ‌داده است، افزود: مرمت خانه امام‌جمعه می‌بایست توسط استادکاران و مرمت کاران کاربلد و درجه‌یک با نظارت میراث فرهنگی انجام شود.
خواجویی یادآور شد: در تازه‌ترین تخریب در حیاط شمالی خانه امام‌جمعه اصفهان نه‌فقط دیوار شرقی، بلکه کلیت جبهه شمالی ، بخشی از ایوان جنوبی و بخشی از جبهه غربی با لودر تخریب و کف حیاط گودبرداری شده است و قطعات سنگ و فواره حوض حیاط در زیر آوار مشهود است.
مسوول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان افزود: خانه امام‌جمعه اصفهان که دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری و تزئینات است، در چند دهه اخیر، با چندین مورد تخریب عمدی روبه‌رو بوده است؛ تخریب و تهدید میراث فرهنگی شهر اصفهان به یک‌روال روزمره درآمده است و چنین تخریب روزمره‌ای در شهری که پایتخت تمدن و فرهنگ ایران اسلامی است، چگونه توجیه‌پذیر است؟!
ره چهل ساله و یک شبه برای خانه امام جمعه اصفهان
احمد منتظر رییس سابق اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان نیز با ابراز نگرانی از تخریب بخش‌هایی از خانه تاریخی امام‌جمعه اصفهان به ایرنا گفت: چهل سال است که می‌خواهند این خانه را خراب کنند و عاقبت فرصتی پیدا و این کار را کردند! در اینکه این مکان، نیمه مخروبه بوده است، شکی نیست؛ اما این خانه ارزشمند است. نکته مهمی وجود دارد و آن اینکه وقتی می‌خواهند از دیواری در یک بنای تاریخی رفع خطر کنند، هرکسی برای این کار اختیار ندارد؛ چه کسی گفته است که لودر بیاید و این کار را بکند؟! این موضوع باید مشخص شود!
به گفته منتظر اهمیت خانه امام‌جمعه اصفهان تااندازه‌ای است که محله‌ای که در آن واقع‌شده، به همین نام یعنی، محله امام‌جمعه شهره است؛ محله‌ای که هفت خانه امام‌جمعه از ادوار صفوی تا قاجار داشته و حالا یکی از این مهم‌ترین خانه‌ها به دلیل آنچه رفع خطر و بازسازی خوانده‌شده، به دلایل نامعلوم تخریب‌شده است.
این کارشناس میراث فرهنگی یادآور شد: اگر دیواری اتکایش را ازدست‌داده و می‌خواسته‌اند رفع خطر کنند حق نداشته‌اند بدون هماهنگی با میراث فرهنگی اقدام به این کار کنند؛ رفع خطر انواع مختلف دارد؛ می‌شد زیرش را بست یا کنارش تَنگ گذاشت تا بیایند تعمیر کنند اما درهرصورت اینجا خانه‌ای نبوده که خرابش کنند. تازه وسط حیاط خاک‌برداری هم کرده‌اند!
این کارشناس پیشکسوت مرمت و میراث فرهنگی اصفهان افزود: این کار جرم محسوب می‌شود چراکه خانه امام‌جمعه هم اثر تاریخی و هم ثبت ملی و هم در حریم مسجد جامع عتیق است. مهم‌تر از همه اینکه این خانه در حریم ملی و حریم ثبت جهانی مسجد جامع عتیق قرار دارد و در این حریم‌ها، هر اقدامی باید با هماهنگی میراث فرهنگی باشد. باید گفت اشتباه اصلی این است که این بنای تاریخی را واگذار کرده‌اند.
وی تاکید کرد: نمی شود تکه ای از اثر تاریخی را کند! اگر جایی مخروبه شده است، تعمیر در حد بازسازی پیش می‌رود. در این موارد ، قسمت‌هایی که باقی مانده است و کلی هم تزیینات دارد، باید باقی بماند و نمی‌توانند آن را خراب کنند و در بازسازیشان نیاورند.
منتظر یادآور شد:متاسفانه در مورد خانه امام جمعه، لودر رفته داخل و حوض آن را هم خراب و خاک‌برداری هم کرده است.
وقتی حوزه علمیه ابراز بی اطلاعی می‌کند
در همین ارتباط، خبرنگار ایرنا برای بررسی آنچه در خانه امام جمعه اصفهان رخ داده است، کوشید تا با مسوولان حوزه علمیه اصفهان گفت وگو کند اما همه حرف حجت الاسلام علیرضا باطنی جانشین مدیریت حوزه علمیه اصفهان این بود که در جریان این ماجرا قرار ندارد و این موضوع ارتباطی با حوزه علمیه ندارد.
پیش‌تر روابط عمومی اداره کل میرث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان اعلام کرد که خانه تاریخی امام جمعه اصفهان به دلیل فرسایش در وضعیت مناسبی قرار نداشت و به منظور مرمت کامل و تغییر کاربری به حوزه علمیه واگذار شده و برچیدن قسمتی از دیوار خانه تاریخی امام جمعه هم تنها برای رفع خطر بوده است .
مجوز کتبی از میراث فرهنگی نداریم
از سوی دیگر در پی انتشار خبر تخریب بخشی از خانه تاریخی امام جمعه در ایرنا، خبرنگار خبرگزاری حوزه مدعی جنجال رسانه ای دراین زمینه شد و از قول محسن سیلانی مشاور فنی و حقوقی دفتر امام جمعه اصفهان نوشت که خانه تاریخی امام جمعه به حوزه علمیه واگذار نشده و در اختیار دفتر ولی فقیه در استان و پیمانکار در حال مرمت و بازسازی آن است.
خبرنگار ایرنا با تماس با مشاور فنی و حقوقی دفتر نماینده ولی فقیه در استان اصفهان موضوع را از خود وی جویا شد.
سیلانی به ایرنا گفت که مدیران قبلی ( میراث فرهنگی ) به ما مجوز ضمنی داده بودند ؛ معاون وقت میراث فرهنگی و رییس پیشین میراث فرهنگی در یکی دو جلسه به ما مجوز ضمنی داده بودند تا به جهت اینکه این دیوار ( دیوار شمالی خانه تاریخی امام جمعه) در حال ریزش است و حیاط شماره ۳ کاملا تخریب شده است، اقدام کنیم ، نخاله‌ها مربوط به ۲۰ تا ۳۰ سال پیش است که باید تخلیه و بنا مرمت شود.
وی افزود : حیاط شماره یک را تا ۸۰ درصد مرمت کرده ایم. این حیاط مثل حیاط شماره ۳ بود که هم اینک در حال مرمت است. میراث فرهنگی اگر صحبتی در خصوص اقدامات اخیر دارد باید نمایندگان و کارشناسانش از محل بازدید و با ما صحبت کنند. اگر کاری بدون هماهنگی آنها انجام داده ایم آن موقع مصاحبه می‌کنیم.
سیلانی در عین حال تصریح کرد که « مجوز کتبی» نداریم اما ضمنی با میراث فرهنگی هماهنگ شده بودیم.
زوایای رفع خطر با بیل مکانیکی در یک اثر تاریخی
اما از سوی دیگر علی کامیابی سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در رابطه با تخریب بخش‌هایی از خانه امام‌جمعه اصفهان به ایرنا گفت: وقتی دیوار را خراب کرده‌اند، آوار را با بیل مکانیکی برداشته‌اند که این اتفاق نباید می‌افتاد ولی متأسفانه خاک‌برداری و ایجاد گود کرده‌اند.
وی افزود: در جلسه‌ای که با مجموعه شهرداری داشتیم، مقرر شد شهرداری نظارت کند و آنچه در خانه امام‌جمعه اصفهان اتفاق افتاده است، متوقف شود و بیش از این پیش نرود، در همین ارتباط هم قصد داریم نامه‌ای به امام‌جمعه اصفهان بنویسم و حساسیت موضوع را به لحاظ قرارگیری این بنا در حریم ثبت جهانی مسجد جامع عتیق ابلاغ کنیم.
در پایان باید گفت که سرنوشت این روزهای خانه امام‌جمعه اصفهان نشان می‌دهد که این خانه نه به‌حکم رهاشدگی، فراموشی، خروج از فهرست آثار تاریخی یا نبود آگاهی مالکان و شهروندان، بلکه به دلیل غفلتی که به تعبیر کارشناسان معلوم نیست از کجا ناشی می‌شود، در معرض تخریب قرارگرفته است. این ابهام ازآنجا پررنگ‌تر می‌شود که گفته می‌شود با توافق ضمنی کار را پیش برده‌اند و از سویی اقدامات اخیر در این خانه را فقط تخلیه نخاله برای اقدام به مرمت می‌داند و اما در این میان، کارشناسان میراث فرهنگی این اقدام را شتاب‌زده و غیرکارشناسی می‌دانند؛ اقدامی که به تعبیر آنها به تخریب بخش‌هایی از خانه تاریخی امام جمعه اصفهان منجر شده است.
خانه تاریخی امام‌جمعه اصفهان متعلق به قرن ۱۳ و در جانب شمال و در حریم ثبت جهانی مسجد جامع عتیق قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی قرارگرفته است.
مسجد جامع عتیق که اصفهانی‌ها به آن مسجد جمعه می‌گویند به زعم کارشناسان دائره المعارفی از معماری کهن ایرانی اسلامی است؛ برخی قدمت بنای اولیه آن را به پیش از اسلام می دانند که در ادوار مختلف الحاقاتی بدان افزوده شده است.
این مجموعه بی بدیل در سی و ششمین نشست اجلاس یونسکو در سال ۲۰۱۲ به شماره ۱۳۹۷ در میراث جهانی و ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ به شماره ثبت ۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
