بودجه سالانه کشور به عنوان برنامه عملیاتی یک ساله حائز اهمیت و به عبارتی نشانگر برنامه ها، رویکردها و اهداف نظام اداری و اجرایی کشور در سال پیش رو است که باید منطبق بر سیاست‌های کلان، اسناد توسعه، تحولی و چشم انداز پیش روی کشور تدوین شود.
به همین سبب بررسی نقادانه اسناد بودجه کشور و تطبیق آن با اسناد بالا دستی و با هدف اصلاح روند حرکت کشور ضرورت دارد، زیرا این دقت نظر ضمن فراهم کردن فرصت آشنایی با برنامه‌های دولت در آینده، منجر به مطالبه‌گری برای اصلاح، منطبق بر آرمان ها و اهداف بلند مدت می‌شود.
در همین راستا به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران در گام دوم انقلابی که با رویکرد تربیتی و با اهدافی متعالی رقم خورد، باید جهت تحقق اهداف آن با برنامه ریزی منسجم و جدی بر مسئله تربیت رسمی و عمومی تمرکز کرده و با بهره گیری از تجربیات پیشین، تغییر رویه‌ای جدی در حوزه نظام بودجه ریزی کشور را با رویکرد تربیتی و مبتنی بر آرمان‌های انقلاب در دستور کار قرار دهد.
با توجه به اهمیت موضوع نظام تعلیم و تربیت و دستگاه آموزش و پرورش در آینده کشور و ضرورت رویکرد تحولی در نظام اداره این نهاد عریض و طویل، با توجه به چالش‌ها و نقاط ضعف فراوان آن و همچنین ضرورت سرمایه‌گذاری دولت در این حوزه و فراهم کردن فرصت آموزش و پرورش رایگان برای کودکان لازم التعلیم این کشور، منطبق بر قانون اساسی و اسناد بالادستی، توجه به بودجه این وزارتخانه از اهمیت قابل توجهی نسبت به دیگر دستگاه‌ها برخوردار است.
به همین سبب کارگروه بررسی اسناد معاونت گفتمان سازی و مطالبه گری مرکز بسیج دانشجویی دانشگاه فرهنگیان به تحلیل و بررسی بودجه آموزش و پرورش در لایحه بودجه ۱۴۰۱ پرداخته و در این تحلیل و بررسی تلاش شده است ضمن انطباق بودجه این وزارتخانه با رویکردها و رویه های سند تحول بنیادین آموزش و پروش، نگاه دولت نیز نسبت به این ماموریت مهم و کلیدی و به عبارتی سرنوشت ساز در سال آینده که می تواند جهت گیری این دستگاه را در کل کشور نشان دهد، بررسی شود.
در این گزارش، بودجه آموزش و پرورش و نسبت آن با بودجه عمومی کشور و بررسی اهداف، رویکردها، برنامه ها، سرانه‌های هر بخش، میزان افزایش و کاهش بودجه در هر سر فصل، مورد بررسی قرار گرفته شده است تا بتواند ضمن فراهم کردن فرصت آشنایی معلمان و دانشجو معلمان با این مفاهیم از ظرفیت موجود جهت مطالبه گری برای اصلاح آن و انطباق با اسناد بالادستی به خصوص سیاست های کلان ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و برنامه‌های راهبردی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش استفاده شود تا با توزیع عادلانه، برنامه محور و با رویکردی تحولی اسباب حرکت به سمت تمهید مقدمات تحول بنیادین آموزش و پرورش و تسهیل شرایط تربیتی کشور را فراهم کند.
لایحه بودجه ۱۴۰۱ کشور با پیش‌بینی ۳۶.۳۱۰.۷۰۴.۶۲۸.۰۰۰.۰۰۰ ریال منابع و مصارف کل و ۱۵.۰۵۲.۳۹۶.۱۱۳.۰۰۰.۰۰۰ ریال بودجه عمومی، تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است. وزارت آموزش و پرورش به عنوان بزرگ‌ترین وزارتخانه کشور در لایحه بودجه ۱۴۰۱ درصد سهم بودجه آموزش و پرورش از کل بودجه کشور ۴.۷۸ درصد و درصد سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشور ۱۱.۵۳ درصد پیش‌بینی شده است.
اعتبارات آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۱، با احتساب ردیف های متفرقه ۱,۷۳۶,۵۸۶,۰۱۵ میلیون ریال است. از میزان کل بودجه آموزش و پرورش حدود۱، ۲۶۸، ۶۸۲، ۳۲۰، ۰۰۰، ۰۰۰ ریال صرف پرداخت حقوق و دستمزد می شود (با احتساب طرح رتبه بندی). که نسبت به کل بودجه دستگاه (با احتساب متفرقه) ۷۳ درصد بودجه را شامل می شود.
با در نظر گرفتن ۱۱۸ هزار میلیارد تومان (بودجه رتبه بندی در سال ۱۴۰۰ با توجه به پیش‌بینی به صورت تجمیعی و با مقدار مشخصی منظور نشده است) بودجه آموزش و پرورش در قانون بودجه سال۱۴۰۰، میزان رشد در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، حدود ۵۵ هزار میلیارد تومان (حدود ۴۶.۶درصد) پیش‌بینی می شود.
رشد بودجه عمومی دانشگاه فرهنگیان ۱۸ درصد است که با توجه به همسان سازی حقوق اعضای هیئت علمی و افزایش هزینه ها منطقی به نظر نمی‌آید. در قسمت درآمد اختصاصی شاهد رشد ۷۲۳ میلیارد تومانی (۴۱ درصد) هستیم. اعتبار در نظر گرفته شده برای درآمد اختصاصی ۱.۷۰۰ میلیارد تومانی برای دانشگاه فرهنگیان به جز گرفتن کسر از حقوق دانشجومعلمان محقق نخواهد شد.
لذا پیشنهاد می شود با توجه به دولتی بودن این دانشگاه و با توجه به شباهت این دانشگاه به دانشگاه شهید رجایی سرفصل فوق از محل بودجه عمومی پیش بینی شود و باتوجه به تبصره ماده (۶) قانون متعهدین خدمت به وزارت آموزش و پرورش مصوب ۸/۳/۱۳۹۶ میزان کسر از حقوق دانشجو- معلمان دانشگاه فرهنگیان از ۴۵درصد ۲۰درصد کاهش یابد و دانشجومعلمان مطابق سایر دانشجویان، هزینه خوابگاه و غذا را پرداخت کند. همچنین پیشنهاد می‌شود درآمد اختصاصی برای مهارت آموزان (ماده ۲۸) نیز برای دریافت هزینه تحصیل درنظر گرفته شود.
با توجه به پیش‌بینی ۱۲.۵ همت در شش ماهه دوم سال ۱۴۰۰ به نظر می رسد با در نظرگرفتن حداقل ۱۰ درصد افزایش سنواتی و ۲۵ هزار نومعلم، به مبلغی در حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان نیاز باشد. که مبلغ ۲۵ همت کافی نیست و شاهد عدم پیش بینی بودجه اعمال مدرک دوم فرهنگیان هستیم. افزایش سنواتی تاثیر تطبیق و فوق العاده ها به صورت دقیق چه در لایحه رتبه‌بندی و چه در بودجه آموزش و پرورش مطرح نشده و پاسخگوی انتظارات جامعه معلمین نخواهد بود.
۱. با توجه به تغییر رویکرد بودجه ریزی در لایحه ۱۴۰۱ و حذف شاخص ها، اهداف و سرانه ها و نگارش کلی و غیر شفاف آن، و عدم درج دقیق بودجه دستگاه در جدول خلاصه اعتبارات پیش بینی می شود شاهد کاهش نظارت بر اعتبارات تخصیص یافته باشیم. لذا لازم است سازوکار نظارتی و شفافیت مالی در این حوزه مشخص شود و بودجه های عملیاتی وزارت آموزش و پرورش در خلاصه بودجه دستگاه تجمیع و دقیقا گزارش شود.
۲. در بودجه ریزی و بازنگری اساسی در بودجه آموزش و پرورش لازم است منطبق بر اهداف اسناد توسعه و سند تحول باشد و نه صرفا استفاده از واژه سند تحول به صورت نمایشی و کلیشه‌ای
۳. در تبصره ۹ بند دیگری مبنی بر "وزارت آموزش و پرورش مکلف است اعتبارات مربوط به تأمین سرانه دانش‌آموزی را بدون کسر هر گونه وجهی به حساب مدارس سراسر کشور واریز نماید" اضافه شود.
۴. افزایش تدریجی سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت به ۲۰ درصد و تخصیص به
- افزایش بودجه عمومی آموزش و پرورش در جهت تقویت مدارس دولتی و پوشش ۱۰۰ درصدی دانش‌آموزان لازم التعلیم
- افزایش سرانه مدارس، خوابگاه‌های دانش آموزی و فعالیت های تربیتی با رویکرد اردوهای دانش آموزی
- طبق راهکار شماره ۳-۲۰ سند تحول، اولویت بخشی به آموزش ابتدایی در تأمین و تخصیص منابع و اختصاص نسبی امکانات و منابع بیشتر به آموزش ابتدایی (اعتبارات غیرپرسنلی، پژوهشی، تملک دارایی های سرمایه ای، نیروی انسانی، فناوری و... ).
۵. افزایش بودجه برنامه های کیفیت بخشی و بخش حقوق و دستمزد
۶. حرکت به سمت تمرکز زدایی و سپردن بیشتر اختیار و اعتبار به استان‌ها
۷. افزایش بودجه خدمات رفاهی برای معلمان متناسب با قانون
۸. پیگیری تحقق واریز سهم ۳درصد مدارس از شهرداری ها و یک درصد مدارس غیردولتی و در نظر گرفتن آن به صورت شفاف جهت توسعه عدالت آموزشی
۹. در نظر گرفتن سرفصل مشخص جهت حق‌التدریس شاغلین و بازنشسته‌ها جهت واریز ماهانه حق الزحمه معلمان که اکنون با تاخیر یک ساله پرداخت می شود.
۱۰. برآورد دقیق بودجه پرسنلی همچون رتبه بندی معلمان، اعمال مدرک دوم، پاداش پایان خدمت
۱۱. الزام آموزش و پرورش بر شفاف سازی درآمد ها، شاخص ها، سرانه ها در راستای اعمال نظارت مردمی
