برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران اولین پرونده میراث جهانی ناملموس ایران است که در فهرست «برنامه‌های خوب پاسداری» به ثبت جهانی رسیده است.
پرونده برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران، به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که طی چند دهه گذشته برای پاسداری از این هنر ایرانی - اسلامی در ایران جریان داشته و تداوم دارد.
ثبت این پرونده ملی ضمن تأیید دستاوردهای فرهنگی نهادهای متولی خوشنویسی ایران اعم از نهادهای دولتی و به ویژه مردم نهاد، خوشنویسی ایران را به ثبت در فهرست میراث جهانی رسانده است.
به همین بهانه سری به مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک زدیم، جایی که به همت حاج حسین ملک و بسیاری از واقف‌های دیگر میزبان این گنجینه هنری است و از هنرمندان به نامی همچون شاهزاده بایسنقر میرزا، یاقوت مستعصمی، میرعماد، میرزا غلامرضا اصفهانی، علیرضا عباسی و... آثاری را در دل خود جای داده است.
بخشی از این آثار در تالار هنر موزه ملک به نمایش گذاشته شده و بخشی دیگر در گنجینه این موزه نگهداری می‌شود.
بهناز رضایی کارشناسی و راهنمای کتابخانه و موزه ملی ملک در این باره به خبرنگار فارس چنین می‌گوید: «گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک برای حفاظت از این میراث گرانبهایی که در اختیار دارد چند کار را انجام داده، اول اینکه عکس‌های با کیفیتی از این مجموعه زیبا تهیه کرده که جزئیات اثر در وب سایت موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و در بخش مجموعه‌ها در معرض نمایش قرار گرفته است.
کار دیگری که انجام شده این است که برای نگهداری این آثار تدابیر ویژه‌ای از سوی بخش حافظت و مرمت صورت گرفته، کارشناسان این بخش به صورت منظم آثار را کنترل می‌کنند و درجه حرارت و رطوبت بررسی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که آثار در شرایط مناسبی قرار دارند.»
شما با ورود به موزه خوشنویسی ملک در ابتدا با خط کوفی مواجه می‌شوید، خطی که سرآغاز شکل‌گیری خوشنویسی بوده است، از این خط عمدتاً برای نگارش خطوط قرآنی استفاده می‌شده و نمونه‌های موجود در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک مربوط به قرون ۳ و ۴ هجری قمری است.
یکی از آثار شاخص در این موزه دستخط اُم سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار است که از او به عنوان یکی از خوشنویسان مشهور در تاریخ هنر خوشنویسی ایران یاد می‌شود، شاهزاده‌ای که در عصری که خیلی‌ها صاحب سواد نبودند نه تنها سواد داشت بلکه صاحب خط زیبایی بود و عمدتاً در نگارش خطوط خود از مرکب‌های رنگی استفاده می‌کرد.
دستخط ام سلمه، شعر عربی در منقبت حضرت رسول و ائمه اطهار (ع)
«کتاب الدعا» و «دعای صباح» آثار دیگر ام سلمه است که در کتابخانه و موزه ملک نگهداری می‌شوند، کتاب‌الدعا به خط نسخ در سال ۱۲۴۳ هجری قمری روی کاغذ فستقی الوان با جلد ترمه نگاشته شده و دعای صباح هم در سال ۱۲۵۵ قمری به خط نسخ خفی و به شیوه رنگه نویسی در صفحه‌های ۹ سطری نگارش یافته است.
دعای صباح
آثاری دیگر از دختر فتحعلی شاه هم در کتابخانه‌های کاخ گلستان، آستان قدس رضوی و آستانه‌های کربلا و نجف وجود دارد.
یکی از آثار خوشنویسی جای گرفته در ویترین مرکزی موزه ملک، مصحف شریف به خط یاقوت مستعصمی یکی از معروف‌ترین خوشنویسان ایرانی است که در دربار آخرین پادشاه عباسی به عنوان خوشنویس مشغول به فعالیت بود و دوران حمله مغول را هم درک کرد.
کتابت مصحف شریف در سال ۶۳۵ قمری به خط نَسخ کهن و ریحان صورت گرفته، یاقوت در هر صفحه سه خط درشت به خط ثلث با زر یا لاجورد و بقیه را با مرکب مشکی نوشته است.
مصحف شریف
دو صفحه نخست را به تذهیبی زیبا آراسته و دعای ختم مصحف شریف را در ترنجی پوشیده از زر نشانده و پیرامون‌اش را با تذهیبی ظریف زینت داده، این نسخه بی‌همتا سرانجام با جلدی چرمین پوشیده شده است.
شما در این موزه می‌توانید آثاری از میرزا غلامرضا اصفهانی را ببینید، نستعلیق نویس دوره قاجار که نه تنها خط او پر آوازه است بلکه زندگی پر و فراز و نشیب اش هم داستان‌های جالب زیادی دارد، خیلی‌ها معتقدند شخصیت «رضا خوشنویس» داستان هزاردستان استاد علی حاتمی از شخصیت میرزا غلامرضای خوشنویس گرفته شده است.
اثری از میرزا غلامرضا اصفهانی
آثار خوشنویس پرآوازه یعنی میرعماد هم یکی دیگر از تماشایی‌هایی موزه ملک به شمار می‌رود، یکی از این آثار تابلویی به خط نستعلیق است که بین خطوط آن گل و برگ‌های رنگی با تکنیک نقاشی آبرنگ تزئین شده است.
اثری از میرعماد
در سالن بانو عزت ملک، دختر حاج حسین آقا ملک هم می‌توانید تابلوی یک برگ قرآن دو رو به خط کوفی را ببینید که روی پوست آهو به تحریر در آمده و مربوط به دوره عباسیان می‌شود.
نمونه‌ای از خط کوفی
کتابخانه و موزه ملی ملک شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۵:۳۰ و پنجشنبه‌ها از ساعت ۱۰ تا ۱۵ پذیرای بازدیدکندگان بوده و در روزهای جمعه و دیگر تعطیلات رسمی، بر اساس تأکید واقف تعطیل است.
در پایان ویدیویی از موزه خوشنویسی کتابخانه و موزه ملی ملک را می‌بینید.
