ارتقای ایمنی پرواز‌ها در جهان با بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی

آقای آرش خدایی در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار گروه اقتصادی خبرگزاری صدا و سیما؛ با اشاره به اینکه یک سال بعد از رخ دادن حادثه گزارش نهایی کمیته بررسی سانحه با همکاری همه کشور‌های درگیر در اسفند سال گذشته منتشر شد و بصورت داوطلبانه در اختیار سازمان جهانی هوانوردی (ایکائو) هم قرار گرفت افزود: هدف اصلی تهیه چنین گزارش‌هایی طبق دستورالعمل‌های سازمان جهانی هوانوردی، نه شناسایی مقصر که ارائه راهکار‌ها و پیشنهاد‌هایی برای جلوگیری از تکرار حادثه در شرایط مشابه است و به همین دلیل، ما در گزارش نهایی خود هشت پیشنهاد عملی علاوه بر مقررات ایمنی هوانوردی به ایکائو دادیم که با استقبال ایکائو روبرو گردید و در پاسخ ایکائو به ما اعلام شد که این پیشنهادات، با هدف ارتقای ایمنی پروازها، با زمان بندی مشخصی در سراسر جهان اجرایی خواهد شد.

 

معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری اضافه کرد: هم اکنون برخی از توصیه‌های ما بصورت عملی اجرا شده است که این امر، می‌تواند مانع از تکرار حوادث مشابه در موقعیت‌های مشابه شود.

 

وی با اشاره به تشکیل کمیته بررسی سانحه در همان ساعات ابتدایی سقوط هواپیما طبق مقررات کنوانسیون شیکاگو گفت: طبق وظایف معمول نهاد‌های بررسی سانحه، به محض وقوع سانحه ما گروه‌های مربوطه را تشکیل دادیم که منجر به تهیه گزارش‌های حاوی توصیه‌هایی شود که از رخداد مجدد این سانحه تکرار کند و علاوه بر تیم‌های تخصصی خودمان، از آمریکا به عنوان کشور طراح و سازنده هواپیما و از اوکراین به عنوان کشور ثبت کننده و بهره بردار هواپیما دعوت کردیم که در این تحقیقات مشارکت کنند.

 

خدایی افزود: استاندارد‌های بین المللی پیش بینی کرده کشور‌هایی که به واسطه از دست رفتن اتباع شان به مساله مرتبط می‌شوند می‌توانند در تحقیقات مشارکت کرده و روند را ببینند و اگر اطلاعاتی در مورد جانباختگان نیاز بود در اختیار کمیته بررسی سوانح قرار دهند که در این رابطه کشور‌های سوئد، آلمان، کانادا و انگلیس دعوت شدند که به عنوان مشاهده گر در روند تحقیقات مشارکت کنند و البته در یک مرحله هم نیازمند کمک فنی کشور فرانسه برای بازخوانی و بازیابی اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما بودیم و بنابراین فرانسه هم جزو کشور‌های مشارکت کننده در بررسی این سانحه بود.

 

وی در پاسخ به این پرسش که چرا فضای کشور در ساعات نخستین ۱۸ آذر ماه سال ۱۳۹۸ محدود و بسته نشد گفت: در همه سوانح، گروه بررسی سانحه به دنبال کشف چرایی و علت وقوع سانحه است، اما در این سانحه با توجه به اینکه ستاد کل نیرو‌های مسلح در سومین روز حادثه اعلامیه‌ای منتشر و جزئیات اتفاق را تشریح کرد و در اختیار ما قرار داد بنابراین ما به دنبال دلیل تمام کننده مساله نبودیم بلکه به دنبال این می‌گشتیم که زمینه‌های کمک کننده به این سانحه چه بوده تا در نهایت یک تحلیل ایمنی داشته باشیم که چرا با وجود پیش بینی و تمهیدات اجرایی، باز این سانحه تلخ اتفاق افتاده و توصیه‌هایی بدهیم که از تکرار این سانحه جلوگیری شود.

 

وی افزود: طبق مقررات ایکائو، کار ما نباید منجر به تخطئه و سرزنش شود و باید رویکردی فنی داشته باشد و ما ابتدا بررسی کردیم که آیا چنین خطری پیش بینی شده بود؟ چراکه ممکن است مراجع نظامی و غیر نظامی مربوطه متوجه چنین خطری نشده باشند، اما چنانکه در گزارش آمده، مراجع نظامی پیش بینی لازم را کرده بودند که ممکن است کشور وارد چنین فضایی بشود و مخاطراتی برای پرواز‌های غیر نظامی وجود داشته باشد بنابراین، تحلیل ریسک شده و تمهیدات فراوانی اندیشیده شده بود.

 

وی اضافه کرد: در بررسی‌های انجام شده معلوم شد: چهار تا پنج تمهید پیش بینی شده بود و، چون فضای پروازی ایران فضای پروازی بسیار بزرگی است و علاوه بر پرواز‌های داخلی، به جریان ترافیک هوایی بین المللی هم کمک می‌کند، بنابراین نقاط و نواحی‌ای که تحلیل شده بود می‌توانند از خطرات زیادی برای تردد هواپیما‌های غیر نظامی برخوردار باشد، تخلیه شده بود که جزئیات آن در گزارش بررسی سانحه نوشته شده است.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی گفت: این شبهه که ایران قصد داشته سپر انسانی ایجاد کند در فضای تخصصی کاملاً رد شده است چراکه طبق اطلاعاتی که از کشور‌های خارجی هم در گزارش آمده، آن زمان تقاضا‌های بسیاری از هواپیما‌های عبوری داشتیم که درخواست داشتند از فضای پروازی عراق به فضای پروازی ایران وارد شوند چرا که در عراق عملیات موشکی اتفاق افتاده بود، اما با این وجود ایران هیچ کدام از این تقاضا‌ها را نپذیرفت چرا که تمهیداتی پیاده کرده بود که فضا خلوت باشد و هواپیما‌ها مورد شناسایی یا اصابت اشتباه قرار نگیرند.

 

وی تصریح کرد: در گزارش نهایی بررسی سانحه، با جزئیات دقیق قید شده که فضای غرب کشور، نسبت به ایام دیگر کاملاً تخلیه شده بود، اما متاسفانه با وجود همه پیش بینی‌هایی که کرده و فکر می‌کردیم پرواز هواپیما‌هایی که از فرودگاه امام خمینی پرواز می‌کنند و بدون ورود به نواحی غربی کشور، از نواحی شمالی خارج می‌شوند پروازی کاملا ایمن خواهند داشت و مورد شناسایی و اصابت اشتباه نیرو‌های خودی یا نیرو‌های متخاصم قرار نخواهد گرفت، اما این حادثه رخ داد.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای ps ۷۵۲ افزود: قرار نیست یک اشتباه، منجر به بروز حادثه شود و همیشه زنجیره‌ای از اشتباهات و اتفاقات شکل می‌گیرد که منجر به سانحه می‌شود و در این سانحه هم شاهد شکل گرفتن یک زنجیره اشتباهات بسیار غیرمحتمل بودیم که تنظیم نکردن شمال مغناطیسی سامانه پدافندی، یکی از این اشتباهات زنجیره‌ای بود.

 

خدایی ادامه داد: اتفاقی که افتاد این بود که، چون سامانه پدافندی حرکت می‌کرد، اپراتور باید بعد از هر بار استقرار، تنظیم شمال را انجام می‌داد، اما اشتباه رخ داد بنابراین، اپراتور به جای این که هواپیما را این گونه ببیند که به سمت غرب در حال حرکت است مشاهده می‌کرد که هواپیمای اوکراینی از سمت جنوب غربی یعنی عراق به سمت اپراتور و سپس به سمت تهران در حال حرکت است و این یکی از خطا‌ها بود.

 

وی گفت: خطا‌های دیگری در بروز این سانحه رخ داد منجمله اینکه اپراتور برای شلیک، باید با مرکز پدافند هوایی کشور هماهنگی می‌کرد و از آن‌ها اجازه می‌گرفت که متاسفانه این اتفاق نیافتاد و زنجیره دیگری از اتفاقات بعدی موجب شد که این رویداد رخ دهد.

 

معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص بازبینی و بازیابی اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما و علت تاخیر در بازخوانی جعبه سیاه‌های هواپیمای اوکراینی گفت: بازخوانی جعبه سیاه در آن زمان، جزو مسئولیت‌های من بود. ما در این پرواز با توجه به اطلاعاتی که از بخش نظامی گرفته بودیم و جزئیاتی که بخش تحقیقات نظامی از عملکرد موشک‌ها و زمان بندی آن‌ها و مکان‌های آن‌ها در اختیار ما قرار داده بود، مطمئن بودیم که در جعبه سیاه اطلاعات خاصی وجود ندارد که چیزی به اطلاعات ما اضافه کند و در نهایت در جعبه سیاه پارامتر‌هایی را می‌دیدیم که حاکی از شلیک یک موشک یا صدای انفجار یک موشک است و ما این اطمینان را داشتیم و حتی می‌دانستیم که چه زمانی این اتفاق رخ داده و با قطع شدن یک سری از سیگنال‌های درون جعبه سیاه مطمئن بودیم که اطلاعات بعدی در جعبه سیاه ضبط نشده است، بنابراین ما زمان ارزشمند کمیته بررسی سانحه را گذاشتیم تا ببینیم که چه اتفاقی رخ داد که منجر به سقوط هواپیما شد، چون ما می‌دانستیم که در هواپیما اتفاقی منجر به سقوط رخ نداده و این اتفاق در زمین رخ داده است.

 

وی افزود: برای اینکه هر چه زودتر فضای پروازی کشور را امن کرده و مشکل را شناسایی و رفع کنیم، اولویت را روی اتفاقاتی که روی زمین رخ داد گذاشتیم و بعد از بازخوانی جعبه سیاه هم، همین امر ثابت شد و بعد از اینکه ما جعبه سیاه را خواندیم هیچ اطلاعاتی به اطلاعات قبلی ما اضافه نشد.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی اضافه کرد: این یک ادعا نیست چراکه قبل از اینکه جعبه سیاه را بازخوانی کنیم یک گزارش یافته‌ها منتشر کرده بودیم که اطلاعات این گزارش، با تقریب ۳ ثانیه با آنچه در جعبه سیاه ضبط شده بود تطابق داشت.

 

خدایی گفت: دلیل تاخیر در بازخوانی این بود که اتفاقی که رخ داد در هواپیما نبود و اتفاق روی زمین بود، اما بازخوانی جعبه سیاه می‌توانست تمام کننده تحقیقات ما باشد و همه چیز را برای ما ثابت کرده و نهایی کند.

 

معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری افزود: از زمانی که تصمیم گرفتیم جعبه سیاه را بازخوانی کنیم تجهیزات را به ما ندادند و حتی ما حاضر به خرید آن‌ها شدیم، اما به ما نفروختند، و زمانی که ما اعلام کردیم که در فرانسه جعبه سیاه را بازخوانی کنیم، پاندمی کرونا رخ داد و کشور‌های مختلف اعلام قرنطینه و لاک داون کردند و در نتیجه، خود کشور‌های همکار، رسماً درخواست کردند که بازخوانی با تأخیر اتفاق بیافتد و چیزی حدود سه ماه به خاطر این رخداد‌ها در بازخوانی جعبه سیاه تأخیر رخ داد.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی از همکاری نیرو‌های مسلح در تکمیل این گزارش تجلیل کرد و گفت: هر چند اتفاق خیلی دردناک بود، اما همکاری خیلی خوبی با نیرو‌های مسلح داشتیم و لازم است که از بخش تحقیقات نیرو‌های مسلح و به خصوص از سازمان قضایی نیرو‌های مسلح تشکر کنم که خیلی به تحقیقات ما کمک کردند.

 

وی افزود: در بررسی سوانح مشابه در جهان نمی‌بینیم که مشابه این حجم از اطلاعات، توسط بخش‌های نظامی ارائه شده باشد که خودشان این خطا و اشتباه را مرتکب شده باشند و مشکل را تشریح کنند که به ایمنی هوانوردی کمک کنند.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی با بیان اینکه یکی از دلایل تهیه چنین گزارشی افزایش ایمنی و جلوگیری از بروز حوادث مشابه است گفت: ما این گزارش را برای اظهار نظر به کشور‌های مختلف ارائه دادیم و علاوه بر آن، گزارش را داوطلبانه به ایکائو ارائه کردیم و از آن‌ها نظر خواستیم و با جمع بندی این نظرات و نظرات مثبتی که دریافت کردیم، به این اطمینان رسیدیم که گزارش ما می‌تواند از رخداد‌های مجدد جلوگیری کند و علاوه بر این، ما شبیه سازی انجام دادیم و یک بار فرض را بر این گذاشتیم که توصیه‌های ما اجرا نشده و شبیه سازی کردیم و دیدیم که در این فرض، اجازه پرواز به هواپیمای اوکراینی داده می‌شود، اما با فرض اجرای توصیه‌های خود در آن موقعیت، مشاهده کردیم که به هواپیمای ps ۷۵۲ اوکراین اجازه پرواز داده نمی‌شود.

 

معاون سازمان هواپیمایی کشوری افزود: یک نکته دیگر که عیان است این که، کشوری را داریم که چنین سانحه‌ای در آن رخ داده و با گذشت هفت سال، هنوز هواپیما‌های خارجی از فضای آن کشور عبور نمی‌کنند، اما واقعیت فنی این است که پرواز‌های شرکت‌های اروپایی که استاندارد‌های بسیار سختگیرانه‌ای در حوزه هوانوردی دارند بعد از انتشار گزارش و اجرایی شدن توصیه ها، پرواز‌های خود را بر فراز ایران از سر گرفته اند چرا که جامعه هوانوردی اطمینان دارد که این مساله در ایران تکرار نخواهد شد و امیدواریم با توصیه‌هایی که کردیم، سوانح مشابه در بقیه نقاط دنیا هم تکرار نشود.

 

رئیس کمیته بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی افزود: یک سری مشکلات در تمرینات و روش‌های بین المللی شناسایی کردیم و بیش از ۸ توصیه به سازمان جهانی هوانوردی (ایکائو) دادیم چراکه ما تمهیدات قبلی ایکائو را پیاده کرده بودیم، اما باز این سانحه رخ داد، بنابراین ما ۸ توصیه جدید دادیم تا چنین حادثه‌ای دیگر تکرار نشود و ایکائو هم طبق استاندارد‌ها به ما پاسخ داد و زمان بندی توسعه اجرای توصیه‌ها را به ما داد که برخی از این روش‌ها در دنیا بهبود داده شد پس نه تنها در فضای ملی، که در فضای هوانوردی جهانی هم شاهد ارتقای ایمنی و استاندارد‌های پرواز بودیم.