به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا امام خمینی(ره) این کتاب را در شرح و بیان چهل حدیث از احادیث نگاشته اند. این کتاب، در اصل تقریرات امام خمینی(ره) بوده که مضامین آن را در مدرسه فیضیه و ملاصادق در قم برای شاگردان خود بیان فرموده بودند، سپس تصمیم گرفتند کتابی در همین زمینه هم تالیف کنند و این کتاب را در سال ۱۳۸۵ هجری قمری (۱۳۴۴ شمسی) به پایان رساندند.
۳۳ حدیث از احادیث این دفتر مربوط به اخلاقیات و مهلکات و منجیات و هفت حدیث آخر در باب اعتقادات و معارف است. روش حضرت امام در توضیح احادیث چنین است که ابتدا حدیث را نقل و سپس آن را به فارسی ترجمه کرده اند. آنگاه کلمات اصلی حدیث و گاه غالب تعبیرات و کلمات آن را شرح و معنا کرده اند و در معنای حدیث متعرض نکته ای شده اند که در شرح حدیث سودمند است و پس از فراغت از شرح تعبیرات و اصطلاحات و تمهیدات لازم، به شرح متن پرداخته و طی چند فصل شرح حدیث را به پایان برده اند.
روش حضرت امام (ره) در شرح احادیث اخلاقی این است که فریب نفس را آشکار کنند و مفاسد هر یک از صفات نکوهیده اخلاقی همچون کبر، ریا، غضب و حسد را شرح دهند و در خلال مطالب، مواضعی درج کنند که در بازداشت نفس از معصیت سودمند باشد. در هر باب نیز به آیاتی از کلام آسمانی استشهاد کرده اند و گهگاه از سخنان ارباب ضمایر پاک نیز استفاده جسته اند.
هفت حدیث آخر این کتاب در شرح مطالبی است که از سنگین ترین و در عین حال عالی ترین و نفیس ترین مطالب و مباحث عرفانی محسوب می شود. مباحثی از قبیل جبر و تفویض عرفانی، بحث ذات و اسماء و صفات حق تعالی، شناخت خالق جهان و آفرینش آدم بر صورت او و مانند آن.
امام خمینی (ره) این احادیث را که همه بنیه و جنبه عرفانی دارند و هریک از مستندات محکم عارفان است، به مذاق عرفان تفسیر کرده اند اما در جای خود متذکر شده اند که اینها معارفی است که اصحاب حال و ارباب علوم افاضی، با معیاری که همان ضمیر صافی برخوردار از فیض هدایت ایشان است، به دست داده اند.
حضرت امام (ره) در عرفان نظری ممحض بوده اند و در شرح این احادیث به طرح مباحث نفیس عرفانی پرداخته اند، اما چنانکه فرموده اند همه جا توجه داشته اند که عقاید غیر مستفاد از شرع را در شرح خویش وارد نسازند و گاه به تناسب به ایرادات اهل قشری گرایی نیز پاسخ گفته اند.
کتاب چهل حدیث پس از پیروزی انقلاب اسلامی به چند صورت به چاپ رسید. امتیاز مهم این چاپ، مقابله دقیق با دو استنساخ از کتاب چهل حدیث و اصلاح اغلاطی است که در چاپ های دیگر وجود دارد. همچنین ویرایش فنی مطابق آیین نامه و پاراگراف بندی صحیح و ترجمه عبارات و روایاتی است که در متن ترجمه نشده و اعراب گذاری همه عبارات عربی، از ویژگی های دیگر این چاپ است. علاوه بر آن فهرست های مختلف برای کتاب تنظیم شده و ارجاعات به مآخذ و منابع تا حد زیادی دقیق به عمل آمده است.
حضرت امام (ره) در ابتدای کتاب نوشتند: این بنده بی بضاعت ضعیف، مدتی بود با خود حدیث می کردم که ۴۰ حدیث از احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (ع) که در کتب معتبره اصحاب و علما، رضوان الله علیهم ثبت است، جمع آوری کرده و هر یک را مناسبت، شرحی کنم که با حال عامه مناسبتی داشته باشد... شاید ان شاء الله مشمول حدیث شریف ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله شوم که فرموده است من حفظ علی امتی اربعین حدیثا ینتفعون بها بعثه الله یوم القیامه فقیها عالما (هر کسی برای نفع امت من ۴۰ حدیث حفظ کند، خدا او را در روز قیامت فقیهی دانشمند برانگیزد). (صفحه یک)
کتاب شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) از سوی موسسه چاپ و نشر عروج وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در ۹۲۳ صفحه و در هزار نسخه منتشر شده است.
