خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ افغانستان موزه‌ای سر باز برای باستان شناسان است. البته موزه‌ای که گنجینه‌های بسیارش در اثر غارت و جنگ به تاراج رفته است.
حالا پس از سی سال جنگ، میراث افغانستان در وضعیت نامناسبی قرار دارد. یا این آثار در موزه‌های کشورهای دیگر نمایش داده می‌شوند یا آنچه در این کشور قرار دارد در حال تخریب است یا هر از گاهی غارتگران برای قاچاق این آثار دست درازی می‌کنند.
افغانستان نمونه بارز و مهمی از تجاوزهای غرب به آثار تاریخی و فرهنگی است. ورق زدن تاریخ چند سال اخیر این کشور نشان می‌دهد که چه آثاری از افغانستان تخریب، سرقت و به غارت رفته و سر از موزه‌های غرب درآورده است.
پیش از جنگ‌های داخلی موزه ملی افغانستان یکی از غنی‌ترین موزه‌های منطقه بود. این موزه تا سال ۱۹۹۲ نزدیک به صد هزار آثار باستانی کشور و مجموعه مشهور ۳۵٬۰۰۰ سکه را در خود جای داده بود.
در سالهای جنگ تعداد زیادی از گنجینه‌های آن غارت شد و از راه پاکستان به کشورهای اروپایی منتقل شده و در حراجی‌های گوناگون خرید و فروش شد.
کشورهای خارجی و در رأس آن انگلیس با استفاده از عوامل داخلی به دنبال تخریب و قاچاق آثار باستانی بامیان هستند. متأسفانه شمار زیادی از آثار باستانی ولایت بامیان در موزه‌های کشورهای غربی به نمایش گذاشته می‌شوند و حتی نقاشی‌های مغاره‌های بودا که آثار غیر منقول هستند در موزه انگلیس وجود دارد.
پیش از این نیز «راشاتودی» در گزارشی از قاچاق آثار باستانی افغانستان توسط نیروهای خارجی به کشورهای خارجی بویژه انگلیس افشاگری کرده بود.
بیست سال پیش در روز دوازدهم ماه مارچ، مجسمه بودای بامیان که ۱۶۰۰ سال پیش در دل کوهی در شمال وادی بامیان ساخته شده بود، توسط گروه طالبان منفجر شد.
نگاه‌های افراطی و دور از واقعیت باعث شده بود افغانستان تعداد زیادی از آثاری را که حتی در فهرست‌های جهانی ثبت شده بودند را از دست بدهد.
درگیری داخلی موجب غفلت تاراج آثار می‌شود
اما در طول سالهای گذشته دستبرد غربی‌ها به هر بهانه‌ای موجب می‌شد تا درگیری‌های داخلی و عدم حفاظت از آثار باستانی توسط متولیان این کشور موجب شود تا کارشناسان و باستان شناسان غربی از این فرصت استفاده کرده و به تاراج میراث این کشور بپردازند.
زهیر سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ گفته است که تجربه در ۴۰ سال گذشته نشان داده است که همزمان با تشدید جنگ در کشور، گروه‌های مافیایی برای تخریب آبدات و دستبرد آثارهای تاریخی فعال‌تر می‌شوند.
چهار سال پیش هم احسان الله سروریار رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت بادغیس با تأکید بر این موضوع که وضعیت آثار تاریخی در این ولایت رضایت بخش نیست، گفت که ناامنی یکی از عمده‌ترین عواملی است که باعث عدم نظارت دولت بر محوطه‌های تاریخی این ولایت شده است.
وی گفت که در جنگ‌های داخلی به صورت خودسرانه مناطقی که انبوهی از آبده‌های تاریخی است حفاری شده اشیا و عتیقه‌هایی که دارای ارزش تاریخی بوده با قیمت کم به قاچاقچیان فروخته شده است.
غربی‌ها از منطقه شولگره زیورآلات مربوط به عصر باختر، خشت طلا، ظروف چینی و یک قبرستان کشف کردند
دست درازی غربی‌ها به میراث افغانستان درست در زمانی که این کشور دیگر مسائل داخلی بوده و هست دارای سند و مدرک است.
سال ۹۰ نامه‌ای از ناتو منتشر شد که نشان می‌داد یگان‌های آمریکایی فرانسوی و آلمانی در چند سال اخیر نقاط شولگره را تحت کنترل گرفته و اشیای عتیقه ای را کشف کرده اند.
آنها پست بازرسی ایجاد کرده و موتورهای عبوری را متوقف می‌کردند. این نیروها برای پیدا کردن اشیای عتیقه از قلعه تاریخی عصر باختر که در ابتدای ولسوالی شولگره واقع شده دست به این اقدامات زده اند.
غربی‌ها از این منطقه زیورآلات مربوط به عصر باختر، خشت طلا، ظروف چینی و یک قبرستان کشف کردند.
پس از حاکمیت طالبان بر افغانستان یکی از نگرانی‌های جدی سازمان‌های جهانی آسیب دیدن اثرهای تاریخی و باستانی کشور بود. اما طالبان می‌گویند در پی رشد گردشگری و نگهداری جدی از آبده‌های تاریخی و باستانی هستند.
پیکرهای آتش دیده صلصال و شمامه، که هنوز در دل صخره کوه‌های بامیان مورد توجه زیادی از سازمان‌های جهانی و گردشگران هستند یادآور خاطره تلخی است که ملأ محمد عمر رهبر گروه طالبان در حاکمیت قبلی این گروه، برای آبدات تاریخی افغانستان رقم زد.
این نماد استوار تاریخ کهن افغانستان در سال ۲۰۰۱ طعمه عمدی دود و باروت طالبان شد. آنان قضیه بت‌های بامیان را مبتنی بر باورهای شرعی و مجزا از دیگر آبدات عنوان می‌کنند و خود را برائت می‌دهند.
تلاش برای برگشت آثار
افغانستان در سال ۸۸ به کنوانسیون بین المللی پاسداری از میراث ناملموس پیوست تا شاید بتواند بخشی از میراث را نگه دارد حتی میراث ناملموس. در کنوانسیون ۱۹۷۰ یونسکو نیز دولت افغانستان یک فهرست سرخ را به تمام بنادر کشورها فرستاد تا اعلام کند اگر این آثار را کشف کردند به دولت افغانستان برگردانند.
طبق اعلام رسانه‌های این کشور، حدود ۱۱ هزار اثر نیز که به کشورهای دیگر قاچاق شده بودند، به دولت افغانستان دوباره سپرده شدند.
محمد علم ایزدیار رئیس کمیسیون بین المللی مجلس سنای افغانستان گفته است: قرار است ۱۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی، از چند کشور امریکایی و اروپایی به افغانستان برگردانده شوند، چنانچه قبل از این هم برخی از آثار تاریخی قاچاق شده افغانستان به کشورهای خارجی به افغانستان برگردانده و در حال حاضر در موزه ملی به نمایش گذاشته شده است از نتیجه الحاق افغانستان به همین کنوانسیون‌ها بوده است.
وی افزود: قسمت عمده‌ای از آثار تاریخی موزه ملی افغانستان، بعد از کودتای هفت ثور و بروز جنگ‌های تحمیلی مورد دست برد قرار گرفت و به اکثر نقاط جهان قاچاق شد که در نتیجه الحاق افغانستان به این کنوانسیون‌ها مجدداً به افغانستان برگردانده می‌شود.
در سال ۹۱ سفارت بریتانیا در کابل، ۸۴۳ قلم از آثار قدیمی مربوط به عصر برونز تا دوره اسلامی را به وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان تحویل داد. «بودای روزه‌دار» است و مربوط به قرن سوم یا چهارم میلادی است که در کاپیسا کشف شده بوده اما به هنگ کنگ قاچاق شده بود و حالا به افغانستان بازگردانده شده است. البته این آثار برگرداننده شده در مقابل با آنچه به غارت رفته هیچ است.
جلوگیری از قاچاق تا حد توان
این کشور در تلاش است تا میراثش را پس بگیرد. چه از قاچاقچیان خارجی چه داخلی. هر بار خبری اعلام می‌شود که قاچاقچی خواسته تا آثار کشف شده از این کشور را خارج کند به عنوان مثال در سال ۹۷ دفتر مطبوعاتی مقام ولایت ننگرهار اعلام کرد فردی قصد داشته ۲۵ اثر گران بهای تاریخی را به پاکستان قاچاق کند که دستگیر شد.
در سال ۹۸ نیز مأموران امنیتی گمرک بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی که شامل تندیس و سکه و انگشتر بوده است را به موزه ملی افغانستان سپردند و از قاچاق آن جلوگیری کرد.
بیش از ۱۲۰۰ بنای تاریخی که بیشتر آنها مربوط به تمدن و فرهنگ اسلامی می‌شود، در حال انهدام و نابودی هستند
مسئولان افغانستانی هر از چندگاهی اطلاع می‌دهند که کمک کشورهای دیگر را برای حفظ میراث این کشور لازم دارند. سید مخدوم رهین وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان گفته بود که متأسفانه بر اثر حوادث طبیعی، جنگ‌ها و نابسامانی‌ها و فقدان امنیت، امروز در سراسر افغانستان، هم در غزنی و هم در سایر ولایات کشور، بیش از ۱۲۰۰ بنای تاریخی که بیشتر آنها مربوط به تمدن و فرهنگ اسلامی می‌شود، در حال انهدام و نابودی هستند.
از سایر کشورهای جهان می‌خواهیم برای نجات این بناها، افغانستان را یاری رسانند. مسلماً نابودی بناهای تاریخی، نه تنها مایه سرافکندگی ما بلکه مایه سرافکندگی سراسر جهان متمدن است.
با این حال فداحسین مالکی سفیر ایران در کابل از آمادگی ایران برای بازسازی بناهای تاریخی شهر غزنی افغانستان خبر داده بود. ایتالیا نیز درصدد است تا در نزدیکی مجسمه‌های بودا در رامیان پارک باستان شناسی ایجاد کند.
درخواست افغانستان برای دریافت کمک از کشورهای دیگر
اینها اتفاقاتی است که می‌تواند در روند بهبود بخشیدن به آثار باستانی موجود در افغانستان کمک کند اما این کشور همچنان باید بتواند با استفاده از قوانین بین المللی آثار خود را از کشورهای دیگر پس بگیرد.
درحال حاضر مقامات طالبان مدعی هستند وزارت اطلاعات و فرهنگ قرار است در کنار حفاظت از آثار تاریخی، تلاش کند که آثار باستانی قاچاق شده به خارج را دوباره به کشور برگردانند.
محمد رسول باوری مسئول وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان معتقد است: از قرن هجدهم میلادی تاکنون کشورهای منطقه و جهان درصدد کشف و به یغما بردن آثار تاریخی افغانستان هستند همچنین نا امنی‌ها در کشور از دیگر عوامل زمینه ساز حفریات غیرقانونی است.
در این ولایات حاکمیت دولت ضعیف است. شماری از مردم دست به حفر محوطه‌های تاریخی زده اند. این وزارت تلاش دارد تا آثار دزدی شده کشور را از ممالک دیگر به موزه‌های ملی برگرداند. به تازگی نیز آثار دزدی شده از هنگ کنگ دوباره به افغانستان بازگردانده شده است.
این وزارت فراخوانی به سازمان یونسکو داده است تا بعد از این آثار تاریخی افغانستان که در کشورهای دیگر شناسایی می‌شوند، دوباره به افغانستان برگرداند.
گنجینه‌ای از افغانستان همتای گنجینه مصری‌ها در آمریکا
حالا می‌توان گفت که بخش زیادی از این میراث در موزه‌های غربی قرار دارد. لیونی شهر بلخ در شمال افغانستان را که در یونان باستان باختر یاد می‌شد، به عنوان شهری می‌خواند که در آن مقدار زیادی طلا کشف شد.
گنجینه‌ای که از بلخ کشف شد، اکثراً با گنجینه‌ای که در مصر باستان در آرامگاه توت‌عنخ‌آمون گذاشته شده بود، مقایسه می‌شود. اکنون گنجینه کشف شده در بلخ، در شهرهای مختلف دنیا به نمایش گذاشته می‌شود.
در سال ۹۸ سخنگوی موزه بریتانیا در شهر لندن کشور انگلیس اعلام کرد برای اولین بار بخشی از گنجینه مخفی افغانستان شامل ۲۶۰۰ اثر تاریخی ارزشمند در سال آتی در این موزه به نمایش در می‌آید.
گنجینه مخفی افغانستان در حال حاضر در اختیار موزه متروپلیتن نیویورک بوده و بنا به گفته آمریکایی‌ها قرار بود با بهبود شرایط امنیتی افغانستان، در موزه کابل به نمایش درآید.
اتفاقی که هیچ وقت نیفتاد چون حتماً آمریکا نمی‌خواهد این گنجینه بزرگ را از دست بدهد!
