ابوالفضل خدائی: پس از سه سال محاصره قطر از سوی چهار کشور عربی یعنی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین، امروز پنجم ژانویه 16 دی ماه تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر برای شرکت در نشست همکاری خلیج فارس وارد فرودگاه شهر العلا شد؛ جایی که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به استقبال او رفت. این اتفاق در حالی می افتد که شامگاه روز گذشته، وزیر خارجه کویت در بیانیه‌ای اعلام کرد که دوحه و ریاض بر سر بازگشایی مرزها با یکدیگر توافق کرده‌اند. البته خبر آشتی قطر و عربستان موضوعی بود که از ماه قبل نیز مطرح بود به نظر می رسد دو کشور عزمی جدی برای عادی سازی روابط با یکدیگر دارند. در همین راستا ولیعهد عربستان با اشاره به برگزاری نشست شورای همکاری خلیج فارس گفته است که در اجلاس العلا، آرمان ها برای اتحاد و همبستگی عملی خواهد شد. برای بررسی جزئیات بیشتر و اینکه این آشتی چه تأثیری در تحولات منطقه دارد با قاسم محبعلی کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
ارزیابی شما از آشتی قطر و عربستان چیست؟ چه دلایلی سبب شد تا عربستان به این سرعت به محاصره قطر پایان دهد و به دنبال عادی سازی روابط باشد؟
اگر کمی به عقب برگردیم، سیاست محاصره و تحریم عربستان علیه قطر زمانی آغاز شد که ترامپ وارد کاخ سفید و اولین سفرش را به عربستان انجام داد. پس از این سفر بود که ریاض تصمیم به این سیاست ها در قبال دوحه گرفت و در این راستا دو کشور بحرین و امارات متحده عربی نیز سعودی ها را همراهی کردند. از همین رو ریاض این احساس را داشت که با آمدن دونالد ترامپ کارت سفیدی از سوی کاخ سفید دریافت کرده است. آنها می پنداشتند که با قراردادهای نجومی و منتفع شدن واشنگتن، چتر حمایتی را از سوی آمریکا برای پیشبرد سیاست های خود خواهند داشت. اما در عمل سیاست های عربستان به موفقیت چندانی دست پیدا نکرد؛ چرا که قطر از دیپلماسی قوی برخوردار بود و پیمان دفاعی محکمی با آمریکا داشت؛ بدین شکل که مهمترین پایگاه آمریکایی ها در این کشور قرار دارد و یکی از 5 سرفرماندهی نیروهای نظامی پنتاگون در خاک این کشور حضور دارد.
سیاست های ایران نیز در این نقش موثری ایفا کرد؟
در این بین نزدیک شدن روابط ایران و قطر را نیز باید در نظر گرفت که تهران تلاش کرد تا کشورهای دیگری را از عربستان جدا کند تا این کشور تحت فشار بیشتری قرار گیرد. این فضا فرصتی را برای قطر فراهم کرد تا به روابط بهتری با دیگر متحد خود یعنی ترکیه دست یابد و تا حد ممکن از فشارهای عربستان بکاهد. در نتیجه این اقدامات، ثروت و منابع مالی قوی، تحریم نتوانست خیلی بری تحریم اثرگذار باشد. ضمن اینکه باید به ظرفیت رسانه ای قطر هم اشاره کرد که شبکه الجزیره نقش مهمی در راهبرد سیاست های قطر و فشار به عربستان با توجه به مشکلات این کشور در منطقه داشت.
اکنون با رفتن ترامپ و آمدن بایدن و همچنین تغییر سیاست های آمریکا چک سفید ترامپ از بین رفت و دیگر از موقعیت سابق خود برخوردار نیست. این مساله باعث شد تا ریاض سیاست های انعطاف پذیرتری را از خود نشان دهد و بار دیگر شورای همکاری خلیج فارس را برای مقابله با خطرهای احتمالی احیا کند. خطراتی که ممکن است از سوی دولت جدید آمریکا، اتحادیه اروپا، ایران و یا سایر کشورها برای ریاض وجود داشته باشد و احیای شورای همکاری خلیج فارس این فرصت را برای ریاض فراهم می کند تا از موضع دسته جمعی این سازمان صحبت کند.
عربستان هم برای مقابله با این وضعیت آیا برنامه ای دارد؟ در خصوص ترکیه چطور؟
عربستان به دنبال این است تا اگر زمانی روابط بین ایران و آمریکا بهبود یافت و واشنگتن بار دیگر به توافق هسته ای ملحق شد کمترین فشارها را متحمل شود. ریاض همچنین می کوشد تا روابط قطر و ترکیه را کاهش دهد تا این اتحاد را دچار مشکل و یا فروپاشی کند.
البته در مورد ترکیه باید گفت که این کشور سیاست های زیگزاگی و سینوسی دارد از همین رو پیش بینی می شود که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری این کشور سیاست های خود را در قبال عربستان تغییر دهد و در آن سو نیز سعودی ها نیز همین سیاست را دنبال کنند. اما معضلی که در این بین وجود دارد پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد سعودی است که می تواند از سوی دموکرات ها پیگیری شود که ترکیه را نیز می تواند درگیر خود کند. در همین حال عربستان نیز نگران پیوستن ترکیه به مساله قتل این روزنامه نگار است. بنابراین عربستان می کوشد تا با نزدیکی به قطر فشار ترکیه را کاهش دهد.
با این آشتی آیا می توان گفت که همه اختلافات بین قطر و عربستان حل و فصل شده اند یا این یک آشتی مقطعی بوده است؟
به طور کلی نمی توان گفت که اختلافات قطر و عربستان به طور کلی از بین رفته است؛ به هر حال هر دو کشور با یکدیگر رقیب هستند. قطر از گرایشات اخوانی برخوردار است که در مصر، لیبی، سوریه و یمن از آن حمایت می کند. این در حالی است که عربستان در مصر از ارتش حمایت می کند، در لیبی از حفتر، در سوریه از گرایشات القاعده و داعش و در یمن نیز از دولت ضد اخوانی و ضدحوثی حمایت می کند. البته باید عنوان کرد که در کوتاه مدت این آشتی آثاری خواهد داشت اما در بلندمدت بار دیگراین اختلافات می توانند بار دیگر سر باز کنند و روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلات دیگری را به وجود آورد.
آشتی دوحه و ریاض می تواند خبر خوبی برای ایران باشد؟
باید در نظر داشته باشیم که در کوتاه مدت جمهوری اسلامی ایران از این تحولات سودی نخواهد برد. بهتر است که ایران سیاست نزدیکی با کشورهای عربی منطقه را در پیش گیرد؛ از همین رو ائتلاف ایران با این کشورها در دراز مدت می تواند موجب شکست سیاست های رژیم صهیونیستی علیه ایران شود. علاوه بر آن اقدامات تندروهایی که در آمریکا مایل به تنش در منطقه هستند نیز با ناکامی روبرو خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
بن سلمان به استقبال امیر قطر رفت/عکس
پیام بن سلمان پس از آشتی با قطر به شورای همکاری خلیج فارس
دوحه و ریاض توافق کردند
310311
