کولیت اولسراتیو یک نوع بیماری التهابی مربوط به روده بزرگ می باشد که بر دستگاه گوارش تاثیر میگذارد. بیماری کولیت اولسراتیو دچار مرگ انسان نمیشود اما طول درمان بسیار طولانی دارد. زمانی که روده بزرگ و کوچک همزمان ملتهب شوند کولیت اولسراتیو رخ میدهد. این بیماری درمان قطعی و صد درصدی ندارد اما با رژیم غذایی مناسب می شود آن را کنترل کرد.
مهمترین مشخصه ابتلا به کولیت اولسراتیو، اسهال خونی است. سایر نشانه ها عبارتنداز:
نکته: کولیت اولسراتیو میتواند علائمی شبیه بیماری کرون داشته باشد. این یک بیماری خودایمنی است که سیستم ایمنی بدن به روده بزرگ حمله کرده و باعث التهاب میشود. کولیت اولسراتیو درراست‌روده شروع میشود و ممکن است به تدریج در سراسر کولون(روده بزرگ) گسترش یابد، ولی بیماری کرون یک بیماری مزمن است که میتواند در هر بخش از دستگاه گوارش از دهان گرفته تا مری و معده التهاب ایجاد کند و منحصر به روده بزرگ و راست‌روده نیست. بیماری کرون لایه‌های درونی روده را درگیر میکند ولی در فواصل بافت درگیر، نواحی سالم نیز مشاهده میشوند ولی در بیماری کولیت اولسراتیو، ناحیه سالمی درفواصل نواحی درگیر مشاهده نمیشود.
کولیت اولسراتیو چیست؟
کولیت اولسراتیو زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه می‌افتد. معمولاً حمله بیماری شبیه حمله سرماخوردگی است اما وقتی شخصی به UC مبتلا میشود، سیستم ایمنی بدن‌اش غذا، باکتری‌های خوب روده و سلول‌هایی که سطح روده بزرگ را پوشانده‌اند، به عنوان مزاحم و عوامل بیماری‌زا تلقی میکند و در نتیجه گلبول‌های سفید خون که وظیفه محافظت از بدن را به عهده دارند، به اشتباه به مخاط روده بزرگ حمله کرده و باعث التهاب و زخم در آنها میشوند. پزشکان هنوز دلایل قطعی ابتلاء به این بیماری را کشف نکرده‌اند، اما ممکن است ژن‌ها در ابتلاء به این بیماری نقش داشته باشند. عوامل محیطی نیز می‌توانند از جمله فاکتورهای ایجادکننده این بیماری باشند.
بیماری کولیت اولسراتیو دارای درجات و انواع مختلفی است. علائم و شدت آن در بازه زمانی مختلف تغییر می یابند و ممکن است در یک دوره کم شده و یا ناپدید و غیر فعال شوند که به آن حالت «خاموشی» می گویند و در دوره دیگری فعال شده و با شدت یافتن علائم، بیماری عود کند. شدت بیماری کولیت اولسراتیو، با توجه به نشانه های بیمار و تعداد اجابت مزاج روزانه از خفیف تا شدید به شکل زیر درجه بندی می شوند:
خفیف: خونریزی در راست روده، کمتر از ۴ باراجابت مزاج در روز همراه با دل پیچه های خفیف.
متوسط: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ بار اجابت مزاج در روز همراه با درد متوسط شکمی، تب خفیف و کم خونی محدود.
شدید: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ باراجابت مزاج در روز همراه با یک بیماری سیستمیک (بیماریی هایی که همزمان چند بافت یا کل بدن را درگیرمی کنند)، کاهش آلبومین، درد شدید شکمی، کم آبی بدن، تب شدید و کاهش سریع وزن.
کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی یک بیماری التهابی روده است که در اصل بر دیواره داخلی روده بزرگ تاثیر میگذارد. این بیماری خود ایمنی روند عود – فروکش دارد یعنی در دوره هایی بیماری عود میکند و سپس فروکش مینماید.
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. درمانهای پزشکی کنونی، فاصله بین دوره های عود بیماری را بیشتر میکنند و شدت عود را کاهش میدهند. برای این منظور دارو و عمل جراحی به کار گرفته میشود.
با این حال تحقیقات بر روی کولیت اولسراتیو ادامه دارد تا روشهای دیگری برای کاهش التهاب این بیماری خود ایمنی پیدا شود.
درمانهای جدید کولیت اولسراتیو
دو نوعه داروی جدید برای درمان کولیت اولسراتیو یا زخمی در سالهای اخیر ساخته شده است که عبارتند از داروهای مهار کننده جانوس کیناز (به اختصار به آن جک JAK میگویند) و بیوسیمیلارها.
بیوسیمیلارها دسته جدیدتری از داروهای کولیت اولسراتیو هستند. این داروها کپی پادتن (آنتی بادی) هایی هستند که در داروهای رایج کولیت اولسراتیو (داروهای بیولوژیک) مورد استفاده قرار میگیرند. داروهای بیولوژیک درمانهای بر پایه پروتئین هستند که با به کار گیری پادتنها برای کنترل فرایند التهابی، به بهبودی موارد متوسط تا شدید کولیت اولسراتیو کمک میکنند.
بیوسیمیلارها همانند داروهای بیولوژیک کار میکنند. تنها تفاوت آنها در این است که بیوسیمیلارها کپی های پادتنهای مورد استفاده در داروهای بیولوژیک هستند.
از جمله نمونه های این داروها عبارتند از:
ادالیمومب – ادبم (adalimumab-adbm)
ادالیمومب – اتو (adalimumab-atto)
اینفلیکسیمب – ابدا (infliximab-abda)
اینفلیکسیمب – دیب (infliximab-dyyb)
اینفلیکسیمب – کبتکس (infliximab-qbtx)
داروهای مهار کننده جک
در سال ۲۰۱۸، سازمان نظارت بر غذا و داروی امریکا (اف دی ای) نوع جدیدی داروی مهار کننده جک را برای موارد شدید کولیت اولسراتیو تایید کرد به نام توفاسیتینیب (tofacitinib ). توفاسیتینیب اولین داروی خوراکی مورد استفاده برای درمان کولیت اولسراتیو شدید است. سابقا این دارو برای درمان آرتروز پسوریاتیک و آرتروز روماتیسمی مورد تایید قرار گرفته بود.
توفاسیتینیب با مهار آنزیمهای جک به کنترل التهاب کمک میکند. این دارو بر خلاف درمانهای ترکیبی دیگر، با داروهای سرکوب کننده ایمنی یا بیولوژیک استفاده نمیشود.
درمانهای آتی کولیت اولسراتیو
علاوه بر داروها، محققان به دنبال بررسی درمانهای دیگر برای پیشگیری و درمان التهابهای گوارشی ناشی از کولیت زخمی هستند. آزمایشهای بالینی بر روی درمانهای زیر، در حال انجام هستند:
درمان با سلولهای بنیادی – این روش ممکن است به سیستم ایمنی بدن کمک کند مجددا تنظیم شده و التهاب را کاهش دهد و بافتها فرصت ترمیم پیدا کنند
پیوند مدفوع – در این روش مدفوع سالم از یک اهدا کننده به بیمار پیوند میشود تا به بازگرداندن تعادل میکروبی گوارش او کمک کند
شاهدانه ممکن است بتواند به کاهش التهاب کلی بدن از جمله التهاب ناشی از کولیت زخمی کمک کند
درمانهای کنونی کولیت اولسراتیو
شماری از داروها برای درمان کولیت اولسراتیو به کار گرفته میشوند که همگی برای کنترل التهاب روده و توقف آسیب دیدگی بافتها و مدیریت علائم بیمار، استفاده میشوند.
دارو درمانی برای موارد خفیف تا متوسط بیماری در نظر گرفته میشود. معمولا پزشک یک یا چند مورد از داروهای زیر را برایتان توصیه میکند:
کورتیکواستروئید (داروهای کورتون)
داروهای بیولوژیک
آمینوسالیسیلات ها (۵-ASA)
داروهای تعدیل کننده ایمنی
عمل جراحی
چنین براورد میشود که یک سوم بیماران کولیت زخمی در نهایت نیاز به عمل جراحی پیدا میکنند. علائم بیماری مانند دل درد، اسهال خونی و التهاب روده را میتوان با عمل جراحی متوقف کرد.
عمل جراحی برداشتن تمامی روده، علائم را به طور کامل برطرف میکند. با این حال کولکتومی کامل با عوارض دیگری همراه است. به همین خاطر کولکتومی ناقص گاهی اوقات بر آن ارجحیت دارد. در کولکتومی ناقص (ناکامل) تنها بخش بیمار روده، برداشته میشود.
با این حال عمل جراحی برای همه لازم نیست و تنها برای موارد شدید بیماری، در نظر گرفته میشود.
عمل جراحی برداشتن روده برای افرادی که طی سالها به درمانهای دیگر پاسخ نداده اند، توصیه میشود.
جراحی برداشتن کل روده یا بخشی از آن؟
در برداشتن کل روده، تمامی روده بزرگ برداشته میشود. این تنها علاج واقعی و قطعی کولیت زخمی است اما کیفیت زندگی را کاهش میدهد. در جراحی برداشتن بخشی از روده، جراح نواحی بیمار روده را با کمی از بافتهای سالم دو طرف، برش میزند و برمیدارد. در صورت امکان، دو انتهای باقیمانده آن با عمل جراحی به هم پیوند میخورد و عملکرد دستگاه گوارش دوباره برقرار میشود.
اگر نتوان عمل برداشتن بخشی از روده و پیوند دادن دو سر باقی مانده روده را انجام داد، در دیواره شکم سوراخی ایجاد میشود تا مواد دفعی خارج شده و در کیسه ای جمع شود.
عمل جراحی اورژانسی
عمل جراحی اغلب تا زمان شدید شدن علائم یا تغییرات دیسپلازی به سمت بروز سرطان، به تعویق می افتد اما برخی بیماران ممکن است به علت خطرات مربوط به نگه داشتن روده بیمار، لازم باشد عمل جراحی اورژانسی انجام بدهند.
افرادی که موارد زیر را تجربه میکنند، به عمل جراحی اورژانسی نیاز پیدا میکنند:
مگاکلون سمی (بزرگ شدن مرگبار روده بزرگ)
خونریزی غیر قابل کنترل روده بزرگ
سوراخ شدن روده
اورژانسی شدن جراحی عوارض و خطراتی میتواند به دنبال داشته باشد. همچنین احتمال این که بیماری که جراحی اورژانسی کولیت اولسراتیو انجام میدهد حداقل نیاز موقتی به کیسه دفع یا کولستومی پیدا کند، بیشتر میشود.
مسالامین (آساکول و لیالدا)
سولفاسالازین (آزولفیدین)
کلوزال
برخی از موارد UC ممکن است به کورتیکواستروئیدها، آنتی بیوتیک ها و داروهایی که عملکرد سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند، نیاز داشته باشند. داروهای بیولوژیک، آنتی بادی هایی هستند که به روش دیگری باعث از بین رفتن التهاب می شوند.
در سال ۲۰۱۸، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از توفاسیتینیب (Xeljanz) را به عنوان درمانی برای UC تصویب کرد. این دارو در ابتدا برای درمان آرتریت روماتوئید استفاده میشد، این دارو سلول های مسئول التهاب را هدف قرار می دهد و اولین داروی خوراکی است که برای درمان طولانی مدت UC تأیید شده است.
آزمایشات مختلفی می توانند به پزشک در تشخیص UC کمک کنند. از آنجایی که این اختلال علائم مشابهی با دیگر بیماری های روده مانند بیماری کرون دارد، انجام آزمایشات تشخیصی برای تعیین نوع دقیق بیماری اهمیت زیادی دارد. آزمایشات تشخیص کولیت اولسراتیو اغلب شامل موارد زیر است:
آزمایش مدفوع : پزشک مدفوع بیمار را از نظر دارا بودن خون، باکتری و انگل بررسی می کند.
آندوسکوپی: در این روش پزشک از لوله انعطاف پذیر برای بررسی معده، مری و روده کوچک استفاده می کند.
کولونوسکوپی: این آزمایش تشخیصی شامل قرار دادن یک لوله انعطاف پذیر طولانی به داخل روده برای بررسی داخل روده بزرگ است.
بیوپسی : در این حالت جراح نمونه بافتی را از روده بزرگ برای تجزیه و تحلیل خارج می کند.
سی تی اسکن: این روش به منظور پرتونگاری تخصصی شکم و لگن انجام می شود.
آزمایش خون : این آزمایش اغلب در تشخیص UC مفید است. شمارش کامل خون به منظور تشخیص علائم کم خونی، سطح بالای پروتئین و رسوب ویتامین C برای بررسی التهاب و بررسی وجود آنتی بادی ها از کاربرد های آزمایش خون است.
دکتر حسین خدمت، فوق تخصص گوارش و عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌الله، در گفت وگو با خبرنگاران گفت: علت دقیق کولیت اولسراتیو مشخص نیست. تا پیش از این، تصور می شد رژیم غذایی و استرس عامل این بیماری هستند. اما اکنون پزشکان معتقدند که این عوامل ممکن است باعث تشدید بیماری شوند، اما عامل کولیت اولسروز نیستند.
یکی از مهمترین دلایل احتمالی این بیماری نقص سیستم ایمنی بدن است. هنگامی که سیستم ایمنی بدن سعی در مقابله با ویروس مهاجم یا باکتری دارد، یک پاسخ ایمنی غیر طبیعی باعث می شود، سیستم ایمنی بدن نیز به سلول های دستگاه گوارش حمله کند.
همچنین به نظر می‌رسد که وراثت در این امر نقش دارد. این عارضه در افرادی که دارای اعضای خانواده با این بیماری هستند، شایع تر است. با این حال، بیشتر افراد مبتلا به کولیت این سابقه خانوادگی را ندارند.
هزینه بیماری
داروهای بیماری معمولا عارضه ندارند اما هم داروهای خارجی هم داروهای داخلی کمیاب هستند و بیماران همواره در این‌باره با مشکل روبرو میشوند.
وی افزود: اگر بیماران بخواهند از بیمه استفاده کنند، بسیاری از داروها بیمه نیستند و داروهایی هم که تحت پوشش بیمه‌اند، با محدودیت بیشتری در داروخانه‌ها مواجه‌اند.
خدمت با بیان اینکه “متالازین” داروی اصلی بیماری کولیت التهابی است که نوع خارجی و داخلی آن موجود است، گفت: داروهای خارجی ماهانه بالای ۲۰۰-۳۰۰ هزار تومان هزینه در بر داشته و تحت پوشش بیمه قرار ندارد.
وی ادامه داد: داروهای ایرانی هم به زحمت پیدا میشود و داروخانه‌ها مصرف یکی دو هفته بیمار را در اختیار او قرار میدهند و بیمار مجبور است برای گرفتن داروی بیشتر، تشکیل پرونده دهد و کارهای اداری زیادی انجام دهد.
این متخصص همچنین با بیان اینکه مصرف داروهای با کیفیت بالاتر در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون برای یک دوره درمانی یکی دو ساله هزینه در بردارد، گفت: خوشبختانه بیمه هزینه این داروها را با اینکه خارجی هستند تا ۹۰ درصد پرداخت میکند. این داروها برای بیمارانی تجویز میشود که داروهای معمولی باعث ایجاد عوارض جدی برای آنها شود.
وی افزود: حدود ۱۰-۲۰ درصد بیماران مبتلا به کولیت روده، به این داروها نیاز پیدا می کنند که با توجه به بیمه در نظر گرفته شده، هزینه استفاده از این داروها برای آنها، حدود ۱۰ میلیون تومان میشود.
به گفته این استاد دانشگاه، ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران مبتلا به عمل جراحی نیاز پیدا میکنند که در آن، کل روده برداشته میشود. این عمل، عمل سنگینی است که فقط در برخی موارد تجویز میشود.
مصرف داروها را در دوره خاموشی جدی بگیرید
خدمت در ادامه با تاکید بر اینکه برای پیشگیری از کولیت، راه مشخصی وجود ندارد، گفت: وقتی بیماری کولیت شروع شد، هرچه فرد منظم‌تر داروهایش را مصرف کند و منظم به پزشک مراجعه کند، احتمال عود پیدا کردن آن کمتر می شود.
وی با اشاره به روشن و خاموش شدن این بیماری در دوره‌های مختلف، افزود: در زمانی که بیماری عود میکند و فعال میشود، باید دارو با دوز بالا و به طور منظم استفاده شود.
وی ادامه داد: ممکن است بعد از دوران عود، بیماری چند ماه تا چند سال خاموش باشد. در این دوره فرد باید طبق دستور پزشک، میزان مشخصی از دارو را دریافت کند. بیمار ممکن است از مصرف دارو غفلت کند که در این‌صورت دوباره کولیت عود میکند. پس در دوره خاموشی باید بیمار دوز حداقلی را که پزشک تجویز کرده به طور منظم دریافت کند./اندیشه معاصر
