یوزپلنگ گربه سانی در خطر انقراض و پستانداری از راسته گوشتخواران است، در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند یافت می شد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده است، یوزپلنگ که آنرا چیتا نیز می نامند سریع‌ترین حیوان خشکی‌زی کره زمین برای مبارزه با خطر انقراض خود به کمک همه مردم جهان نیاز دارد، برپایه گزارش‌های «موسسه حفاظت از یوزپلنگان» (CCF)، اکنون این گونه آسیب‌پذیر، در حدود ۹ درصد از دامنه زیستی خود در طول تاریخ، باقی مانده است.
برآورده ها نشان می دهد که حدود هفت هزار یوزپلنگ در قاره آفریقا و آسیا زندگی می کند که از این تعداد فقط حدود ۴۰ قلاده در ایران وجود دارد از این رو خطر جدی انقراض این گونه ارزشمند را در ایران تهدید می کند، البته یوزپلنگ ایرانی از گونه آسیایی است اما چون فقط در ایران باقی مانده از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی می گویند.
عوامل تهدید یوزپلنگ ها در دنیا تقریبا یکسان است، تخریب زیستگاه ها، فعالیت معادن، جاده کشی، سگ های گله، کاهش طعمه و تعامل با جامعه کشاورزی و دامداران برخی از عواملی است که حیات این گونه های ارزشمند را تهدید می کند.
البته سرعت تلف شدن یوزپلنگ ها در دنیا به حدی رسید که جامعه جهانی را به واکنش واداشت و از سال ۲۰۱۰ روز ۴ دسامبر (۱۳ آذر) را به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نامگذاری کرد که در این روز تلاش می شود تا اطلاعات در زمینه این گونه ارزشمند بالاتر برود و کشورها با توجه به شرایط خود برنامه های متنوعی را در این راستا تدارک می بینند.
با توجه به اهمیت موضوع حفاظت از یوزپلنگ ها از خطر انقراض، در چند سال گذشته، زیستگاه‌های حفاظت شده‌ای در ایران و آفریقا برای این گونه ارزشمند در نظر گرفته شده است. با این همه، درصد چشم‌گیری از این گونه در زیستگاه‌های آزاد و حفاظت نشده زندگی می‌کند. بنابراین، با افزایش آگاهی جهانیان باید همه چشم‌ها و گوش‌ها به بحران انقراض این گونه باز شود و خطر انقراض آن جدی گرفته شود.
و اما وضعیت یوزپلنگ ایرانی در میان در شرایط بحرانی قرار دارد، در واقع از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، (یوزپلنگ آفریقای و آسیایی ) «یوزپلنگ آسیایی» یا ایرانی در خطر جدی انقراض قرار دارد و تعداد کمی از آن در دشت های مرکزی ایران به بقا ادامه می دهند، آمارها نشان می دهد در بهترین حالت حدود ۴۰ قلاده یوزپلنگ ایرانی در زیستگاه های کشور باقی مانده است.
سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از گونه های وحشی برنامه هایی برای حفاظت از یوزپلنگ از انقراض تدارک دیده است، به طوری که تا چند سال اقدام به نگهداری از کوشکی (یوزپلنگ نر)، دلبر (یوزپلنگ ماده) و ایران ( دیگر یوزپلنگ ماده ) در پارک پردیسان کرده و درصدد تکثیر در اسارت بود اما بعد از مدتی و مشاوره با کارشناسان داخلی و خارجی به این نتیجه رسیدند که یوزها باید به محل زیستی خود بروند و اگر بشود به طور طبیعی زاداوری کنند و بر این اساس این یوزها فروردین ۱۳۹۹ به زیستگاه طبیعی خود یعنی توران در استان سمنان بازگشتند.
«کوشکی» و «دلبر» دو یوزپلنگ نر و ماده‌ای هستند که به ترتیب ۱۰ آذر ۹۳ از پناهگاه حیات وحش میاندشت و ۱۱ آذر ۹۳ از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شدند، کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه ۱۳۸۶ در چهار ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی به اسارت در آمدند که بعد از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آنها به پارک پردیسان منتقل شدند اما دوباره به توران برگشتند.
سازمان حفاظت محیط زیست در نظر دارد با بهره‌گیری از تجربیات موفق دنیا در طرح تکثیر یوزپلنگ آسیایی در توران استفاده کند، همچنین در نظر دارد تا از تجربیات کشورهای دیگر و مطالعات علمی انجام شده در این زمینه در دنیا نیز بهره ببرد تا جفت گیری و تولد مثل این گربه سان به طور طبیعی انجام شود، در واقع چند برنامه برای این منظور تهیه شده که امیدواریم جواب دهد و شاهد به دنیا امدن توله یوزهای زیبا برای ادامه نسلشان باشیم.
از طرفی هم زادآوری یوزپلنگ نسبت به سایر گربه‌سانان بسیار حساس و پیچیده است که یکی دیگر از دلایل در خطر انقراض بودن این گونه ارزشمند محسوب می‌شود، یوزپلنگ ماده ایرانی، هربار یک تا سه توله به دنیا می‌آورد، این توله‌ها بسیار آسیب‌پذیرند و فراهم کردن محیط مناسب برای حفاظت از آنها، بسیار اهمیت دارد اما یوزپلنگ آفریقایی در هربار زایمان، دو تا هشت توله به دنیا می آورد که ایجاد زیستگاهی امن برای به ثمر رسیدن این توله ها به عنوان ضامن بقای نسلشان از اهمیت زیادی برخوردار است.
۹۰۱۴
