به گزارش ایرنا، مراسم نقد و بررسی فصلنامه تاریخ و باستان‌شناسی مازندران چهارشنبه شب در سالن آمفی‌تئاتر حوزه هنری مازندران با حضور تعدادی از اساتید باستان‌شناسی و تاریخ و پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ و ادبیات برگزار و این نشریه علمی-فرهنگی یک سال پس از انتشار نخستین شماره رونمایی شد.
انتشار این فصلنامه بهار پارسال به مدیرمسئولی و صاحب‌امتیازی دکتر مهدی عابدینی عراقی و سردبیری دکتر سید رحیم موسوی ساروی آغاز شد ، اما به دلیل وضعیت کرونایی استان برگزاری مراسم رونمایی از این فصلنامه به تعویق افتاد.
مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه تاریخ و باستان‌شناسی مازندران در مراسم رونمایی و نقد و بررسی این نشریه ضمن تشریح فرآیند شکل‌گیری این اثر فرهنگی، به بیان اهداف مد نظر از جمله گردآوری مقالات و پژوهش‌های علمی مرتبط با تاریخ و فرهنگ و باستان‌شناسی مازندران پرداختند. همچنین تعدادی از باستان‌شناسان و مورخان ایرانی و خارجی نیز با ارسال ویدئوهایی که در مراسم رونمایی پخش شد، دیدگاه‌های تخصصی خود را درباره این فصلنامه بیان کردند. سه تن از اساتید تاریخ و باستان‌شناسی نیز با حضور در مراسم دیدگاه‌های خود پیرامون ویژگی‌ها و همچنین ضرورت‌های بهتر شدن این نشریه بیان کردند.
نقش باستان‌شناسی در توسعه جوامع بشری
استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این که باستان‌شناسی در مطالعات امروزی جایگاهی ویژه دارد، اظهار کرد: در این برهه از زمان که خاورمیانه روی تلی از آتش قرار دارد و با بحران‌های بسیار عظیم اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی مواجه است، ما مورخان و باستان‌شناسان رسالت بسیار مهمی داریم و باید ناگفته‌های بسیاری را به مردم بگوییم که با شیوه بهتری مسیر زندگی را ترسیم کنند.
دکتر حسن فاضلی نشلی افزود: باستان‌شناسی یک رشته کاملا جدید است ، اما وقتی باستان‌شناسی را در ۲۰۰ سال اخیر نگاه می‌کنیم اتفاقاتی که در نقطه آغازین آن رویداد و مسیر رسیدن به نقطه کنونی از منظر تحولات فکری در خور توجه است.
وی اظهار کرد: زمانی که اروپاییان به آفریقا و آمریکا رفتند، این پرسش برای‌شان ایجاد شد که عقبه‌های فرهنگی اروپا کجاست؟ این خودشناسی در نهایت منجر به شکل‌گیری رشته‌هایی مانند مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی شد. کشیش‌هایی که برای تبلیغ مسیحیت به آفریقا و کشورهای دیگر می‌رفتند وقتی به کشور خود برگشتند خاطرات‌شان را نوشتند. یعنی این مبلغان مسیحی بودند که ریشه‌های مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی را پایه‌گذاری کردند و بعدها این رشته‌ها ایجاد شد.
این باستان‌شناس برجسته کشور خاطرنشان کرد: این باستان‌شناسان بودند که سیر تکامل جوامع انسانی را از جوامع گروهی، به جوامع قبیله‌ای، حاکم‌نشین، شهری تشریح و بر اساس داده‌های باستان‌شناسی خطوط کلی را ترسیم کردند. یعنی پس از تثبیت شدن دانش باستان‌شناسی، همان‌هایی که جغرافیای سیاسی و تاریخ نوشتند مبنا را بر اساس مدلی که باستان‌شناسان ارائه کردند در نظر گرفتند. این نشان دهنده جایگاه ممتاز باستان‌شناسی در مطالعات امروزی است.
جایگاه باستان‌شناسی در ایران
سردبیر مجله مطالعات باستان‌شناسی دانشگاه تهران با طرح چند پرسش اظهار کرد: امروز باید از خودمان بپرسیم مورخان و باستان‌شناسان ایرانی چگونه می‌توانند نقش درست و همگانی برای توسعه فرهنگ اجتماعی ایران ایفا کنند؟ آیا باستان‌شناسی ایران به بلوغ رسیده و آیا ما توانستیم با استفاده از دانش باستان‌شناسی افقی را برای سیر تحول جوامع انسانی و برهم‌کنش بین انسان و ابعاد مختلف اجتماعی ترسیم کنیم؟ باستان‌شناسی در ایران چه جایگاهی دارد و به صورت ویژه در مازندران نگاه به این دانش چگونه است؟
فاضلی نشلی افزود: واقعیت این است که امروز در جایگاهی نیستیم تا بتوانیم فردی مانند گراهام کلارک به دنیا معرفی کنیم. مهم‌ترین مساله‌ای که در ایران با آن مواجه هستیم این است که شاکله‌های درست پژوهش و مسائل علوم انسانی را بشناسیم. اگر در این مسیر قرار بگیریم شاید در آینده بتوانیم پژوهشگرانی در تراز جهانی معرفی کنیم.
استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران درباره ویژگی‌های فصلنامه تاریخ و باستان‌شناسی مازندران گفت: من تقریبا تمام مقالات این مجله را خواندم. خوشبختانه این مجله دو گروه پژوهشی یعنی مورخان و باستان‌شناسان را به هم نزدیک کرد. این انتخاب بسیار هوشمندانه‌ای بود که به جای متمرکز شدن روی موضوعات بسیار تخصصی که ممکن است مخاطب خاص و محدودی داشته باشد، نگاهی کلی‌تر در مجله وجود داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: این اتفاق خوب را باید پاس داریم. البته ای کاش اهداف مجله مشخص شود. باید بدانیم این مجله قصد دارد منبع آگاهی عمومی جامعه باشد و اقشار گوناگون از آن درباره مسائل و موضوعات مازندران اطلاع یابند یا گستره جامعه هدف مخاطبانش بیشتر است؟
این پژوهشگر و باستان‌شناس تصریح کرد: یکی از اتفاق‌های خوبی که در انتشار این فصلنامه رقم خورد، برقراری ارتباط با انجمن علمی معتبر «ایزمئو» (انجمن بین‌المللی مطالعات مدیترانه و آسیا) است. متاسفانه در چند دهه اخیر به دلیل برخی خطاهای راهبردری مؤسسات ایران‌شناسی در اروپا و آمریکا غیرفعال شدند و جای‌شان را مراکز دیگر گرفتند. ما به این ارتباط‌ها برای انجام فعالیت‌های پژوهشی باستان‌شناسی به عنوان پایه‌های مطالعات اجتماعی نیاز داریم.
لزوم توجه به مازندران‌پژوهی
فاضلی نشلی با تأکید بر لزوم انجام مطالعات در حوزه مازندران‌شناسی خاطرنشان کرد: مازندران‌شناسی نکته‌ای است که باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم و برای خود من هم از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است. ما در مازندران هنوز پژوهش‌های گسترده‌ای نداشتیم. در فلات مرکزی و شرق ایران به ویژه سیستان و بلوچستان مطالعات زیادی شد ، اما درباره مازندران هنوز پژوهش‌های کاملی انجام نشده است که این فصلنامه می‌تواند بهانه‌ای برای آغاز آن باشد.
وی خاطرنشان کرد: اخیرا در دانشگاه پکن و آکادمی علوم چین درباره بررسی چرایی حمله مغول‌ها به ایران، مساله تغییرات اقلیمی را مطرح کردند. یعنی شرایط اقلیمی به حدی بد شده بود که ناچار شدند به سرزمین‌های دیگر حمله کنند. پژوهش‌های باستان‌شناسی در کشورهای توسعه‌یافته تا این حد پراهمیت است.
سردبیر مجله مطالعات باستان‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این که این مجله باید تقویت و حمایت شود، گفت: مجله‌ای که شکل گرفت و در دوران نوزایی قرار دارد باید به سمتی برود که نه تنها مورخان و باستان‌شناسان را به خود بکشاند، بلکه جایگاه رفیع مازندران را در حوزه دریای خزر و کشورهای اروپایی تثبیت کند. این فصلنامه باید در روندی قرار بگیرد که مرجعیت علمی پیدا کند.
رسالت فصلنامه
دکتر علی کالیراد استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران نیز در این مراسم گفت: یکی از ویژگی‌های مناسب این فصلنامه وسواسی است که از نظر ظاهری روی آن به خرج داده شد که نسبت به نشریات علمی و تخصصی وضعیت بهتر و برتری دارد.
وی افزود: مقالاتی که در این پنج شماره مطالعه کردم در دو حوزه تاریخ و باستان‌شناسی است و برای من به عنوان مخاطب علاقه‌مند به تاریخ مازندران جذابیت دارد. اما اینکه رسالت فصلنامه چه خواهد بود مهم است. اگر قرار است این نشریه در حوزه مازندران‌پژوهی عمل کند و نقشه راه آینده را بر این اساس استوار کند چه موارد و ملاحظاتی می‌تواند مد نظر باشد؟ آیا قرار است این مازندران‌شناسی را در چارچوب جهان ایرانی تعریف کنیم؟
این پژوهشگر تاریخ خاطرنشان کرد: معمولا از تاریخ محلی یک برداشت ذهنی داریم که این که طبق آن عمدتا باور رایج این است که تاریخ محلی مبتنی از یک سری داده‌ها و علائق بومی شکل می‌گیرد. حال باید پرسید آیا مازندران‌پژوهشی مد نظر این نشریه تولید محتوا در حوزه تاریخ محلی است یا قرار دادن مازندران در یک چشم‌انداز گسترده‌تر؟
توجه به ارتباط‌های فرامرزی مازندران در تاریخ
کالیراد تصریح کرد: امروز وقتی درباره تاریخ مناطقی مانند مازندران صحبت می‌کنیم باید به تاریخ‌های در هم پیوسته مرتبط با این مناطق نیز توجه داشته باشیم. یعنی تاریخ مازندران را می‌توانیم در پیوند با سرزمین‌های پیرامون خودش مورد بررسی قرار دهیم. اگر می‌خواهیم مطالعات‌مان در مازندران باشد صرفا تاریخ محلی مناطق مختلف مازندران نباشد. حتی به عنوان تاریخ مازندران به عنوان بخشی از ایران هم می‌توان بسنده نکرد. تاریخ مازندران را در پیوند به سرزمین‌های پیرامونی‌اش باید دید.
وی افزود: در شماره نخست فصلنامه مقاله بسیار جالبی درباره حضور تجار مازندرانی در بازار روسیه منتشر شده است. همین حضور یا جابجایی‌های مردمی بین شمال ایران و حوزه جنوب روسیه و قفقاز و آسیای مرکزی می‌تواند یکی از مضامین مورد پژوهش در این تاریخ‌های به هم پیوسته باشد. ما درباره سلطه سیاسی و اقتصادی روسیه تزاری بر مازندران مطالبی را می‌دانیم. اما نباید به این دانسته‌ها بسنده کنیم.
این پژوهشگر تاریخ خاطرنشان کرد: ارتباط میان ایتالیا و مناطق شمالی ایران و کرانه‌های جنوبی دریای مازندران پیشینه جالبی دارد. مراودات اقتصادی متعددی در گذشته وجود داشت. حضور ونیزی‌ها و جنووایی‌ها در دریای مازندران بحثی چندصد ساله است. این نشریه می‌تواند حلقه رابطی بین محافل علمی در ایران و مازندران و کشورهایی مانند ایتالیا با محوریت مازندران باشد.
وی با اشاره به انتخاب ساری به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای عضو اکو در سال ۲۰۲۲، گفت: وقتی وارد ساری شدم در میدان امام(ره) لوگو و نماد ساری۲۰۲۲ را دیدم. البته اطلاعاتی از این رویداد ندارم و تازه با آن مواجه شدم. نمی‌دانم نگاهی که در استان به این رویداد وجود دارد چگونه است و قرار است به چه شکلی برگزار شود. اما در هر صورت اگر قرار است به آن توجه شود می‌تواند از منظر پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی مرتبط با مازندران در منطقه نیز یک فرصت باشد.
راهکارهای بهتر شدن
این پژوهشگر اهل سوادکوه اظهار کرد: به نظرم زمانی این مجله می‌تواند به هدف خود برسد که به مرجع علمی در حوزه مازندران‌پژوهی تبدیل شود. یعنی اگر کسی بخواهد پایان‌نامه‌ای در حوزه تاریخ و فرهنگ و سایر اجزای مازندران بنویسد این فصلنامه را ببیند. این اتفاق شدنی است. به شرطی که آن‌چه در این پنج شماره رخ داد با روندی بهتر ادامه یابد و انتشار آن نیز مداوم باشد. مهم‌تر این که فصلنامه در ادامه مسیر انتشار در دام مقالاتی که صرفا یک سری داده‌ها را کنار هم قرار می‌دهند و حاوی بررسی‌های تطبیقی هستند نیفتد.
کالیراد خاطرنشان کرد: یکی از کارهای خوب این نشریه توجه به ترجمه‌هاست. اما روی ترجمه‌ها بیشتر می‌توان کار کرد. پژوهشگران غیر ایرانی متعددی در حوزه مطالعات زبان و فرهنگ و تاریخ مازندران کارهای زیادی انجام دادند که هنوز برگردان فارسی نشد. روس‌ها در انجام این پژوهش‌ها نقش مهمی داشتند. فصلنامه می‌تواند به پنجره‌ای برای دسترسی ما به این محتواهای مطالعاتی تبدیل شود.
وی افزود: بخش دیگر که می‌تواند در این نشریه جدی گرفته شود معرفی کتاب است. کتاب‌های مرتبط با تاریخ و باستان‌شناسی مازندران را می‌توان در این نشریه معرفی و نقد و بررسی کرد تا فصلنامه زمینه‌ای را برای ارزیابی و گفت‌وگو بین محققان ایجاد کند.
ترسیم نقشه راه
استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران نیز در این مراسم به بیان برخی راهکارهای بهتر شدن فصلنامه پرداخت و گفت: نخستین موضوع این است که باید تکلیف‌مان مشخص می‌خواهیم کار علمی کنیم یا کاری برای عموم انجام دهیم؟ اگر مخاطب ما عموم است و متخصصان نیستند، مشخص است که باید چه خوراک محتوایی بدهیم. اگر هم مخاطب پژوهشگر و باستان‌شناس و مورخ است داستان متفاوت می‌شود.
دکتر عابد تقوی اظهار کرد: یکی از نکات مهم قابل مشاهده در این فصلنامه، نبود نگاه بین‌المللی به موضوعات است. امروز در جهانی زندگی نمی‌کنیم که فقط در مازندران محصور باشیم. ارتباطات بین‌المللی بسیار مهم است. باید دیپلماسی علمی در این قبیل فعالیت‌ها استفاده شود. کاری که دکر فاضلی نشلی طی سه دهه اخیر به خوبی انجام داد.
وی افزود: باید یک شبکه علمی برای نشریه ایجاد شود که البته کار بسیار دشواری است. ضمن این که به نظرم در شورای سردبیری و شورای علمی جای خیلی از افراد خالی است و باید در این زمینه تجدید نظر شود.
استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران تصریح کرد: موضوع بعدی تشکیل کارگروه‌های مختلف علمی برای این فصلنامه است. معتقدم جای علوم میان‌رشته‌ای در نشریه خالی است. اگر فصلنامه می‌خواهد اصول و ساختار علمی را رعایت کند به کارهای بیشتری نیاز دارد. اما اگر قرار است عمومی باشد همین روند مناسب است.
تقوی خاطرنشان کرد: یک فصلنامه بومی و منطقه‌ای را با نگاه جهانی منتشر کردن ساده نیست. تبدیل شدن به مرجعیت علمی اصولی دارد که باید از بزرگان‌مان بیاموزیم. ابتدا باید چشم‌انداز وجود داشته باشد و بر اساس ظرفیت‌ها نقشه راه تدوین شود. نمی‌شود نگاه آرمانی داشت، اما ابزار اولیه باشد.
در پنج شماره از فصلنامه تاریخ و باستان‌شناسی مازندران که تا کنون منتشر شد مجموعا ۴۳ مقاله پژوهشی در زمینه‌های باستان‌شناسی، تاریخ و علوم میان‌رشته‌ای از پزوهشگران و نویسندگان مختلف به چاپ رسید با استقبال فعالان حوزه تاریخ و باستان‌شناسی مازندران همراه بود. به گفته دست‌اندرکاران انتشار این فصلنامه یکی از نکات قابل توجه از زمان انتشار فراخوان برای دریافت آثار و مقالات، استقبال پژوهشگران جوان و ارائه آثار پژوهشی قابل توجه بود که می‌تواند به افزایش تولیدات پژوهشی پیرامون تاریخ و فرهنگ و باستان‌شناسی مازندران کمک کند.
