این موانع زمینه را برای خروج غیرقانونی زعفران از مرزهای کشور فراهم کرده که تاکنون پیگیری‌های متعدد برای رفع این موانع بی‌نتیجه مانده است. در این راستا ایسنا به بررسی مشکلات صادرکنندگان و ابعاد مختلف علل قاچاق زعفران به عنوان یک محصول مهم و ارز آور به کشور افغانستان پرداخته است.
۵۰ تن قاچاق زعفران به کشور افغانستان
علی شریعتی مقدم، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در این خصوص به ایسنا می‌گوید: تعهدات ارزی و مقررات دست و پاگیر موجود نه تنها بر صادارت زعفران اثر منفی می‌گذارد، بلکه موجب افزایش قاچاق این محصول می‌شود.
وی با بیان اینکه بر اساس آمارهای موجود بعضاً تا ۵۰ تن زعفران به کشور افغانستان و دیگر مناطق قاچاق می‌شود، ادامه می‌دهد: حساس‌تر شدن ارتباطات با کشور افغانستان موجب می‌شود تا قاچاق به دیگر کشورها مانند پاکستان و کشورهای عربی و... افزایش یابد که می‌طلبد با این معضل به صورت ریشه‌ای برخورد شود.
اکنون رفع مشکلات مربوط به مقررات تعهد ارزی در اولویت قرار دارد
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران مقررات تعهد ارزی را بزرگترین مشکل فعلی صادرکنندگان در حوزه زعفران دانست و اظهار کرد: اگرچه مشکلات زیاد است، اما اکنون رفع مشکلات مربوط به مقررات تعهد ارزی در اولویت قرار دارد.
این تولیدکننده و صادرکننده زعفران بیان می‌کند: تعهدات ارزی و همچنین نداشتن نظام تعرفه‌ای با بسیاری از کشورها مانند هندوستان موجب شده تا زعفران ایران اکنون از افغانستان به دیگر کشورها صادر شود.
وی تصریح می‌کند: تحریم‌ها موجب شده تا بازارهای نهایی به دلیل محدودیت فضای کسب و کار و محدودیت انتقال پول در دست شرکت‌ها و کشورهایی باشد که امکانات بهتری از نظر مبادلات اقتصادی، ارزی و تجاری با سایر کشورهای دنیا دارند، هر کدام از بازارهای واسطه‌ای یا منطقه آزاد تجاری هستند و یا تسهیلات خوبی برای صادرات و مبادلات تجاری و ارزی با سایر کشورها دارند.
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر تحریم‌ها، مقررات یک جانبه داخلی مانند تعهدات ارزی اثر بدتر و بیشتری بر روی صادرات زعفران ایران گذاشته است. در واقع تفاوت نرخ ارزهایی که بین بازار آزاد و ارز نیمایی وجود دارد موجب شده تا صادرات زعفران طی سال‌های اخیر با مشکلات جدی انجام شود و صادرکنندگان واقعی و با سابقه نتوانند صادرات داشته باشند.
صادرکنندگان اصلی به حاشیه رفته‌اند
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران بیان می‌کند: این مشکلات موجب شده تا صادرکنندگان اصلی به حاشیه رفته و در مقابل کسانی که تخصص لازم را ندارند بتوانند از این مشکلات سوء استفاده کنند.
شریعتی مقدم ادامه می‌دهد: برای رفع این مشکلات برنامه‌های مختلفی از سوی بخش خصوصی در قالب طرح جامع زعفران به دولت، سازمان توسعه و تجارت و میز تخصصی زعفران ارائه شده و مقرر بوده کمک‌هایی هم صورت گیرد. با توجه به اینکه در حال حاضر تولید به خاطر خشکسالی‌های اخیر کاهش یافته این برنامه‌ها می‌تواند کمک شایانی در این زمینه باشد.
تحریم‌ها موجب می‌شود صادرات بیشتر از طریق بازارهای واسطه‌ای انجام شود
وی در پاسخ به این سؤال که آیا طی این سال‌ها توانسته‌ایم بازارهای جدیدی را شناسایی کنیم، عنوان می‌کند: هرچند در سال‌های اخیر بازارهای جدیدی شناسایی شده ولی تحریم‌ها موجب می‌شود صادرات بیشتر از طریق بازارهای واسطه‌ای مانند امارات متحده عربی، اسپانیا و هنگ‌کنگ باشد.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران مطرح می‌کند: میزان صادراتی که به صورت بسته‌بندی‌های مصرف کننده نهایی زیر ۵ و یا ۱۰ گرم صادر می‌شود نسبت بسیار پائینی حتی کمتر از ۱۰ درصد کل صادرات را به خود اختصاص می‌دهد، عمده زعفران به صورت ماده خام برای بسته‌بندی در خارج از کشور صادر می‌شود.
شریعتی مقدم عنوان می‌کند: هرچند به جز امارات متحده عربی، اسپانیا و هنگ‌کنگ زعفران ایران به ۶۰ کشور دیگر صادر می‌شود اما میزان آن بسیار کم است به طوری که به برخی کشورها در حد ۱۰۰ کیلوگرم و یا کمتر صادر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: ارزشمند و ضروری است که زعفران به نام ایران در دنیا صادر شود، اما مهمتر این است که با توجه به گسترش و بزرگ شدن بازار زعفران جهان بتوانیم این جایگاه را حفظ کنیم.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در این خصوص پیشنهاد می‌کند: ارز حاصل از صادرات محصولات کشاورزی به صورت عام و به صورت خاص در محصولی مانند زعفران راحت‌تر به واردات کالاهایی که به نرخ آزاد در بازار توزیع می‌شوند اختصاص یابد و دولت با ارز نیمایی و ارز صادراتی بخش کشاورزی از جمله زعفران رقابت نکند.
پیاز زعفران از کشور با کامیون قاچاق می‌شود
در ادامه غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی در همین خصوص به ایسنا می‌گوید: نه تنها خود ما پیاز زعفران را دو دستی تقدیم افغانستان کردیم بلکه کارشناسان این حوزه را هم به این کشور فرستادیم تا در آنجا کشت زعفران انجام دهند.
وی با اظهار تأسف از اینکه بازار این محصول را به واسطه قاچاق به افغانستان تحویل می‌دهیم، عنوان کرد: تحریم و مشکلاتی که در بازگشت ارز وجود دارد موجب شده نتوانیم زعفران را به آمریکا و دیگر کشورها صادر کنیم.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی بیان می‌کند: هرچند جذب مشتری جدید بسیار سخت است، اما برای همان مشتری‌های قدیمی هم که داریم از جمله عربستان نمی‌توانیم زعفران صادر کنیم، این مشکلات موجب شده تا بازار ۴۰ تنی زعفران در آمریکا و یک بازار ۴۰ تنی دیگر در عربستان سعودی را از دست بدهیم.
صادرکننده ایرانی برای صادرات به چین و هندوستان باید حدود ۳۸ درصد عوارض پرداخت کند
میری ادامه می‌دهد: به جز کشور عربستان به چین و هندوستان هم به دلیل تعرفه‌ای که دولت این کشورها بر واردات زعفران وضع کرده‌اند، نمی‌توانیم صادرات داشته باشیم، اگرچه صادرکننده ایرانی برای صادرات به این دو کشور باید حدود ۳۸ درصد عوارض پرداخت کند ولی تاجر افغانی این عوارض را پرداخت نمی‌کند ، از سویی تاجر افغانستانی بسیار راحت‌تر می‌تواند زعفران را به عربستان و آمریکا ببرد.
وی عنوان می‌کند: این مشکلات و محدودیت‌ها موجب شده صادرکننده ایرانی مجبور شود زعفران را برای تحویل به مشتریانش در هندوستان، چین، عربستان و امریکا و دیگر کشورها به تاجر افغانی بدهد.
نایب رئیس شورای ملی زعفران می‌گوید: این وضعیت موجب شده مشتریان زعفران ایران محصول را از تجار کشوری مانند افغانستان خریداری کنند چون در ارسال پول هیچ مشکل و محدودیتی پیش رویشان نیست در صورتی که اگر بخواهند برای صادرکننده ایرانی مبلغی را بفرستند باید مدام پول را از حسابی به حساب دیگر در کشورهای مختلف جابجا کنند، گاهی مواقع هم پول‌هایشان بلوکه شده و به ضرر صادرکننده ایرانی تمام می‌شود.
بازگشت ارز به ایران به یک معضل جدی تبدیل شده است
وی با اشاره به اینکه بازگشت ارز به ایران به یک معضل جدی تبدیل شده است، تصریح می‌کند: مشکلات در بازگشت ارز به کشور موجب افزایش قاچاق این محصول به دیگر کشورها شده است.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی بیان می‌کند: متأسفانه افغان‌ها زعفران ایران را بین ۵۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم قاچاق می‌کنند و به نام زعفران کشور خودشان به مشتریان تجار ایرانی می‌فروشند و این بلایی است که خودمان بر سر خودمان آورده‌ایم.
میری می‌گوید: اگر زعفران به دست طرف مقابل برسد هر زمان که بخواهد برای صادرکننده ایرانی پول را می‌فرستد، اگر هم نرسد و در مسیر انتقال اتفاقی برایش بیفتد می‌گویند محصول دست ما نرسیده و پول را هم نمی‌دهند که از این گونه اتفاق‌ها بارها رخ داده است.
وی عنوان می‌کند: وقتی می‌خواهیم ارز را به کشور برگردانیم از طریق سیستم بانکی نمی‌شود چون گاها بین ۳ تا ۱۰ درصد هزینه در بر دارد، متأسفانه بانک مرکزی اعلام می‌کند که باید همین مسیر را طی کنیم.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی ادامه می‌دهد: به هر طریق ممکن ما ارز را به کشور بر می‌گردانیم اما از سویی با همه ریسک و مشکلاتی که در بازگشت ارز داریم اعلام می‌شود باید به نرخ ارز نیمایی به آن‌ها بدهیم، به طور مثال هر دلار را بسته به نوساناتی که دارد باید ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ تومان ارزان‌تر بدهیم و این ظلم مضاعفی است که در حق صادر کننده انجام می‌شود.
میری ادامه می‌دهد: این سخت‌گیری‌ها موجب می‌شود صادرکننده‌ای که معتبر و شناسنامه‌دار است این هزینه‌ها را پرداخت و ریسک‌ها را بپذیرد ولی فردی که زعفران را قاچاق می‌کند بسیار راحت این محصول را از کشور بیرون می‌برد و هزینه تمام شده هم بسیار کمتر است. از سویی زعفران از طریق قاچاق را در بازارهای جهانی از قیمت صادرکننده ایرانی بسیار ارزان‌تر می‌فروشد و این موجب می‌شود تا آن‌ها بازار را برای خود قبضه کنند.
وی بیان می‌کند: باوجود اینکه از ۱۸ سال قبل پیگیری‌های بسیاری داشتیم تاکنون که واردات بسیاری از کشورهای چین و هندوستان داریم آن‌ها هم عوارض واردات زعفران به کشورشان را بردارند و حتی در این خصوص نامه‌نگاری‌هایی داشتیم اما تاکنون هیچ اتفاقی در این خصوص نیفتاده است.
بی توجهی به رفع مشکلات پیش روی بازگشت ارز حاصل از صادرات زعفران
وی اظهار کرد: تاکنون برای رفع مشکلات پیش روی بازگشت ارز حاصل از صادرات زعفران به کشور، جلسات متعددی با رئیس‌کل بانک مرکزی و وزرای دولت‌های مختلف داشته‌ایم اما توجهی نمی‌شود و همچنان به دلایل نامعلومی بر ادامه این مسیر تأکید دارند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی با بیان اینکه قوانین بانک مرکزی به افزایش قاچاق پیاز زعفران دامن می‌زند، می‌گوید: باوجود اینکه ورود زعفران به افغانستان ممنوع است اما بر اساس آمار گمرک ۲۹ تن زعفران از مجاری قانونی طی مدت ۶ ماه به این کشور ارسال شده است.
میری بیان می‌کند: وقتی قیمت تمام شده زعفران صادرکننده ۲ تا ۳ میلیون تومان بیشتر از قاچاقچی زعفران می‌شود معلوم است که دیگر کسی از من زعفران خریداری نمی‌کند و این به دلیل قوانین بانک مرکزی است.
وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم زعفران را به صورت بسته‌بندی ارسال کنیم از یک تا ۳۰ میلیون تومان بسته به نوع بسته‌بندی فقط هزینه حمل دارد. اگرچه مشکلات را برخی مسئولان در داخل به وجود آورده‌اند ولی مدام صادرکننده را سرزنش می‌کنند که چرا زعفران را به صورت بسته‌بندی صادر نمی‌کند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی تصریح می‌کند: اگر یک کیلوگرم زعفران را بخواهیم به کشور قطر یا کویت بفرستیم ۸ میلیون تومان هزینه دارد، با این وضعیت قاچاق زعفران به مراتب اقتصادی‌تر است تا اینکه از مجاری قانونی بخواهیم این کار انجام شود.
بخش قابل‌توجهی از بازار جهانی را از دست دادیم
میری ادامه می‌دهد: متأسفانه به دلیل قوانین موجود در داخل کشور بخش قابل‌توجهی از بازار جهانی را از دست دادیم، متأسفانه علیه صادرکنندگان واقعی بخش مافیا و برخی بازی گردانان سیاسی وارد بازار زعفران شده و مدام می‌گویند زعفران را از کشاورزان ۵۰۰ دلار می‌خریم و ۱۵۰۰ دلار می‌فروشیم در صورتی که این‌گونه نیست.
میری عنوان کرد: صادرکننده پس از خرید زعفران کشاورز و کسر تمامی هزینه‌ها با ۵ درصد سود محصول را با همه مشکلات موجود در هر کجای دنیا تحویل مشتری می‌دهد ولی برخی در داخل کشور از این موضوع نگران هستند و مدام به دروغ حرف‌هایی بر علیه صادرکننده می‌زنند که هیچ پشتوانه علمی ندارد.
وی تصریح کرد: اگرچه زمانی که زعفران جدید به بازار می‌آید محصول پارسالی خریدار ندارد و اگر هم باشد باید عرضه شود ولی چون در انحصار است عرضه نمی‌شود.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی گفت: اگرچه آماری رسمی از قاچاق زعفران در کشور نیست اما پیش‌بینی می‌شود ۲۰ تا ۳۰ درصد زعفران به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود.
وی عنوان کرد: مشکلات پیش روی زعفران هیچ ارتباطی به بیرون ندارد و همه مسائل مربوط به داخل کشور است،به عنوان مثال انبارهایی برای دپوی پیاز زعفران داریم و با کامیون این پیازها را از کشور خارج می‌کنند و به عنوان کانون قاچاق پیاز زعفران فعالند.
عده‌ای پیاز زعفران را برای افغانستان تأمین کردند
غلامحسین ساربان، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه در گفت‌وگو با ایسنا به وضعیت قاچاق پیاز زعفران طی سال‌های گذشته به کشور افغانستان اشاره کرده و می‌گوید: هر چند در مقطعی از سوی حاکم هرات مکاتبه‌ای شد تا پیاز زعفران را به آن‌ها بدهیم اما خراسان رضوی به هیچ عنوان این درخواست را قبول نکرد اما بعداً خودشان اعلام کردند که پیاز مورد نیازشان را عده‌ای برایشان تأمین کرده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: بدون شک پیازی که به کشور افغانستان برده شده به صورت غیرقانونی و قاچاق بوده و ما نیز پیاز زعفران را چون جزء مواد ژنتیکی کشور محسوب می‌شود نه تنها به افغانستان بلکه به هیچ کشور دیگری نمی‌دهیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تصریح می‌کند: بدون شک یکی از رقبای سرسخت ایران طی سال‌های آینده در تولید زعفران می‌تواند کشور افغانستان باشد و با توجه به آب و خاک مناسبی که دارد می‌تواند با عملکرد خوبی این محصول را تولید کند.
ساربان بیان می‌کند: چند سالی می‌شود که کشور افغانستان با شرکت در همایش‌ها و نمایشگاهی بین‌المللی محصول خود را به دنیا معرفی و مطرح می‌کند. ما برای رقابت با دیگر کشورها باید ضمن تولید محصول بهداشتی و با کیفیت بتوانیم محصول ارزانی را تولید کنیم.
وی بزرگترین مشکل حال حاضر پیش روی زعفران را شناسایی نشدن بازارهای مهم دانست و ادامه داد: اکنون عمده زعفران به امارات و از آنجا به سایر کشورها صادر می‌شود و به نوعی واسطه‌گری صورت می‌گیرد که می‌طلبد برای زعفران ایران تبلیغات بسیار بیشتری صورت گیرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: هرچند در سطح کشور بورس زعفران راه‌اندازی شد اما برای راه‌اندازی بورس بین‌الملل تاکنون به دلیل مخالفت‌هایی که عده‌ای در گذشته داشته‌اند کاری انجام نشده است، در صورتی که بورس موجب شفاف‌سازی قیمت‌ها و افزایش کیفیت محصول می‌شود.
نبود برند ملی برای زعفران ایران
ساربان بر حذف تعرفه‌های صادراتی به برخی کشورها مانند هندوستان و چین و همچنین موانع موجود تأکید کرده و می‌گوید: متأسفانه هنوز برای این محصول منحصر به فرد برند ملی در دنیا نداریم و کاری هم تاکنون در این خصوص انجام نشده است، در صورتی که جزء تعهدات وزارت بازرگانی سابق بوده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه با اشاره به اینکه در ۱۵ سال گذشته هر کیلو زعفران را تا کیلویی ۳۱۰۰ دلار در بازارهای جهانی می‌فروختیم ولی سال قبل به ۵۰۰ دلار کاهش یافت و امسال با رشدی که داشته به هزار دلار میرسد، بیان کرد: هرچند صادرکنندگان مدام اعلام می‌کنند در برگشت پول خود به کشور با مشکلاتی مواجه هستند ولی این افراد که بعضاً ۳۰ سال در این عرصه تجربه دارند باید بتوانند این مشکل را رفع و مسیر را برای خود هموار کنند.
ساربان عنوان می‌کند: باوجود اینکه قیمت زعفران در خارج کشور بسیار بالاتر از آنچه اکنون اعلام می‌شود است، اما دلالان سعی می‌کنند این محصول را با قیمت کمتری از کشاورز خریداری کنند.
وی بیان می‌کند: با توجه به اینکه بالغ‌بر ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر در کشور کار تجارت زعفران را انجام می‌دهند و حتی ۸۰ نفر تاجر ثبت شده داریم اگر هر ساله همین افراد در قالب کشاورزی قراردادی ورود جدی داشته و هرکدام دو تن از محصول کشاورز را خریداری کنند هیچ مشکلی برای زعفران نخواهیم داشت، ولی متأسفانه نه تنها در موضوع خرید نظام‌مند ورود ندارند بلکه عده‌ای واسطه برای این افراد زعفران را تهیه می‌کنند، بدون شک وقتی این حلقه‌ها افزایش یابد نه تنها هزینه تولید افزایش می‌یابد بلکه از سویی تولیدکننده، صادرکننده و مصرف کننده نیز ناراضی خواهند بود.
نگاه خود را نسبت به تولید و خام فروشی زعفران تغییر دهیم
وی تأکید می‌کند: اگر می‌خواهیم جایگاه زعفران ایران در دنیا مصادره نشود باید تلاش کنیم همچنان مقام اول تولید این محصول را داشته و نگاه خود را نسبت به این محصول تغییر دهیم و به سمت صنعت داروسازی برویم و فرصت جدیدی برای زعفران ایجاد کنیم.
در ادامه ایرج ناصری مقدم، مدیر تعاون روستایی خراسان رضوی به وضعیت خرید حمایتی زعفران اشاره کرده و می‌گوید: امسال مجری طرح خرید زعفران صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی است و سازمان تعاون روستایی به عنوان حامی در کنارشان بوده است.
میزان خرید حمایتی زعفران در سال جاری صفر بوده است
وی ادامه می‌دهد: باوجود اینکه تاکنون ۱۴ مرکز خرید زعفران بازگشایی شده ولی چون قیمت بازار بالاتر از قیمت خرید حمایتی بوده به همین دلیل خرید حمایت زعفران نداشته‌ایم. خرید حمایتی توافقی است و می‌خواهیم بازار متعادل شود لذا قرار نیست رقیب تجار باشیم و اکنون قیمت بیش از ۳۰ میلیون تومان است و عملاً برای کشاورز توجیه اقتصادی دارد.
مدیر تعاون روستایی خراسان رضوی اظهار می‌کند: سال ۹۹ حدود ۱۲ تن و ۴۰۰ کیلوگرم زعفران خریداری کرده بودیم که قسمتی از آن تاکنون به فروش رسیده و باقی نیز صادر می‌شود. اگر چه خرید را ما انجام می‌دهیم ولی فروش با ما نیست و صادرات با سازمان مرکزی است.
سال‌هاست که پیاز زعفران به کشور افغانستان قاچاق می‌شود متاسفانه برای متوقف کردن این روند اقدامی صورت نگرفته است. اگر با جدیت مانع قاچاق پیاز زعفران نشویم درسال‌های آینده شاهد رقابت‌های فشرده در تولید زعفران خواهیم بود و این مسئله به ضرر کشاورزان داخلی تمام می‌شود.بدون شک با توجه به مشکلات بازگشت ارز به سامانه نیما و مقرون به صرفه نبودن صادرات، قاچاقچیان از این موقعیت سوء استفاده کردند و تا زمانی که صادرکننده به ازای هر کیلو زعفران صادراتی یک تا ۲ و نیم میلیون تومان مابه‌التفاوت به سامانه نیما پرداخت کند، قاچاق ادامه خواهد داشت.
انتهای پیام
