به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، تاریخ بیهقی از امهات کتب ادب فارسی و از منابع معتبر تاریخ ایران است که به دوره پادشاهی غزنویان می‌پردازد. این کتاب ارزشمند به قلم خواجه ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، دبیر و صاحب دیوان رسالت دوره غزنوی، نوشته شده است، اما آنچه امروز از بیهقی به یادگار مانده، بخشی از مجلد پنجم تا دهم تاریخ بیهقی است که مربوط به دوره سلطنت مسعود غزنوی است.
تاریخ بیهقی از چند منظر در حوزه تاریخ و ادبیات فارسی حائز اهمیت است؛ نخست نثر ممتاز و شیوه بدیع بیهقی در روایتگری تاریخ است. استفاده از ظرفیت‌های زبانی در کنار تمثیل و حکایاتی که به اقتضای مقام در متن ذکر شده، از دیگر ویژگی‌هایی است که برای این اثر ارزشمند برشمرده‌اند. گذشته از ارزش ادبی، تاریخ بیهقی به دلیل صحت مواد تاریخی نیز به عنوان یکی از منابع مورد ارجاع در میان پژوهشگران مطرح است.
تاریخ بیهقی به دلیل اعتبار و اهمیتی که دارد تاکنون بارها با تصحیح‌های مختلف منتشر شده است؛ از چاپ مورلی در کلکته در سال 1862 میلادی گرفته تا چاپ ادیب پیشاوری، سعید نفیسی، علی‌اکبر فیاض و قاسم غنی. در این میان معروف‌ترین چاپ تاریخ بیهقی مربوط به علی‌اکبر فیاض است که در سال 1350 انجام شده است؛ اهمیت این چاپ به حدی است که فیاض را احیاکننده تاریخ بیهقی می‌دانند. آخرین چاپ از تاریخ بیهقی نیز به کوشش محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی در سال 1388 انجام شده که در مقایسه با چاپ‌های گذشته، با شرح و تفصیل بیشتری به چاپ رسیده و مصححان کوشیده‌اند از نسخ مختلف بهره برده و متنی نزدیک به متن بیهقی ارائه دهند. ذکر دقیق نسخهبدلها، تفکیک تعلیقات متن به سه بخش، ارائه کتاب‌نامه و ... از جمله مزایای این چاپ است. هرچند برخی از پژوهشگران بر این باورند که برخی از ضبط‌های ارائه شده در این چاپ، تاحدودوی نادرست است.
با این حال آنچه از دهه 80 به این سو به عنوان یکی از منابع مورد استفاده علاقه‌مندان به ویژه دانشجویان بوده است، چاپ یاحقی از بیهقی است. شرح مبسوط واژگان، اشاره دقیق و کامل به آداب و رسوم، ذکر نسخهبدلها و ... همگی سبب شده تا چاپ یاحقی به عنوان منبعی معتبر در نظر اهل دانش قرار گیرد. با این حال، خرید سه مجلد از این مجموعه برای بسیاری از دانشجویان و علاقه‌مندان عام به تاریخ بیهقی با توجه به افزایش قیمت کاغذ و ملزومات چاپ، سنگین به نظر می‌رسید. به همین جهت، یاحقی مجموعه «دیبای دیداری» را منتشر و از آن با عنوان نسخه‌ای به صرفه یاد کرد؛ نسخه‌ای که سعی شده در آن از حواشی پرهیز و فقط موارد ضروری شرح داده شود. «دیبای دیداری» اخیراً توسط نشر سخن به چاپ چهارم رسیده و با قیمت 330 هزار تومان در 960 صفحه در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
یاحقی در مقدمه‌ای که مجموعه «دیبای دیداری» نوشته شده، توضیحاتی درباره چرایی انتخاب این عنوان ارائه کرده و نوشته است: نام «دیبای دیداری» را برای این کتاب از متن تاریخ بیهقی برگزیده‌ایم، آنجا که می‌گوید: «هزار غلام ترک بود به دست هر یکی دو جامه ملون از ششتری و سپاهانی و سقلاطونی و ملحم دیباجی و دیبای ترکی و دیداری و دیگر اجناس». و دیبای دیداری را پارچه حریر بسیار ظریف که از شدت ظرافت و نازکی آن سوی آن دیده می‌شود، معنی می‌کنیم؛ صفتی که به گمان ما در نثر و زبان تاریخ بیهقی هست و آن را از غایت نازکی و روانی و لطافت به چنین حریری می‌توان مانند کرد.
این کتاب که متن کامل تاریخ بیهقی است و براساس چاپ فراهم آمده که ما با استفاده از نسخه‌های خطی کهن در سال 1388 در سلسله انتشارات سخن با شرح و تعلیقات مبسوط در دو جلد منتشر کرده‌ایم و با چاپ‌های پیشین تاریخ بیهقی تفاوت‌هایی محسوس و تعیین‌کننده دارد که به شمه‌ای از آن در مقدمه تفصیلی همان چاپ اشاره شده است. در این چاپ متن را بی‌تغییر از همان کتاب برداشته، اما حواشی و ذکر نسخهبدلها و توضیحات مفصل و تخصصی را کنار گذاشته‌ایم؛ برای آنکه این کتاب برای دانشجویان دوره تخصصی، دبیران و عموم استفاده‌کنندگان فراهم آمده است.
او در بخش دیگری به تفاوت «دیبای دیداری» با چاپ سال 88 اشاره کرده و نوشته است: در چاپ‌های قبلی تاریخ بیهقی اشکالات و ناروشنی‌های فراوانی بود که برخی از آنها در چاپ ما به دلیل وجود نسخه‌های بهتری که مورد استفاده قرار گرفته و روشن شده است. با این حال به جهت آنکه چاپ‌های قبلی براساس نسخه‌های نامضبوط و متأخر و تحریف‌شده فراهم آمده، بسیاری از واژه‌ه و تعبیراتی که برای ناسخان دوره‌های مختلف ناروشن یا ناآشنا بوده به مرور از متن تاریخ بیقهی حذف و کتاب از جهاتی ساده‌تر شده است. اینک بسیاری از آن واژه‌ها و تعبیرات به جای اصلی خود بازگشته و متن را از این جهت برای ذهن‌های آسان‌پسند دشوارتر کرده است. فراموش شدن برخی از سنت‌ها و آداب و رسومی که در این کتاب‌ها بدان‌ها اشاره شده از موارد دیگر دشوارنمایی تاریخ بیهقی است. همه این‌ها در کتاب حاضر با نهایت اختصار روشن شده و متن را تقریباً برای خواننده متوسط این روزگار آسان کرده است.
کوشیده‌ایم برای صرفه‌جویی هر مطلب را تنها یک‌بار توضیح دهیم، اما گاه به ضرورت از این مبنا عدول کرده و به اقتضای مورد دوبار، و به ندرت بیشتر از آن، به توضیح واژه یا موردی مبادرت کرده‌ایم. در این چاپ بنا نبوده که فقط لعت‌ها را معنی کنیم؛ اوللاً معنی واژه‌های ساده‌تر را برعهده خواننده و در موردها آموزشی برعهده کلاس و معلم گذاشته‌ایم. در ثانی، با تهیه یک واژه‌نامه در پایان کتاب برای واژه‌های قابل توضیح تکراری از حجم حواشی و توضیحات پاورقی تا حد قابل ملاحظه‌ای کاسته‌ایم. امیدواریم این صرفه‌جویی‌ها که به پایین آمدن حجم و قیمت کتاب منتهی شده در مجموع به نفع خواننده تمام شده باشد.
انتهای پیام/
