بنا به گفته کارشناسان و مسئولان، بسیاری از روستاهای کشور تغییر شکل داده و دیگر اثری از حالت سنتی در آن دیده نمی‌شود. در شرایطی که افراد ثروتمند به راحتی با پرداخت جریمه می‌توانند در روستاها ویلا بسازند، ساکنان اصلی با محدودیت طرحهای هادی مواجهند؛ از طرف دیگر طرحهای روستایی دچار چالش کمبود زمین هستند تا جایی که بنا به گفته مدیرکل دفتر امور زمین بنیاد مسکن، حتی در کویر هم مساله کمبود زمین را به شکل حادی داریم می‌بینیم.
به گزارش ایسنا، نشست «عرضه اراضی عمومی و خصوصی؛ موانع و راهکارها» روز گذشته با حضور جمعی از اساتید، صاحب نظران و فعالان این حوزه در سازمان ملی زمین و مسکن برگزار شد. در این نشست غلامرضا مجیدی مدیرکل دفتر امور زمین بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گفت: بر اساس قانون باید اراضی مشمول طرح هادی به طور رایگان در اختیار بنیاد مسکن قرار بگیرد تا برای ساخت و تامین مسکن روستایی مورد استفاده قرار بگیرد.
وی افزود: طبق ماده ۴ قانون ساماندهی تولید مسکن، اراضی که در محدوده طرحهای هادی روستایی تصویب می‌شوند باید به صورت رایگان در اختیار بنیاد قرار بگیرد تا بتواند توسعه آینده روستاها را انجام بدهد. در سازمان جنگلها ومراتع این قانون به خوبی انجام می‌گیرد. بیش از یک و نیم میلیون واحد مسکن روستایی با تسهیلاتی که بعد از قانون در اختیار قرار گرفته بازسازی شده است که در بنیاد مسکن انجام شده است.
مجیدی از جمله مسائل اصلی در روستاها را ایجاد خانه‌های دوم دانست و گفت: این خانه ها تبدیل به تقاضای کاذب شده است. به عنوان مثال اگر به روستای دربندسر سر بزنید دیگر اثری از روستا در آنجا نمی‌بینید. فضای لازم برای روستاها در طرح های روستایی قابل پیش بینی نیست؛ در حالی‌که یک فرد ثروتمند با پرداخت جریمه توانسته ویلا بسازد و این قوانین باعث تعارض شده است. ما خیلی راغب هستیم که ماده ساماندهی شهرداری‌ها و روستاها اصلاح شود.
مدیرکل دفتر امور زمین بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با بیان اینکه ساخت و ساز در روستاها مسائل خاص خودش را دارد افزود: در روستا شاید در ابتدا فکر کنیم مساله زمین خیلی مهم نیست و فضا باز است. اما حتی در کویر هم مساله کمبود زمین را به شکل حادی داریم می‌بینیم. محدودیت‌های قانونی به روستا تحمیل می‌شود و به روستایی اجازه نمی‌دهند که در زمین ملکی خودش خانه بسازد.
به گفته مجیدی، بافت قدیمی روستاها منزلت خودش را برای زیست از دست داده و حالت بالاشهر و پایین شهر حاکم شده و حاضر نیستند در بافت قبلی زندگی کنند. بنابراین مشکل فرهنگی داریم و به این راحتی بازسازی رخ نمی‌دهد.
محدودیت عرضه زمین عامل «توسعه عمودی» در ساخت مسکن
همچنین محمدرحیم رستمانی ـ مدیرکل دفتر بهره‌برداری منابع طبیعی ـ ضمن اشاره به چالش‌های تخصیص زمین برای توسعه ساخت مسکن گفت: به دلیل محدودیت زمین برای ساخت مسکن، از مسئولین انتظار می‌رود بیشتر به دنبال توسعه عمودی شهرها برای ساخت مسکن باشند.
وی گفت: ما از متولیان امر تقاضا داریم توسعه شهر و روستا را در سطح افزایش ندهند و خصوصا در شهرها بتوانیم در ارتفاع توسعه بدهیم. اراضی محدود است و هرچقدر بتوانیم بهره وری را افزایش دهیم بهتر است. روستاها دارد به سمت خوش‌نشینی می رود. در حالی که رسالت روستاها تولید است و قانونگذاری و تصمیماتی گرفته می شود باید به این نکته توجه شود. اگر یک روستایی دام را در حیاط خود نگهداری نکند کجا نگه دارد؟ اما قوانین دارد به سمتی می رود که بیش از یک تعداد دام را نتوان در حیاط نگه داشت تا کسانی که برای تفریح به روستا می‌آیند از بوی بد اذیت نشوند!
توسعه ساخت مسکن در روستاها نباید امنیت غذایی را به خطر بیندازد
همچنین رفیعی ـ نماینده مدیر کل دفتر حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی سازمان امور اراضی کشور ـ با اشاره به چالش‌های موجود در تامین مسکن در روستاها گفت: قانون جهش تولید مسکن اصلا نباید در روستاها اجرا شود، چراکه با تخریب بیشتر زمین‌های قابل کشت روستایی می‌تواند امنیت غذایی کشور را با مشکل مواجه کند.
وی خاطرنشان کرد: ۸۵ درصد اراضی کشور در تحت مدیریت وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگلها است. از طرفی همین وزارت جهاد وظیفه تامین غذای همین جمعیت را هم بر عهده دارد. باید این دو با هم دیده بشود. در همین قانون جهش، اراضی درجه یک و دو را مستثنی کرده است.
عرضه زمین باید متناسب با تقاضای مردم برای مسکن انجام شود
غلامرضا کاظمیان ـ مدیرکل دفتر طرح‌ریزی شهری وزارت راه و شهرسازی ـ با تاکید بر اینکه وظیفه دولت تامین مسکن برای تمامی مردم کشور است، افزود: در عین حال در بحث عرضه زمین برای ساخت مسکن لازم است به تعادل عرضه و تقاضا توجه شود و تنها در مکان‌هایی زمین عرضه شود که اولا تقاضای مسکونی وجود دارد و در ثانی منابع طبیعی کافی برای توسعه زیست شهری وجود دارد.
وی ادامه داد: تاکید بنده در وهله اول بر پیوستگی عرضه زمین و تقاضای آن و در مرحله بعدی بر پیوستگی عرضه زمین و منابع موجود برای زیست مردم است. زمین باید در مکان‌هایی عرضه شود که علاوه بر تقاضای مردم، منابع کافی برای زیست نیز موجود و کافی باشد. اکثر شهرهای بزرگ ما محصور در زمین‌های کشاورزی هستند و توسعه افقی آنها سلامت زیستی کشور را با مخاطره مواجه می‌کند.
مدیرکل دفتر طرح‌ریزی شهری وزارت راه و شهرسازی با طرح این سوال که آیا مساله مسکن در ایران مشکل کمبود زمین یا کمبود عرضه واحد مسکونی است؟ گفت: مخالف ساخت مسکن جدید و متناسب و با کیفیت نیستم، اما آیا مساله کمبود عرضه است؟ تصور می کنم مساله مسکن در ایران عرضه زمین نیست که با عرضه مشکل حل شود. چراکه مساحت کل اراضی سکونتگاهی شهری و روستایی در ایران در ۶۰ سال گذشته و رشد مساحت زمین‌های تجهیز شده و اختصاص داده شده بیش از رشد جمعیت بوده است. در ۲۵ سال گذشته مساحت تخصیص داده شده دو برابر شده اما جمعیت دو برابر نشده پس مشکل عرضه زمین نیست.
عرضه زمین مناسب برای ساخت مسکن با استفاده از ابزارهای مالیاتی
محمد صالح شکوهی ـ عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ـ نیز با تاکید بر لزوم استفاده از ابزارهای مالیاتی با هدف عرضه زمین مناسب برای ساخت مسکن، گفت: در حال حاضر شرکت‌های دولتی و بانک‌ها به دلیل تعارض منافع، از عرضه زمین مناسب برای ساخت مسکن جلوگیری می‌کنند و این مسئله هم باید با قواعد مناسب و همچنین استفاده از ابزارهای مالیاتی مدیریت شود.
وی تاکید کرد: عرضه زمین برای ساخت مسکن باید به نقاطی معطوف شود که در آنها نیاز واقعی برای سکونت وجود دارد. در واقع باید از عرضه بی ضابطه زمین و مسکن سازی در مکان‌هایی که نیازی برای سکونت مردم به آنها نیست جلوگیری شود. در عین حال کلان شهرهای کشور به مقداری بزرگ شده‌اند که نباید توسعه افقی در اطراف آنها در دستورکار قرار بگیرد.
تعارض منافع مانع اصلی عرضه زمین توسط بانک‌ها و نهادهای دولتی
همچنین فرهاد بیضایی ـ کارشناس حوزه مسکن و شهرسازی ـ ضمن تاکید بر اینکه توسعه عمودی ساخت مسکن در شهرها، کیفیت زندگی مردم را تنزل داده است، افزود: مطرح کردن مسائلی مثل محدودیت زمین یا امنیت غذایی برای جلوگیری از عرضه زمین برای توسعه افقی شهرها، آدرس غلط دادن به سیاستگذاران است. در حال حاضر مشکل بخش کشاورزی کمبود آب است، نه کمبود زمین و دلیل اصلی اصرار بر توسعه عمودی شهرها، تعارض منافع و کسب سود بانک‌ها و شرکت‌های دولتی از زمین داری است که مانع از عرضه زمین برای ساخت مسکن می‌شوند.
وی ضمن فاجعه خواندن شرایط فعلی توسعه عمودی ساخت مسکن در شهرهای کشور گفت: تراکم بالای زندگی در شهرها موجب شده شهرنشینان به سمت داشتن خانه‌های بیشتر در روستاها بروند و روستاها خوش نشین بشوند. اگر در شهر زندگی مناسبی را ایجاد کنیم و از تراکم فعلی کم کنیم، مردم به روستا نمی روند. نباید روی توسعه عمودی در شهر اصرار کنیم.
