شناخت ابعاد مختلف زندگی ائمۀ معصومین، همواره از دغدغه‌ها و نیازهای شیعیان بوده و از جمله دلایلی، که آنها را برای حضور در محافل مذهبی، مساجد و منبرها تشویق کرده است. ضعف بزرگ این محافل اما، ارائۀ تصاویر کلیشه‌ای با تأکید بر یک برهه از زندگی معصومین است و برای شناخت درست ائمه، به تصویری کامل و جامع از معصومین و بررسی درست همه ابعاد زندگی آنها نیاز داریم. حضرت زهرا (س) هم از این قاعده مستثنی نیستند و تصویر ارائه شده از ایشان، بیشتر زنی بیمار، داغدار و رنجور و نشسته در کنج خانه است. ایسنا برای رسیدن به تصویر دقیق‌تری از این بانوی عظیم الشأن، با حجت‌الاسلام حسین جعفریان، دکترای الهیات و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو نشسته که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
یکی از ابعاد مغفول مانده اما قابل بررسی شخصیت حضرت زهرا(س)، شخصیت اجتماعی و سیاسی ایشان و فعالیت‌های حضرت در این زمینه است. در این‌باره توضیح دهید.
پس از وفات پیامبر(ص) دو اتفاق برای حضرت زهرا (س) می‌افتد؛ اول اینکه یک هفته پس از رحلت پیامبر(ص) برای گرفتن بیعت به خانه حضرت علی می‌آیند و حضرت زهرا برای اینکه آنها به احترام دختر پیامبر(ص) مراجعت کنند، پشت در می‌روند و آن اتفاقات رقم می‌خورد.
بعد از این یک هفته، با وجود حال بد، ایشان تنها به همراه تعدادی از زنان به مسجد می‌روند و خطبۀ فدکیه را در مسجد ایراد می‌کنند، عوامل حکومت را مفتضح می‌کنند و بعد به در خانه مردم می‌روند، روشنگری می‌کنند و مردم را دعوت به یاری حضرت علی می‌کنند، اما نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. پس از ۴۰ روز دوباره ایشان حضوری به دیدار ابوبکر می‌روند و درباره مسائل و حقوق غصب شده ولایت با او گفت‌وگو می‌کنند و در نهایت نامه بازگشت فدک را می‌گیرند.
همۀ این‌ها درحالی است که حضرت می‌توانستند در خانه بمانند و کاری نکنند؛ چنانکه طبق فرهنگ زمان، زنان مسئولیت سیاسی اجتماعی چندانی نداشتند، اما ایشان تا پای جان برای دفاع از حق ایستادند.
حضرت زهرا(س) از همۀ داشته‌های خود برای دفاع از حق استفاده کردند، حتی گریه‌های ایشان هم سیاسی بود و برای بیدار کردن مردم. حضرت با توجه به سخن پیامبر(ص) که فرموده بودند هرکس فاطمه را بیازارد، مرا آزرده است و اینکه همه مردم این سخن پیامبر را شنیده بودند، اشک‌های خود را وسیله‌ای کردند تا مردم را با این سوال مواجه کنند که چه چیزی یا چه کسی فاطمه(س) را آزرده است؟
آیا حضرت زهرا پیش از رحلت پیامبر و در حکومت ایشان هم حضور اجتماعی داشته‌اند یا این حضور محدود به وقایع پس از رحلت پیامبر(ص) است؟
روایات و نشانه‌های تاریخی حکایت از حضور اجتماعی حضرت زهرا (س) در زمان حضور پیامبر و حکومت ایشان می‌کند؛ از جمله اینکه در منطقۀ وقوع جنگ احزاب، تعدادی مسجد وجود دارد که به مساجد سبعه معروف است و یکی از این مساجد به نام حضرت زهراست (مسجد به معنای محل سجده و عبادت و حضور حضرت که بعدا در طول تاریخ در آن مکان بنایی ساخته شده) و این نشان دهنده حضور حضرت حتی در جنگ‌ها در پشت جبهه برای مداوای مجروحین و تهیه آذوقه است.
همچنین حضور حضرت در حجه‌الوداع و جریان غدیر در روایات مشهود است و ایشان فعالیت تبلیغی و آموزشی برای زنان داشته‌اند و به این صورت نبوده که پیش از رحلت پیامبر(ص) در خانه بمانند.
در سیره حضرت زهرا(س) و در اسلام، حضور اجتماعی زن اشکالی ندارد و بلکه لازم است. در قران خداوند به حضرت مریم می‌فرماید: «و ارکعی مع الراکعین» که به معنای حضور در جمع و عبادت در جمع است، بنابراین این که برخی می‌گویند «مسجد زن خانۀ اوست» با نگاه اسلام فاصله دارد. زن‌ها لازم و مستحب است که در مراسم عبادی، اجتماعی و سیاسی شرکت کنند، اما شرط و لازمۀ حضور این است که زهراگونه باشد؛ یعنی با رعایت شرایط و لوازمی که وجه انسانیت زن را بروز دهد و نه جنسیت او را. اصلا حکم حجاب نشانه اجازه و علاقه اسلام به حضور اجتماعی زن است، چرا که زن در خانه حجاب نیاز ندارد و این توجه و اشاره به حجاب به معنای توجه اسلام به حضور سالم زن در جامعه است.
سخنی که از حضرت زهرا(س) بسیار نقل می‌شود و همه شنیده‌اند این است که حضرت فرموده‌اند «بهترین چیز برای زن این است که مردی را نبیند و مردی هم او را نبیند»؛ اما با توجه به اینکه حضرت از ابتدا فعالیت اجتماعی داشته‌اند این روایت با فعالیت‌های اجتماعی ایشان چطور قابل توضیح است؟
برای فهم روایات باید جامعه‌شناسی زمانه و شرایط فرهنگی جامعه را بدانیم و بررسی کنیم. بهترین چیزی که می‌تواند شرایط آن زمان جامعه حضرت را برای ما مشخص کند، قرآن است که قرآن در آیه ۳۲ سوره احزاب می‌فرماید: «ای زنان پیغمبر، شما مانند دیگر زنان نیستید (بلکه مقامتان رفیع‌تر است) اگر خدا ترس و پرهیزکار باشید، پس زنهار نازک و نرم (با مردان) سخن مگویید، مبادا آن که دلش بیمار (دارای هوا و هوس) است به طمع افتد (بلکه متین) و درست و نیکو سخن گویید».
در این آیه به زنان پیامبر تذکر داده می‌شود که با صدای نازک با مردان صحبت نکنند (معلوم می‌شود که این عمل انجام می‌شده) و از سوی دیگر مردانی بوده‌اند که به زنان پیامبر طمع می‌کرده‌اند، این وضعیت فرهنگی آن جامعه بوده و حضرت زهرا این سخن را در چنین جامعه‌ای فرمودند.
از سوی دیگر حضور حضرت زهرا در جامعه و ارتباط ایشان با افرادی مثل سلمان یا جابربن عبدالله انصاری و دیگر صحابه و قرائت خطبه فدکیه توسط ایشان، نشان‌دهنده این است که جامعه‌ای که زن در آن حضور دارد تعیین‌کننده است و این روایت نیاز به فهم شرایط خاص فرهنگی و اخلاقی زمانه حضرت دارد.
کاربردی‌ترین ویژگی سیرۀ حضرت زهرا (س) در خانواده را چه می‌دانید؟
در آیه ۲۱ سوره روم (از نشانه‌های خدا این است که همسرانی از جنس خودتان آفرید تا به آنها آرامش یابید) خداوند می‌فرماید: اگر می‌خواهید ببینید که همسر خوب و مورد رضایت خداوند هستید یا نه ببینید آیا آرامش‌بخش هستید یا نه!
بنابراین همسر اگر بخواهد ببیند وظیفۀ همسری خود را به خوبی انجام می‌دهد یا نه باید ببیند که آرامش‌بخش همسر خود است یا نه و این هم برای مرد و هم برای زن صدق می‌کند.
و همین مسئله دقیقا در سیرۀ حضرت زهرا (س) مشهود است و در کلام حضرت امیرالمومنین هم بارها و بارها به این موضوع اشاره شده است. به‌عنوان مثال و مصداق این مسئله می‌توان به این جریان اشاره کرد که وقتی حضرت علی(ع) از جنگ بازمی‌گردند و از حضرت زهرا (س) غذایی درخواست می‌کنند، حضرت می‌فرمایند که چیزی در خانه نداریم و زمانی که علی(ع) می‌پرسند چرا به من اطلاع ندادید تا غذایی تهیه کنم، ایشان می‌فرمایند که من شرم دارم چیزی از تو درخواست کنم که توان برآوردن آن را نداشته باشی.
درواقع آنچه در سیرۀ خانوادگی حضرت زهرا مشهود است، تلاش ایشان برای آرامش‌بخشی به همسر و خانواده است و این نیاز امروز خانواده‌هاست و باید از ان الگو گرفته شود.
اگر بخواهید یک ویژگی شاخص و کلیدی در شخصیت زهرا(س) انتخاب کنید، به کدام ویژگی ایشان اشاره می‌کنید؟
خصوصیت بارز حضرت زهرا(س) همین جامع‌الاطراف بودن ایشان است. اینکه حضرت در هر بعد از ابعاد تحسین‌برانگیز و نمونه هستند؛ در همۀ ابعاد عبادی و رابطه با خدا، خانواده و رابطۀ ایشان با پیامبر و بعد حضرت علی(ع) و به لحاظ انجام وظایف سیاسی، اجتماعی و انفاق، در هریک از این ابعاد که سیرۀ حضرت را بررسی کنیم، می‌بینیم در آن به اوج رسیده‌اند و همین خصوصیت، ارزشمندترین ویژگی ایشان است.
انتهای پیام
