روزنامه جام جم: همان موقع‌ها که تلویزیون چند شبکه بیشتر نداشت، در کنار چند فیلمی که روی آنتن همان شبکه‌ها می‌رفت، کار‌هایی با عنوان تله‌تئاتر یا نمایش‌های تلویزیونی بودند که برای خودشان حال‌وهوای ویژه‌ای داشتند. ترکیب دنیای نمایش با قاب تلویزیون اتفاقی بود که آن روز‌ها طرفداران خودش را داشت و تا مدت‌ها خیلی‌ها راس ساعت معینی برای تماشایشان، حتما خود را به یک تلویزیون می‌رساندند. این قصه ادامه داشت تا اینکه رفته‌رفته پای تله‌تئاتر‌ها از تلویزیون بریده شد و برنامه‌های دیگری جای آن‌ها را پرکردند. اتفاقی که انتقادات زیادی را به همراه داشت و همه اینها باعث شد تا بار دیگر بحث بازگشت این فضا به تلویزیون مطرح شود. این‌بار هم شبکه چهار که پیشکسوت پخش تله‌تئاترهاست مسؤولیت بازگرداندن این بخش را به عهده گرفته‌است. موضوعی که باعث شد تا ما هم کم‌وکیف آن را از دست‌اندرکاران این ماجرا جویا شویم.
چرا از تله‌تئاتر اینقدر خاطره داریم؟
دهه ۶۰ و ۷۰ را می‌توان پرکارترین زمان حضور تله‌تئاتر‌ها در تلویزیون درنظرگرفت. سال‌هایی که نمایش‌های تلویزیونی جایگاه ویژه‌ای داشتند. تئاتر‌هایی که یا به‌صورت نمایشنامه روی صحنه تئاتر اجرا و توسط دوربین‌های تلویزیونی ضبط می‌شدند یا اینکه در استودیو‌های تلویزیون ضبط و سپس پخش می‌شدند. اغلب آن‌نسلی‌ها حتما نمایش «دو مرغابی در مه» را به خاطر دارند که اولین‌بار در سال ۱۳۶۴ از تلویزیون پخش شد و بعد‌ها بار‌ها و بار‌ها تکرار آن در شبکه‌های مختلف نمایش داده شد. نمایشی که در آن مرحوم حسین پناهی به‌عنوان نویسنده حضور داشت، رسول نجفیان کارگردان آن بود و با حضور حسین پناهی و مینا هوشیدری، زندگی زن و شوهری روستایی که به تهران کوچ کرده‌اند را روایت می‌کرد که به دلیل روحیات خاص روستایی‌شان نمی‌توانستند با محیط شهری خود را سازگار کنند.
«باجناق‌ها» دیگر نمایش آن سال‌ها بود که در سال ۱۳۶۶ از تلویزیون پخش شد. نمایشی تک‌قسمتی براساس نوشته علی بهروزنسب که به کارگردانی داریوش مودبیان و با حضور بازیگرانی همچون اکبر عبدی، رسول نجفیان، آزاده پورمختار، سوسن مقصودلو، حسین هری و داریوش مودبیان ساخته شد و با لحن و زبانی طنزآمیز، روابط دو باجناق که در یک محله زندگی می‌کردند را به تصویر کشید. شاید جالب باشد که بدانید یکی از اولین آثار تصویری ساخته‌شده درباره دفاع مقدس، تله‌تئاتری دوقسمتی به‌نام «دام» است که در سال ۱۳۵۹ به کارگردانی جواد انصافی ساخته شد. در همان سال‌ها تله‌تئاتری با نام «سنگر» نیز به کارگردانی بهزاد فراهانی از تلویزیون پخش شد.
«تله‌موش»، «نکراسوف»، «اسکندر مقدونی»، «معمای یک قتل»، «کالیگولا»، «بازپرس» و ... هم بخش دیگری از این کار‌ها هستند. بعد از آن هم از سال ۷۸ بود که مسؤولیت تولید تله‌تئاتر‌ها به شبکه چهار واگذار شد.
جالب است بدانید که تله‌تئاتر‌ها جزو کار‌های کم‌هزینه‌ای هستند که تولید آن‌ها هم راحت‌تر است، اما از سوی دیگر قدرت بالایی برای جذب مخاطب دارند. به همین دلیل احیای دوباره این فضا می‌تواند تاثیر بسزایی در جلب بینندگان تلویزیون داشته‌باشد. حال باید ببینیم که این‌بار قرار است چه اتفاقی در زمینه نمایش‌های تلویزیونی بیفتد.
شبکه ۴، خانه تله‌تئاتر است
محمدامین نوروزی، مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار، بانی اصلی راه‌اندازی مجدد تله‌تئاتر‌ها در این شبکه است. او که از زمان شروع فعالیتش در این سمت، هر از چندگاهی صحبت‌هایی را مبنی بر بازگرداندن این فضا به تلویزیون مطرح می‌کرد. اتفاقی که گویا بالاخره تا حدی جامه عمل پوشیده و قرار است به زودی شاهد بازگشت آن باشیم. آخرین وضعیت این تصمیم سوالی بود که نوروزی در پاسخ به آن به ما گفت: این روز‌ها تولید متن در این مسیر شروع شده است. ما در حال تلاشیم تا کار‌های تک قسمتی را تولید کنیم که درباره شخصیت‌های مختلف هستند. یکی از سوژه‌ها در این راه به شخصیت‌های تاریخ انقلاب برمی‌گردد. البته این به معنای پرتره‌ساختن نیست و سعی‌مان این است که در قالب تله‌تئاتر به آن‌ها بپردازیم. با این حال در حوزه سیاستگذاری کلان به دنبال آن هستیم تا بتوانیم کار‌هایی را پیرامون شخصیت‌های فرهنگی، هنری، علمی، دفاع مقدسی و... تولید کنیم.
این که احیای دوباره تله‌تئاتر‌ها این بار با چه رویکردی قرار است اتفاق بیفتد موضوعی بود که او درباره‌اش بیان کرد: با توجه به شرایط روز و کرونا که دیگر نمایشی امکان رفتن روی صحنه را ندارد، نه تنها احیای این ماجرا یک فرصت است بلکه ضرورتی است که باید اتفاق بیفتد. چون تئاتری‌ها نیاز دارند که از نظر فکری و حتی معیشتی مشغول کار باشند و تله‌تئاتر‌ها بهترین گزینه برای این موضوع است. در این روز‌ها رفتن به سمت آن که بدنه نمایشی را به تله‌تئاتر مشغول کنیم و مخاطبان گسترده‌تری را در تلویزیون برای آن تعریف کنیم، همانطور که گفتم یک ضرورت است. اختصاص بخشی از تولیدات تله‌تئاتری به جشنواره تئاتر فجر هم احتمال دیگری است که در این جلسات مطرح شده و باید دیدکه قرار است چطور به آن پرداخته شود.
نوروزی معتقد است تله‌تئاتر خیلی مهجور واقع شده و با بضاعتی که در این شبکه وجود دارد، قرار است در حد امکان به آن بپردازند. او افزود: این به آن معنا نیست که اگر اثری خوب بود، آن را تنها برای همین شبکه نگه داریم و امکان بازپخش آن در شبکه‌های دیگر هم وجود دارد. با این حال شبکه چهار به دلیل سابقه‌ای که در این زمینه دارد، خانه چنین فضایی است، البته شبکه‌های دیگر در این سال‌ها نشان دادند که تمایل چندانی به تولیدات این شکلی ندارند. به همین خاطر پایگاه این تولیدات خواسته و ناخواسته شبکه چهار شده است.
حمایت از این جریان تازه‌نفس هم ماجرای دیگری است که نمی‌شود از آن گذشت، موضوعی که مدیر فرهنگ و ادب شبکه چهار هم درباره آن بیان کرد: با هر کسی که صحبت می‌کنیم همه می‌گویند چقدر خوب است این اتفاق بیفتد. در این مقطع ما به دنبال آن هستیم که تا تقریبا اوایل پاییز چند کار تولید کرده باشیم و با سختی در حال انجام اقداماتی هستیم که ادامه آن به شکل گسترده‌تر به حمایت ویژه‌ای نیاز دارد. ما در حد خود به اندازه ۱۵، ۲۰ کار می‌توانیم تولید کنیم، اما زمانی که تولیدات بیشتر شود، افراد دیگر هم درگیر می‌شوند.
تشکیل شورای سیاستگذاری تله‌تئاتر با محوریت شبکه چهار هم از موارد دیگری بود که نوروزی از مطرح شدن صحبت آن در جلساتی که در این زمینه داشتند، خبر داد.
قرار نیست فله‌ای کار کنیم!
سیروس همتی از هنرمندانی است که از اوایل دهه ۷۰ وارد دنیای نمایش‌ها شد و تا امروز کار‌های مختلفی را بازی و هدایت کرده است. او که این روز‌ها مثل خیلی از همکارانش منتظر آرام‌ترشدن شرایط برای ادامه فعالیت‌هایش است، نمایشنامه «ایست، تردست» را در راه انتشار دارد. سابقه او در این فضا باعث شد تا گپ و گفتی درباره بازگشت تله‌تئاتر‌ها به تلویزیون با او داشته باشیم.همتی می‌گوید: ما از تله‌تئاتر‌های دهه ۶۰ و ۷۰ خاطرات زیادی داریم. زمانی که پای تلویزیون می‌نشستیم تا در ساعت مشخصی از شبکه چهار و گاهی شبکه دو تله‌تئاتر تلویزیونی ببینیم.
یکی دیگر از مواردی که خیلی از هنرمندان تئاتری به آن اشاره کردند؛ وجود یک شورا برای انتخاب کار‌هایی است که متقاضی نمایش‌اند. او مصداق این تصمیم‌گیری را در رادیو مثال زد و گفت: زمانی در رادیو نمایش اتفاق خوبی افتاد و آن هم این بود که آقای شاه‌آبادی چند نفر را -که متخصص نمایش‌های رادیویی هستند -به عنوان شورای عالی این بخش انتخاب کردند. او در این فضا خود و دوستانش را کنار کشید و مسوولیت نمایش‌ها را به عهده این متخصصان گذاشت.
اگر تلویزیون هم این کار را انجام دهد تا گروهی آثار موجود را بررسی کنند، اتفاق خوبی آن هم در روز‌های کرونایی رخ می‌دهد. کنار هم قرار گرفتن تجربه نسل‌های مختلف هم از موضوعاتی بود که همتی هم درباره آن بیان کرد: نکته دیگر این است که باید در بین تله‌تئاتر‌ها حواسمان به گروه‌های مختلف باشد یعنی لازم است در سیاستگذاری‌ها هم این اعمال شود که گروه و هنرمندان تازه‌کار، قدیمی و میانه در کنار همه باشند نه این که تنها قدیمی‌تر‌ها یا چهره‌های خاصی را ببینیم. در بحث محتوا و موضوعاتی که می‌شود در تله‌تئاتر‌ها سراغ آن‌ها رفت هم نظرات زیادی وجود دارد. این بازیگر معتقد است که کار‌هایی باید به تلویزیون بیاید که به یک فضای ذهنی خاص و شخصی مربوط نباشد. او عنوان کرد: تلویزیون رسانه‌ای است که میلیون‌ها بیننده دارد. به همین دلیل به خصوص در این فضا قرار نیست فله‌ای کار کنیم و باید به شکلی پیش رفت که موضوعات انتخاب شده با دغدغه مردم ارتباط مستقیمی داشته باشد.
راه نجات از وضعیت اسفبار این روز‌ها
ایرج راد رئیس هیات مدیره خانه تئاتر هم در گفت و گویی که مدتی پیش داشت، درباره احیای این فضا گفته بود: پیشنهاد تولید تله‌تئاتر را از سال‌ها قبل دنبال کردیم و بار‌ها این مساله را با مدیران و مسوولان صداوسیما مطرح کرده‌ایم و ارتباطی به شرایط کرونا ندارد، چون اگر هفته‌ای یک تئاتر تلویزیونی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شود علاوه بر تأثیرات به سزایی که بر گسترش تئاتر و ارتباط با تماشاگران تلویزیون می‌گذارد، می‌تواند برای هنرمندان تئاتر هم اشتغال‌زا باشد و آن‌ها را از این وضعیت اسف باری که با آن روبه‌رو هستند، تا اندازه‌ای نجات دهد.
او افزود: در شرایط امروز که امکان اجرای تئاتر صحنه‌ای تقریباً به صفر رسیده است بهترین موقعیت برای تولید تئاتر و پخش آن از طریق مدیوم‌های تصویری است تا تئاتر بتواند ارتباط خود را با تماشاگرش حفظ کند. اگر تلویزیون در این زمینه حمایت‌های لازم را انجام دهد می‌تواند بهترین موقعیت و فرصت را هنرمندان و علاقه‌مندان به تئاتر به وجود بیاورد. راد در آخر هم از رایزنی برای برای تولید تله تئاتر از سال‌های قبل با مدیران مختلف سازمان گفت.
فرصتی برای تئاتری‌ها در روز‌های کرونایی
تا اسم تئاتر می‌آید، حسین مسافرآستانه یکی از پرسابقه‌ترین‌هایی است که خیلی‌ها در این فضا به یادش می‌افتند. او سال‌های سال است که به قول تئاتری‌ها خاک صحنه خورده است و دبیری جشنواره تئاتر فجر را هم به عهده دارد. این هنرمند در طول احیای تله‌تئاتر‌ها یکی از اعضای ثابت ماجراست که جلسات زیادی را در این باره با شبکه چهار داشته است.
او درباره پیامد‌های زنده شدن دوباره تئاتر‌های تلویزیونی بیان کرد: بعد از این همه مدت تعطیلی تله‌تئاتر در تلویزیون که همیشه هم جایش خالی بوده، من خیلی خوشحال هستم که این موضوع بار دیگر با حضور مدیران جدید شبکه چهار از سر گرفته می‌شود. اتفاقی که نقش مهمی در میزان تولیدات و ارتباط مخاطبان با تئاتر خواهد داشت. همچنین تله‌تئاتر به عنوان یک رسانه مجزا می‌تواند بسیاری از محتوا‌های ارزشمند تئاتری که تاثیرگذار هستند و می‌توانند نقش مهمی را در فرهنگ اجتماعی ایفا کنند را منعکس کند. ضمن همه اینها، احیای تله‌تئاتر‌ها برای اهالی این حوزه فرصتی را ایجاد می‌کند که اثرشان را برای مخاطبان هر چه بیشتری عرضه کنند، چون دنیای هنر‌های نمایشی همیشه با محدودیت پذیرش تماشاگر روبه‌روست و این اتفاق می‌تواند نقش موثری داشته باشد.
این که به چه شکل قرار است به تله‌تئاتر‌ها پرداخته شود هم سوالی بود که مسافرآستانه با اشاره به صحبت‌هایی که با نوروزی داشتند، گفت: صحبتی که ما با شبکه چهار داشتیم به تولید تله‌تئاتر‌های جدید برمی‌گشت، کار‌هایی که ویژه تلویزیون بوده و نگاه تازه‌ای به تئاتر داشته باشد. به طور کلی در تئاتر به دلیل بحث همان مخاطبانی که از آن گفتم، امکان پرداخت فراگیر به بعضی از موضوعات وجود ندارد، اما همین مسائل می‌توانند در بخش تله‌تئاتر به صورت گسترده به بینندگان عرضه شود.
به گفته او تا الان آثار زیادی مورد ارزیابی قرار گرفته و از بین آن‌ها چندین مورد که حتی در تئاتر‌ها هم مغفول بودند، انتخاب شدند. موضوعات ارزشمندی که می‌توانند نقش مهمی را در زیرساخت فرهنگی ایفا کنند. معرفی شهدای شاخص یکی از این موارد است، کسانی که زندگی آن‌ها سراسر عبرت و تاثیرگذاری است. او معتقد است که معرفی این شخصیت‌ها می‌تواند الگو‌های موثری برای نسل جوانمان در زمینه تعهد به اعتقادات، وطن و... باشد.
بازشدن پای جشنواره تئاتر فجر به تلویزیون هم موضع دیگری بود که دبیر این رویداد درباره‌اش گفت: تلویزیون به خصوص در دورانی که ما درگیر ویروس منحوس کرونا هستیم و از هر تجمعی منع شدیم، می‌تواند کمک بسیار موثری در معرفی آثاری که به جشنواره فجر می‌آیند باشد. این جشنواره به تعبیر من جشن خانواده تئاتر در انقلاب است؛ بنابراین اهمیت زیادی دارد. حال چقدر خوب است که آثار منتخب آن در معرض دید مخاطبانی از سراسر کشور قرار بگیرد. در واقع این جشنواره به رغم همه محدودیت‌هایی که امسال از نظر فیزیکی برای برگزاریش وجود دارد، از طریق این رسانه و دیگر فضا‌ها می‌تواند به یک جشنواره سراسری در کل کشور تبدیل شود. با این وجود امکان پخش همه کار‌ها از تلویزیون ممکن نیست، اما از نظر انعکاس خلاصه رویدادها، تلویزیون می‌تواند نقش حیاتی را ایفا کند. ضمن آن که بعضی از این آثار قابلیت ارائه دارند مواردی که ویژه فجر هستند و پخش آن از تلویزیون جالب خواهد بود.
شورای سیاستگذاری تله‌تئاتر هم از مواردی بود که بحث آن دوباره مطرح شده است، جریانی که هنرمندان معتقدند می‌تواند کمک خوبی برای این حوزه باشد. مسافرآستانه هم با بیان آن که این موضوعی است که بعد از دوره‌ای در تلویزیون به فراموشی سپرده شده، عنوان کرد: داشتن شورای سیاستگذاری تله‌تئاتر که براساس اهداف و برنامه‌هایی دست به انتخاب آثار بزند، قطعا می‌تواند نقش مهمی را هم برای تلویزیون و هم برای تبلیغ فرهنگ نمایشی کشور ایجاد کند. همچنین بحث شورای سیاستگذاری ضریب اطمینان بیشتر در تولید محتوای ارزشمند را هم تضمین می‌کند.
