عصر ایران - فلج اطفال با نام علمی Poliomyelitis نوعی بیماری حاد ویروسی است که به واسطه آلودگی با ویروس پولیو رخ می دهد. ویروس پولیو از دسته انتروویروس ها است و تنها از انسان به انسان و از مسیر دهانی- دهانی یا مدفوعی- دهانی منتقل می شود.
از آن جایی که کودکان گروه سنی حساس به این ویروس محسوب می شوند، از آن تحت عنوان فلج اطفال یاد شده است. گفتنی است که این بیماری درمان خاصی ندارد و در صورت سرایت عفونت به عضلات ریه و یا مغز بسیار کشنده خواهد بود.
بیماری مسری فلج اطفال از اواخر 1800 میلادی تبدیل به یک مشکل جدی شد و کودکان بسیاری را به فلج نخاعی، تنفسی و یا بد شکلی های اندامی مبتلا ساخت. تعداد و شدت اپیدمی ها در اروپا و آمریکا از نیمه ابتدایی دهه 1900 رو به افزایش گذاشت.
با توجه به گزارش های منتشر شده در ماه ژوئن سال 1916، بیش از 27 هزار مورد ابتلا و بالای 6 هزار مرگ به علت ویروس پولیو در همان سال در آمریکا به ثبت رسید. تعداد مرگ و میر در نیویورک به تنهایی 2 هزار مورد اعلام شده بود. در ادامه با فرا رسیدن یکی از بزرگترین پیک های بیماری در سال 1952، آمریکا با 57628 مورد ابتلا رو به رو شد.
شیوع این بیماری در آمریکا پس از آغاز واکسیناسیون عمومی به وسیله واکسن غیر فعال شده پولیو (به اختصار IPV) و سپس واکسن زنده خوراکی (به اختصار OPV) در سال 1960، کاهش چشمگیری یافت.
اما تا پیش از دست یابی به این موفقیت ارزشمند، روش کمک به درمان بیماران فلج اطفال بسیار متفاوت بود. این روش تحت عنوان "ریه آهنی" شناخته می شد و در واقع یک دستگاه بسیار سنگین، دست و پا گیر و گران قیمت بود که توانست جان هزاران قربانی پولیو را نجات دهد.
آیا می توانید ترس از عدم توانایی تنفس به علت فلج شدن عضلات ریه را تصور کنید؟ در چنین شرایطی تیم پزشکی بیمار را وارد یک محفظه تابوت مانند می کردند که تا گردن وی مهر و موم می شد. در ادامه صدایی ناگهانی به گوش می رسید و ریه های بیمار از هوای تازه پر می شد؛ فرصتی برای تنفس دوباره!
دستگاه تنفس کابینتی تابوت مانند که بیشتر به نام های ریه آهنی و ونتیلاتور فشار منفی معروف بود، پیشرفته ترین فناوری حمایتی در نیمه نخست قرن بیستم به شمار می رفت. اولین ریه آهنی در سال 1928 در بیمارستان کودکان بوستون برای حفظ جان یک دختر 8 ساله مبتلا به پولیو مورد استفاده قرار گرفت.
ایده ساخت ریه آهنی به عنوان یک راه حل موثر متعلق به تیمی خلاق از دانشگاه هاروارد بود. همانطور که از نام دستگاه مشخص است، این فناوری فلزی بزرگ با ایجاد مکش دائمی تنفس بیمار را حفظ می کرد. ریه آهنی ظرف مدت زمانی کوتاه تبدیل به عنصر جدایی ناپذیر بخش های فلج اطفال بیمارستان ها در دهه 1930 تا 1950 شد. برای مثال تا سال 1939 نزدیک به 1000 دستگاه در آمریکا استفاده می شدند.
Philip Drinker و Louis Agassiz Shaw دو مبتکری بودند که توانستند نخستین ریه آهنی را در مدرسه سلامت عمومی هاروارد تکمیل کنند. جعبه فلزی طراحی شده از هر سمت به دمی متصل بود که برای پمپاژ هوا به داخل و خارج کاربرد داشتند. همچنین در قسمت گردن نیز سیستم لاستیکی محکمی در نظر گرفته شده بود که از خروج هوا جلوگیری می کرد.
در مجموع هرچند دستگاه های تنفسی مکانیکی ایده چندان جدیدی نبودند، اما همه گیری پولیو در مقیاس وسیع باعث شد تا دانشمندان نسبت به توسعه دستگاهی نجات بخش ترغیب شوند. در سال 1931 John Haven Emerson با هدف تسهیل دسترسی به بیمار طراحی ریه آهنی را بهبود بخشید. او تخت را به حالت کشویی برای حرکت راحت تر به داخل و خارج کابین تغییر داد و دریچه هایی را هم به طرفین دستگاه اضافه کرد که امکان دسترسی به بیمار بدون از دست رفتن فشار هوا را فراهم می کردند.
به منظور کاهش هزینه ها و وزن مجموعه، یک سری از دستگاه های تنفسی از تخته چندلا ساخته شدند. نه تنها هزینه های مربوط به این مدل ها از طراحی تا ساخت نهایی کمتر بود، بلکه سرهم سازی و حمل و نقل راحت تری هم داشتند. این طرح به اندازه ای اثرگذار بود که حدودا 1700 دستگاه در یکی از کارخانه های خودروسازی انگلستان نیز به تولید رسید.
با وجود آن که ریه آهنی منجی بیماران پولیو پیش از معرفی واکسن فلج اطفال محسوب می شود، اما ورود به این دستگاه برای بیمار با ترس و گاها درد شدیدی همراه بود. بسیاری از مبتلایان آن را فرآیندی گیج کننده می دانستند. علاوه بر این زندگی در ریه آهنی هم برای بیماران و هم از دیدگاه پرستاران بسیار دشوار بود. در این زمان وظایف متعددی بر دوش مراقبان قرار داشت که از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انتقال خون
- تغذیه داخل وریدی گلوکز
- قرار دهی و تعویض کاتترها
- تنظیمات بی پایان تجهیزات و وضعیت بدن بیمار
البته باید به تمامی مراقبت های پزشکی، خاراندن پوست، شانه کردن موها، شست و شوی بدن و پهن کردن و جمع آوری روتختی ها آن هم همگی از فضای محدود دریچه ها را نیز اضافه کرد. همچنین هنگامی که هنوز تعداد دریچه ها به اندازه کافی نبود، کارهایی مانند فیزیوتراپی بیماران تنها ظرف چند دقیقه انجام می شد تا فرد قادر به حفظ تنفس خود به صورت کوتاه مدت بدون استفاده از دستگاه باشد.
در این میان یکی از بزرگترین مشکلات بیماران خستگی و بی حوصلگی بود. به همین دلیل آینه ای بالای سر آنها نصب می کردند تا بتوانند وقایع محیطی را ببینند. اکثر بیماران بسته به شدت حمله ویروس پولیو برای چند هفته و یا حداکثر چند ماه مهمان ریه آهنی بودند.
اما این موضوع در خصوص آنهایی که دچار فلج عضلات قفسه سینه شده بودند کمی متفاوت بود. این افراد می بایست تمام عمر خود را در چنین دستگاه هایی بگذرانند. البته با افزایش تدریجی زمان خروج از دستگاه، پزشکان سعی می کردند به بازیابی قدرت از دست رفته عضلات قفسه سینه کمک کنند. هرچند این تکنیک ساده به نظر می رسید اما عملا یادگیری مجدد نفس کشیدن فرآیندی دشوار و ترسناک بود. همانطور که یکی از بیماران به نام کنت کینگری به یاد می آورد: من مجبور بودم تمام عضلاتم را برای تنفس صاف کنم و همیشه وحشتی همراهم بود که نکند آنها کابین را به موقع نبندند و خفه شوم!
