از رابطه با ایران تا تغییر تقویم؛ الهام علیوف چگونه رسانه‌های باکو را کنترل می‌کند؟

به گزارش «پارسینه»، سردبیران رسانه‌های خبری جمهوری آذربایجان روزانه پیام‌هایی مشابه را در واتس‌اپ دریافت می‌کنند که معمولاً فایلی با عنوان «توصیه‌ها» ضمیمه شده آن شده است و خط خبری مدنظر دفتر ریاست جمهوری را به رسانه‌ها دیکته می‌کند.

به عنوان نمونه، همزمان با متشنج شدن روابط ایران و باکو، دولت جمهوری آذربایجان تلاش کرد تا بدون آنکه اوضاع را بدتر کند، در مقابل ایران ایستادگی کند و بنابراین دستورالعمل ویژه به رسانه‌ها ارسال شد.

در این دستورالعمل که سایت خبری تحلیلی «یورایژانت» به آن دسترسی پیدا کرده، در تاریخ ۱۵ اکتبر و چند ساعت پس از سخنرانی ویدیویی علیوف در نشست کشور‌های مستقل مشترک المنافع، به رسانه‌ها گفته شده است «بر اساس سخنرانی رئیس جمهور الهام علیوف درباره ایران، لازم است کارزار [رسانه ای]درباره روابط ایران و ارمنستان، قاچاق مواد مخدر، و غارت مناطق اشغالی توسط این دو کشور گسترش یابد.»

چند ساعت بعد، خبرگزاری‌ها پیام دیگری دریافت کردند مبین بر این که مراقب نوشتار خود باشند: هیچ گونه عباراتی که به «احترام و شان» رهبر ایران آسیب بزند استفاده نشود و نباید نامی از «آذربایجان جنوبی» برده شود. رسانه‌ها باید از «منطق و واقعیت‌های سخت» برای طرح این موضوع استفاده کنند که «ایران باید به جای اتهامات واهی علیه آذربایجان، عذرخواهی کند».

رسانه‌های آذربایجان فورا دست به کار شدند و انواع اتهاماتی را که پیش از آن علیه تهران مطرح نبود، منتشر کردند.

آژانس خبری «ای پی ای» (APA) با انتشار مطلبی طولانی به جزئیات دخالت شرکت‌های ایرانی در اشغال طولانی مدت ارمنستان در خاک آذربایجان پرداخت. خبرگزاری ترند با جاوید قاسیموف، نماینده مجلس، گفتگو کرد که در آن وی ادعا کرد ایران به مدت ۳۰ سال در سرزمین‌های تحت اشغال ارمنستان «مزرعه مواد مخدر» داشته است. یکی دیگر از رسانه‌های وابسته به دولت به نام آخار، به نقل از یک تحلیلگر ادعا کرد که ایران از قره باغ نه تنها برای قاچاق مواد مخدر بلکه برای پولشویی استفاده کرده است.

«یورایژیا» تاکید می‌کند مشخص نیست که پیام‌ها از کجا منشأ می‌گیرند، اما روزنامه‌نگارانی که با دستورالعمل‌ها آشنا هستند، به شرط ناشناس ماندن گفتنه اند که به باور آن‌ها پیام‌های مذکور از دفتر ریاست جمهوری ارسال می‌شود.

در موردی دیگر به تاریخ ۲۰ سپتامبر، یک هفته قبل از یک سالگی شروع جنگ با ارمنستان، به رسانه‌ها گفته شد «از شما می‌خواهیم مطالبی را تهیه کنید و بحث‌های عمومی را با روند افزایشی روزانه آغاز کنید.» کلیدواژه‌ها عبارتند از «مردم پیروز آذربایجان» و «فرمانده معظم ظفرمند».

سپس با نزدیک شدن به یک سالگی پیروزی آذربایجان، لحن دوباره به تدریج تغییر کرد: «از اول تا ۷ نوامبر، سیاست کاهش چشمگیر محتوای غم انگیز (گریه و غیره) و پرداختن به «روز پیروزی» برقرار است.»

در ۲۶ آگوست، از رسانه‌ها درخواست شد که به طور کامل روز تولد بانوی اول و معاون اول رئیس جمهور، مهربان علیوا را پوشش دهند، اما مصنوعی نباشد.

اغلب دستورالعمل‌ها درباره مواردی است که نباید پوشش داده شوند. زمانی که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به همراه علیوف در جمهوری آذربایجان حضور داشت، با سبیل نداشتن جهانگیر عسگروف، رئیس شرکت هواپیمایی آذال که رهبران دو کشور را همراهی می‌کرد، شوخی کرد. این گفتگو توسط دوربین‌ها ضبط شد، اما اندکی پس از آن، رسانه‌ها پیامی دریافت کردند: «لطفا جوک سبیل را پخش نکنید.»

هنگامی که علیوف با روزنامه ایتالیایی «رپابلیکا» مصاحبه کرد، از او در مورد گزارش تحقیقی موسوم به اسناد پاندورا پرسیده شد که جزئیات املاک و مستغلات گسترده اعضای خانواده و همکارانش در لندن را شرح می‌داد. علیوف از پاسخ صریح به سوال طفره رفت، اما متن گفتگو به طور دقیق در وب سایت او منتشر شد. با وجود این، از رسانه‌ها خواسته شد که آن را نادیده بگیرند: «سلام، لطفاً قسمت مربوط به «مقاله‌های پاندورا» در مصاحبه رئیس جمهور الهام علیوف با روزنامه ایتالیایی «لا رپابلیکا» را در تیتر‌ها و مقالات برجسته نکنید.»

خالد آقالی، حقوقدان متخصص در زمینه حقوق رسانه جمهوری آذربایجان آذربایجان، گفت که تا دهه ۲۰۰۰، رسانه‌ها در این کشور نسبتاً متفاوت بودند و دیدگاه‌های متنوعی را بیان می‌کردند. اما دولت طی سال‌های گذشته به طور پیوسته رسانه‌های مستقل را سرکوب کرده و همزمان شبکه‌ای از رسانه‌های دوست ایجاد کرده است.

دولت باکو اگرچه تلاش می‌کند تا روایت مدنظرش را به رسانه‌های دیکته کند، اما گاهی پیامد‌های ناخواسته‌ای گریبانگیرش می‌شود.

۷ اکتبر پیامی درباره پیشنهاد تغییر تعطیلات ملی کشور به رسانه‌ها اعلام شد. بر اساس تقویم جدید ۲۸ مه را به عنوان روز استقلال و ۱۸ اکتبر را به عنوان روز بازیابی استقلال مشخص می‌شد.

این پیشنهاد بحث برانگیز شد، چرا که تفسیر‌های سیاسی حساسیت برانگیزی از تاریخ این جمهوری نوپا را شامل می‌شد. تا پیش از این، ۲۸ مه به عنوان روز جمهوری مشخص شده بود که با سالگرد تأسیس اولین جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۱۸ مصادف بود. ۱۸ اکتبر هم به مناسبت سالگرد اعلام استقلال از اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ به نام روز استقلال شناخته می‌شد.

بسیاری از اپوزیسیون کنونی آذربایجان معتقدند که دولت به دلایل سیاسی تلاش می‌کند میراث جمهوری اول را کم اهمیت جلوه دهد و علت ایجاد تغییر در تعطیلات هم این است.

عارف حاجیلی، رهبر حزب مخالف «مساوات» می‌گوید: «هدف دولت در این موارد روشن است. هدف آن‌ها این است که مبارزه برای استقلال را که علیوف‌ها در آن شرکت نکردند، از تاریخ پاک کنند.»

البته قرار بود رسانه‌ها آن را جور دیگری توضیح دهند.

در توضیحی طولانی درباره منطق پشت تقویم جدید، پیامی به رسانه‌ها ارسال شد که می‌گفت تقویم جدید می‌خواهد «اطمینان حاصل کند که تداوم سیاسی و حقوقی بین جمهوری دموکراتیک آذربایجان و جمهوری آذربایجان مدرن آشکارتر و صریح‌تر اظهار می‌شود». این بیانیه ادامه داد: «همچنین این تقویم استدلال ارمنستان مبنی بر اینکه جمهوری سابق قره باغ کوهستانی هرگز بخشی از جمهوری مستقل آذربایجان نبوده و در نتیجه رفراندوم ۲ سپتامبر ۱۹۹۱ استقلال یافته است را کاملاً رد می‌کند.»

چندین رسانه وابسته به دولت به سادگی متن را کپی پیست کردند و آن را با اجراعات مختلف در وب سایت خود منتشر کردند.

خبرگزاری آپا این متن را کلمه به کلمه از زبان ضیافت عسگروف نماینده مجلس منتشر کرده است. روز بعد، یکی دیگر از سایت‌های خبری گروه آپا به نام Lent.az نیز متن را کلمه به کلمه منتشر کرد و این بار بخشی از آن را به عسگروف و بخشی دیگر را به مورخی به نام بوران عزیز نسبت داد.

یک هفته بعد، متن مشابهی در روزنامه دولتی ساس منتشر شد که ظاهراً توسط نماینده دیگری به نام جیحون ممدوف نوشته شده بود. سپس، در وب سایت خبری تلگراف، آن را به یک نماینده دیگر، کنول نوراللهیف، نسبت دادند.