به گزارش مشرق، چهارمین نشست از سلسله جلسات علمی «آهات» با موضوع تحلیل مدیحه‌سرایی محرم و صفر امسالِ میثم مطیعی با حضور این مداح، محمدمهدی سیار دبیر علمی نشست، سیدمهدی طباطبایی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، مهدی زنگنه شاعر و حجت‌الاسلام مجتبی نامخواه، مدیرکارگروه تبلیغ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی در خبرگزاری فارس برگزار شد.
مطیعی هیچگاه از نقد، نظرسنجی و گفت‌وگو گریزان نبوده است
محمدمهدی سیار با اشاره به اینکه امروز با مداحی مواجهیم که بیش از آن که به گذشته توجه کند نگاه به آینده دارد و در یک روز و یک لحظه توقف ندارد، اظهار داشت: مطیعی هیچگاه از نقد، نظرسنجی و گفت‌وگو گریزان نبوده و همواره به دنبال شنیدن نکات و انتقادات دیگران بوده است. او از اساتیدی است که میل به یاد گرفتن بیش از یاد دادن در او مشاهده می‌شود و به دنبال اصلاح مسیر است.
این جلسات نقد را جدا از هیأت نمی‌دانم
میثم مطیعی نیز در ابتدای این نشست ضمن اعلام آمادگی برای بهره مندی از نقد و بررسی کارشناسان اظهار داشت: این مجالس نقد و بررسی را از مجالس هیأت جدا نمی‌دانم؛ زیرا فایده خود را در هیأت نشان می‌دهد.
در نگاه و آثار مطیعی، عاشورا اکنون است
حجت‌الاسلام مجتبی نامخواه، دکترای دانش اجتماعی مسلمین به عنوان اولین منتقد اظهار داشت: در جامعه‌شناسی دینداری هیأت با دو سطح پروژه‌ای و پروسه‌ای مواجهیم. در سطح پروژه‌ای با نغمه‌پرداز، مداح و شاعر و تعامل این‌ها با هم و در سطح بعدی با مخاطبان هیأت روبرو هستیم.
وی افزود: در سطح پروسه‌ای با افرادی مواجهیم که نحوه‌ای خاص از سلوک دینداری را دارند که به جوان مومن انقلابی معروف شده‌اند. رویارویی این افراد با مسائل اجتماعی هم متفاوت است.
برای فرزند و نسل‌های بعدی هم سخن می‌گوید
نامخواه با اشاره به اینکه نوع دینداری که مطیعی آن را نمایندگی می‌کند دارای دو ویژگی است، گفت: در نگاه او و آثارش به طور برجسته‌ای اکنون بودن عاشورا را شاهدیم که امری تاریخی تلقی نشده است. او نمی‌گوید ای کاش بودم بلکه احساس می‌کند قافله هنوز هست و باید به آن برسد. دوم آن که آینده هم دارد و برای فرزند و نسل‌های بعدی هم سخن می‌گوید.
سیر پیدایش گونه مداحی انقلابی و ویژگی‌های آن
وی در ادامه به سیر پیدایش گونه مداحی انقلابی اشاره کرد و اظهار داشت: مداحی انقلابی از ابتدای جنگ تحمیلی با آهنگران آغاز شد که در آن دوران و پدیده اجتماعی موجودش بروز کرد. آهنگران در دیدار امام (ره) خواند و نگاه جدیدی با رویکرد اجتماعی به مداحی نشان داد. در آن زمان سیدحسین علم‌الهدی می‌گوید هر انقلابی برای پیشبرد و پیشرفت خود نیازمند سرود است که سرچشمه نوحه‌ها و سرودهای آهنگران شد.
نامخواه تصریح کرد: گونه مداحی انقلابی بازتابی است از موقعیت اجتماعی و به طور مشخص مداحی‌ای که انقلاب در مسیر آن قرار دارد. مداحی انقلابی، اما متناسب با این رویکرد است و آهنگران حتی در استخدام ملودی هم تلاش کرد از سبک‌هایی استفاده کند تا با این مضمون رواج داشته باشد.
آثارش بازنمایی یک سلوک دینداری خاص است
این کارشناس مسائل اجتماعی با اشاره به اینکه مهم‌ترین ویژگی مداحی مطیعی این است که بازنمایی یک سلوک دینداری خاص است، تصریح کرد: مداحی انقلابی با این مختصات یک فرایند فرهنگی پیچیده است که با ابزارهای رسانه‌ای ارتباط جهانی هم گرفته است و صرفاً برای اداره جلسه نیست. آثار مطیعی مداحی اخلاقی است و در کارهای او شاهدیم که یک مناجات‌خوانی ابتدایی و سپس نوحه‌خوانی دارد.
مؤلفه‌های مطرح در مداحی‌های امسال محرم و صفر
نامخواه با اشاره به مؤلفه‌های مطرح در مداحی‌های امسال مطیعی گفت: در بُعد ارتباط با جامعه، در نوحه‌هایش به گام دوم انقلاب، حاج قاسم سلیمانی، مبارزه با اسرائیل، فرزندآوری، نهاد روضه خانگی و ... اشاره می‌کند که نشان از ظرفیت بالای ارتباط مداحی با موضوعات اجتماعی دارد. در رابطه با حاج قاسم از انتقام می‌گوید اما گویی حرفی جز تقاص و دلتنگ هستیم ندارد درحالی که می‌تواند از مؤلفه‌های مختلف مانند درگیری با صهیونیست، آمریکا و استکبار هم گفت.
وی با اشاره به اینکه در بعد فرزندآوری در نوحه‌ها این مضمون پررنگ است، اظهار داشت: بحث نسل و خانواده مورد توجه بوده و دلیلش این است که او این روند زندگی را صرفاً برای این ۱۰ شب محرم نمی‌داند و بنای اثرگذاری در خانواده را دارد.
این منتقد علوم اجتماعی با انتقاد از اینکه مطیعی در ملودی دچار کاستی است، تصریح کرد: در پدیده آهنگران با ملودی با بوم فرهنگی برجسته مواجه بودیم که یک موسیقی عرب جنوبی منهای سوگ بود که ملودی‌های شوشتری، دزفول، بختیاری و ... در آثارش مشهود است، اما این رویکردها در مداحی مطیعی کمرنگ است.
برخی از مفاهیم نیازمند تقویت است
نامخواه با انتقاد از فقدان مفاهیم حوزه عدالتخواهی در اشعار دهه محرم امسال گفت: مطیعی در این ۱۰ شب بیش از ۱۰ هزار کلمه شعر خوانده است، اما یک مرتبه کلمه ظلم و ظالم یا مترادف‌های آن را ندارد؛ در صورتی که این کلمه در مفهوم آئینی ما برجسته است. در طرف مقابل عدل، عدالت، قسط، داد، آزادی، آزادگی که مضامین پرتکرار شعر آئینی انقلاب و مشروطه هم هست در آثار امسال مطیعی جایی ندارد.
این تحلیلگر مسائل اجتماعی، با بیان اینکه در اشعار حماسی تلاش نشده تا از زوایای مختلف به یک موضوع پرداخته شود، گفت: کلمه مبارزه و یزیدیان صرفاً یک بار استفاده شده است؛ در حالی که در بعد اجتماعی می‌توان میان این‌ها پیوند برقرار کرد. در مقابل کلمه عشق ۷۰، غم ۳۵، داغ ۲۵ مرتبه و ... استفاده شده است.
آثارش دارای مضامین اجتماعی است
نامخواه با تاکید بر ارتباط مضامین مداحی با بستر اجتماعی در نقد مداحی امسال مطیعی گفت: در اشعار امسال ارتباط با مسائل اجتماعی وجود دارد، به سمت و سویه‌های خانواده، حاج قاسم و مبارزه با استکبار و اسرائیل رفته، اما سویه عدالت و ظلم در آن قدری کمرنگ است.
سیار در واکنش به این اظهارات گفت: مطیعی همواره مورد انتقاد بود که چرا در آثارش توجه بسیاری به مسائل سیاسی و روز دارد. این مدل نقطه قوت او بود که نشان می‌دهد عقب‌نشینی از این نطقه قوت در ذهن ناظر بیرونی به چشم می‌آید و نقطه ضعف تلقی می‌شود.
مطیعی تلاش برای دیده شدن ندارد برعکس اینکه بسیار درچشم است
سیدمهدی طباطبایی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز در این نشست با اشاره به اینکه حضور در این جلسات یک دعوت معنوی است، اظهار داشت: در شخصیت مطیعی «من قال» مهم است. به بیان دیگر، او برای دیده شدن تلاش ندارد. برعکس اینکه بسیار در چشم است، اما خودش تلاشی ندارد و از کارهایی که دیگران انجام می‌دهند، پرهیز دارد. مطیعی روحیه نقدپذیری دارد؛طوری که خودش امسال نظرسنجی برای آثارش راه انداخت.
وی گفت: تسلط نداشتن به زبان عربی همواره پاشنه آشیل مداحان بوده است اما این مهم در مطیعی نقطه قوتش است که کمک می‌کند بتواند خوب مقتل‌خوانی کند. از سوی دیگر در مقتل‌خوانی مطیعی دچار احساسات نمی‌شود و حرف غیرمستند هم نمی‌زند.
بررسی نوحه‌های مطیعی از ۳ منظر
این شاعر و منتقد ادبی در بخش دیگری از سخنان خود که به نقد و بررسی نوحه‌های مطیعی اختصاص داشت با اشاره به اینکه نوحه‌های مطیعی از سه منظر قابل بررسی است، گفت: از منظر زبانی نوحه‌ها ساده است و این یک ویژگی خوب است تا مخاطب بتواند همراهی کند. البته آفت‌هایی هم دارد. مطیعی گاهی جملات بلندی می‌گوید که آن را بخش بخش کرده و با ملودی بیان می‌کند، برای در ذهن مخاطب جای گرفتن خوب است. او در نوحه‌هایش از عبارات عربی مصطلح و آشنا برای هیأتی‌ها به خوبی استفاده می‌کند.
طباطبایی با اشاره با ارتباط مطیعی با شاعران مختلف تصریح کرد: مطیعی با شاعران بسیاری مرتبط است و این در آثارش مشهود است که باید به نوعی این تشتت در نگاه‌ها پوشش داده شود.
دو اثر فاخر امسال محرم
وی با تاکید بر نگاه حماسی در نوحه‌های مطیعی اظهار داشت: در بعد فکری نیز نوع نگاه حماسی آثار، در اوج است. دو اثر «ماشاءالله یابن حیدر» و «هیهات برادری چو عباس آید» از جمله آثار فاخر امسال مطیعی است که ملودی خاص و حماسی دارد.
نوحه «ماشاءالله یابن حیدر» را اینجا بشنوید:
معرفت افزایی، شاخصه اصلی نوحه‌ها
این استاد دانشگاه، به نقش پررنگ معرفت‌افزایی در خصوص نوحه‌ها اظهار داشت: اگر نوحه‌ای بدون محتوا باشد اصلا نباید خواند زیرا وقت تلف کردن است. محتوای نوحه‌های امسال مطیعی را می‌توان آرزوی جهانی شدن عاشورا، پیوند عاشورا و مهدویت، پیوند شاعرانه میان کربلا و انسان امروز، پویایی و زنده بودن عاشورا، انتقال عاشورا به نسل بعد، پویندگی تاریخ شیعه، امید بخشی در روز عاشورا، توجه به هیأت، نگاه اعتراضی به کم بودن نوحه برای امام حسن(ع)، عنایت به نوحه‌های قدیمی، استفاده از سپیدخوانی برای روضه‌های باز، ترویج روضه‌های خانگی، عدم غفلت از کودکان و نوجوانان، برخورداری از لحن و لالایی کودکانه و در نهایت درد و دل دختر پدری توصیف کرد.
نوحه عامیانه خوب است، اما نباید به زبان عوام شود
طباطبایی با اشاره به اینکه نوحه باید به زبان عامیانه نزدیک شود اما نباید به زبان عوام شود، گفت: مثلا معصوم هیچگاه نمی‌گوید «پاشید باغیرتا من تنهام». اینگونه مباحث وهن است. یا «چشم خورده قد و بالات داداش» عبارت ناروایی است. مداحان به دنبال سادگی هستند تا مردم بفهمند اما این مدل هم دیگر روا نیست.
این شاعر تصریح کرد: زبان حال، تخیلات شاعر است که گاهی در این زبان‌ها ضعف‌های شاعران را شاهد هستیم. مثلا از قول حضرت مسلم می‌گوید من اشتباه کردم تو نیا. او نماینده امام است مگر می‌شود اشتباه کند؟ یا مسلم نکاتی می‌گوید که گویی امام معصوم از آن خبر ندارد. این تخیلات اشتباه است.
خطای شاعران در حذف قافیه در نوحه‌ها
وی افزود: در یکی از نوحه‌ها شاهد درد و دل امام حسن و امام حسین(ع) هستیم اما برخی عبارات مانند «غریب در وطن شدن با من، شهید بی‌کفن شدن با تو» مناسب نیست می‌توانست به ابعاد دیگری اشاره کند. یا روضه باز را می‌توان با زبان کنایه بیان کرد. متأسفانه شاعران در نوحه تصور می‌کنند دست باز است و گاهی از قافیه صرف نظر می‌کنند و این خطاست.
وظیفه مداحان، انتقال پیام‌های عاشوراست
مهدی زنگنه، شاعر و نوحه‌سرا دیگر سخنران این نشست تحلیلی بود که با اشاره به اینکه یکی از وظایف مهم مداحان و روضه‌خوانان انتقال پیام‌های عاشوراست، گفت: در طول تاریخ هرگاه عده‌ای بدون استفاده صحیح از هنر تلاش کردند پیامی را منتقل کنند با شکست مواجه شدند. یکی از معروف‌ترین نوحه‌هایی که در دهه چهل توسط خوشدل تهرانی سروده شد و بارها با صدای شاه‌حسین بهاری به گوش مردم رسید نوحه‌ای با درونمایه‌ای انقلابی و ملودی حماسی در دستگاه چهارگاه بود که همچنان هم خوانده می‌شود و عبارت است از: «حسین سرباز ره دین بود/ حسین قربانی آیین بود».
آهنگران برای تک‌تک وقایع مهم روز نوحه می‌خواند
وی با بیان اینکه پس از پیروزی انقلاب نیز مداحان جوانی مانند حاج حسین شمسایی و حاج محسن طاهری از تریبون‌های رسمی اشعار و نوحه‌هایی با مضامین پررنگ انقلابی ارائه می‌کردند که پاسخگوی نیاز روز جامعه مذهبی و انقلابی بود، گفت: تا این که نوبت به مشهورترین و تاثیرگذارترین مداح حماسهخوان پس از انقلاب، حاج صادق آهنگران رسید. او با کمک مرحوم معلمی به مناسبت تمام وقایع روز اشعار و نوحه‌هایی می‌خواند که اغلب از رسانه‌های رسمی یعنی رادیو و تلویزیون پخش می‌شد. این روند تا جایی ادامه داشت که مداحی و مداحان انقلابی به دو طیف تقسیم شدند. عده‌ای در طبقه مداحان رسمی و رسانه‌ای و عده‌ای در طبقه غیررسمی و هیأتی قرار گرفتند. تا اواخر دهه شصت و حتی اوایل دهه ۷۰ مداحانی انقلابی مثل حاج منصور ارضی و حاج سعید حدادیان و حاج محمد طاهری نیز جایی در رسانه‌های رسمی نداشتند. زیرا ایشان علی‌رغم اعتقادات و باورهای انقلابی به اصالت عزاداری سنتی تکیه می‌کردند، اما آهنگران برای تک‌تک وقایع مهم روز نوحه می‌خواند.
این شاعر و نوحه‌سرا با اشاره به اینکه مداحان انقلابی ـ هیأتی در سال‌های دهه ۷۰ از فضای سیاسی دور نبودند و به فراخور وقایع و تحولات اظهارنظرهایی می‌کردند، اما موضع‌گیری‌هایشان در اشعار و نوحه‌ها نبود! اظهار داشت: مداحان انقلابی ـ هیأتی ابتدا یا انتهای جلسه در سخنرانی‌هایی ، اعلام موضع می‌کردند، ولی در میان اشعار و نوحه‌ها به سنت گذشتگان صرفاً به مدح و مرثیه می‌پرداختند. گفتمان حاکم بر مداحی‌های‌شان گفتمان انقلابی بود، چفیه بر دوش می‌خواندند، عکس شهدا زینت‌بخش محافل‌شان بود، اما پرداختن به مسائل سیاسی و اجتماعی روز را در جای جای جلسه، مُخل بیان هنرمندانه در مداحی می‌دانستند. البته مداحانی که تریبون‌های رسمی کشور را در اختیار گرفتند و صدا و تصویرشان از رسانه ملی پخش شد، همین دسته بودند.
مطیعی گفتمان تازه‌ای در مداحی آورد
وی ادامه داد: از اواسط دهه ۸۰ مداح جوانی برآمده از دانشگاه، با مدرک دکترا به نام میثم مطیعی گفتمان تازه‌ای در مداحی را به ظهور رساند. او نماینده جوانان تحصیل‌کرده‌ای بود که حس می‌کردند با اینکه همانند دهه ۶۰ اثری از جنگ نظامی نیست، اما دشمن در جبهه فرهنگی و سیاسی طوری صف‌آرایی کرده که نیاز به چهره‌ای مابه ازای حاج صادق آهنگران داریم که حرف‌های روز را در عرصه مداحی بزند. این گفتمان در طول ۱۳ـ۱۴ سال گذشته چهره‌های دیگری نیز داشته که به مداحان انقلابی موسوم شده‌اند. آنها نمی‌خواهند در مقابل بی‌عدالتی‌ها و خیانت‌ها و دشمنی‌های داخلی و خارجی بی‌تفاوت باشند. اساس و بنیان این دغدغه، ارزشمند است، لیکن باید ببینیم آیا این نگاه، به شیوه هنرمندانه بیان می‌شود یا خیر؟
او دغدغه اجتماعی دارد، اما هدفش مدح اهل‌بیت (ع) است
زنگنه گفت: نوع نگاه و مواجهه ما با محرم و صفر خیلی مسائل را روشن می‌کند. دریچه ورود ما به هیأت چیست؟ دریچه ورود ما برای راه اندازی و تشکیل یک هیأت چیست؟ دو نوع نگاه وجود دارد. نگاه اول که قرن‌ها مرسوم بوده این است که ما به عنوان محبان اهل بیت احساس نیاز برای کسب معرفت می‌کنیم تا با اهل بیت بیشتر آشنا شویم، دست خود را خالی می‌بینیم و می‌خواهیم با شنیدن موعظه و اشک بر مصائب اهل بیت (ع)، مراتب معرفت را سیر کنیم، پیام عاشورا را زنده نگه داریم، اخلاق و کرامت انسانی را ترویج کنیم، در طی این فرایند اگر متوجه شدیم باید در موضوعی اجتماعی و سیاسی موضع‌گیری یا اقدام کنیم، سکوت نکرده و عافیت‌طلبانه تماشا نکنیم!
این پژوهشگر حوزه هیأت افزود: نگاه دوم می‌گوید: اگر قرار باشد گریه کنیم و سینه بزنیم، انواع و اقسام جلسات مذهبی هست! ما می‌خواهیم برای تحقق اهداف و اعلام مواضع سیاسی و اجتماعی خود هیأت تشکیل دهیم و درباره وقایع و معضلات و ناکارآمدی‌ها حرف بزنیم بنابراین تشخیص می‌دهیم هیأت تشکیل دهیم! در این نگاه دست‌اندرکاران هیأت خود را لیدر جامعه پنداشته و قصد دارند در قدم اول مخاطب خاص خود، سپس جامعه را هدایت کنند! محفل نخست هیأت و محفل دوم همایش اعضای یک NGO یا یک میتینگ سیاسی است!
خلاصه کردن امام در ابعاد حماسی و سیاسی همان‌قدر خطرناک است که تنزلش به معشوق زمینی
وی با اشاره به اینکه فرایند تولید و ارائه محتوا در نوع اول مداحی نام دارد! اما در شکل و شیوه دوم ظاهراً مداحی است اما در اصل نام دیگری برای آن پیدا کنیم! گفت: مداح در هیأت، خودش نیازمند است! خودش برای عرض حاجت آمده! آمده تا در بال مستمعین پرواز کند! اما کسی که صدای خوشی دارد و در میتینگ برای حاضرین می‌خواند، شاید به ظاهر غزل مرثیه یا نوحه می‌خواند، اما همه این‌ها بهانه است تا فلان نکته سیاسی یا شعر اعتراضی را بگوید! اهالی این نگاه به درستی معتقدند ابعاد حماسی عاشورا و چهره ظلم ستیز امام حسین(ع) در هیأت‌ها مغفول واقع شده است. اما خلاصه کردن امام در ابعاد حماسی و سیاسی همان قدر خطرناک است که سیدالشهدا (ع) را در حد یک معشوق زمینی نزول بدهیم!
زنگنه گفت: دریچه نگاه ما به هیأت و مداحی نوع سبک و سیاق مداحی‌مان را تعیین می‌کند. برای تحلیل و بررسی نیز از همین دریچه وارد می‌شویم. اگر مداح انقلابی ما از نوع دوم باشد اصلاً نمی‌شود با متر و معیار اصول و قواعد مداحی با او درباره‌اش سخن گفت. اینجاست که باید ببینیم آقای مطیعی جزو کدام دسته است؟
دغدغه اجتماعی او را از خدمت به آل الله(ع) دور نکرده است
این نوحه‌سرا تصریح کرد: با مرور مسیر چندساله و دقت در مداحی‌های محرم امسال معتقدم مطیعی در دسته نخست جای می‌گیرد. درست است که دغدغه‌های اجتماعی دارد اما خود را نیازمند به خدمت در آستان آل الله (ع) دانسته و تلاش کرده به بدنه مداحی نزدیک شود، نه اینکه با نگاه خودبرتربینانه بخواهد جامعه را هدایت کند! لذا مبنای ما برای تحلیل مداحی‌های مطیعی همان اصولی است که سال‌های سال مداحان اهل بیت (ع) براساس آن به عرض ارادت پرداخته‌اند. یعنی گفتمان او نباید ما را از تحلیل علمی به شیوه سنتی بازدارد. به عنوان مثال وقتی از موسیقی نوحه‌ها حرف می‌زنیم نباید با این جواب مواجه شویم که «مخاطب او این سبک را دوست دارد! اگر خوب نبود این همه مستمع نداشت!» یا «فلان شخصیت خواندن او را می‌پسندد» باید میان محتوای گفتمان ارزشمند او و مسائل مورد نقد ساختاری و هنری تفاوت قائل شد.
تحولی که حاج منصور پس از انقلاب پایه گذاشت
وی گفت: در گذشته هر یک از شاخه‌های مداحی متخصصین و اهالی فن خاصی داشت. عده‌ای مناجات‌خوان، روضه‌خوان، پیش منبری‌خوان و برخی نوحه‌خوان بودند. یکی از تحولات پس از انقلاب که حاج منصور پایه گذارش بود، تجمیع انواع شاخه‌ها در یک مداح بود. بسیاری از ستایشگران پس از او نیز پیرو همان سبک هستند که یکی از آنها میثم مطیعی است. بنابراین برای تحلیل و بررسی باید آثارش را به سه بخش اصلی: دعاخوانی، روضه خوانی و نوحه‌خوانی تقسیم کنیم.
فقط برای مردم نمی‌خواند، خودش هم اشک می‌ریزد
زنگنه گفت: مطیعی جزو مداحانی است که فقط برای مردم نمی‌خواند، در حین خواندن خودش اشک می‌ریزد و حال خوشی دارد. این یکی از مهم ترین محاسن او و یکی از علل جذب مخاطب است. دومین نکته مثبت در روضه‌خوانی، تسلط به زبان عربی و استفاده‌های به جا و دقیق از متون دسته اول تاریخی و مقاتل است. این توانایی را نباید دست کم گرفت! تعداد بسیاری از مداحان از این نقطه قوت کم‌بهره یا بی‌بهره‌اند. نقل متون دسته اول که عمدتاً از بیانات خود اهل بیت (ع) است، حال و هوای عجیبی در جلسه ایجاد می‌کند. کلام اهل بیت (ع) در ذهن و روح شنونده نفوذ دارد! به هرحال هیچگاه ترجمه، اثرگذاری متن اصلی را ندارد!
هیچگاه روضه دروغ تحویل مخاطب نداده است!
این شاعر و نوحه‌سرا سومین نکته مثبت پرهیز را از «عهدة علی الراوی»ها معرفی کرد و گفت: متاسفانه یکی از آسیب‌هایی که در طول تاریخ عزاداری متوجه دستگاه امام حسین(ع) شده، نقل مطالب بدون سند و ذوقیات است! آقای مطیعی هیچگاه محتوا و روضه دروغ تحویل مخاطب نداده است. چهارمین حُسن روضه‌خوانی ایشان غزل‌ها و قصاید و زمزمه‌هایی است که اغلب از نظر ادبی خوب و قابل دفاع هستند. خوشبختانه مطیعی از سطح علمی و سلیقه ادبی بالایی برخوردار است و پُرواضح است که در انتخاب اشعار سختگیری دارد. به عنوان مثال، زمزمه شب هفتم محرم با مطلع «إن فی الجنة نهراً من لبن» در حوزه ساختار و محتوا و ملودی زیبا و دلنشین است.
این نوحه را اینجا بشنوید:
لحن حماسی در بیان مطیعی غلبه دارد
وی افزود: یکی از مهم‌ترین نقدها به نوع روضه‌خوانی او، بحث لحن و اجرای آهنگ است. مطیعی به واسطه ذهنیت حماسی و غلبه گفتمان انقلابی، اجراهای متعدد حماسی موفقی داشته که لحن آنها در صدایش ماندگار شده است. او هنگام خواندن یک اثر سوزناک که قرار است عاطفه ما را هدف بگیرد، همچنان از لحن‌های حماسی استفاده می‌کند!
زنگنه با اشاره به اینکه بی‌شک یکی از دغدغه‌مندترین مداحان روزگار ما برای تولید نوحه‌های متنوع و استاندارد آقای مطیعی است، گفت: از ابتدای محرم تا پایان صفر با تنوع بالایی از شعر و ملودی در نوحه‌ها روبرو هستیم. هرگاه که شعر و ملودی با لحن همیشگی حماسی او تلفیق می‌شود، محصول قابل تاملی ارائه می‌شود، اما در بسیاری دیگر از نوحه‌ها این تلفیق رخ نمی‌دهد. اغلب زمینه‌ها و واحدهایی که بار مرثیه دارد و در مرحله تولید قصد داشته‌اند که عاطفه مخاطب را هدف بگیرند، به واسطه اجرای ناهماهنگ با حال‌وهوای اثر، آن طور که توقع می‌رود تاثیرگذار نمی‌شوند. مانند واحد «خدایا چشمم سیاهی رفت» که حماسی نیست اما حماسی اجرا شده است.
حرف روز جامعه را باید گفت، اما هنرمندانه!
این شاعر و نوحه‌سرا با اشاره به اینکه می‌دانیم که فرم و محتوا در تمام آثار هنری باید هم عنان یکدیگر قدم بردارند لکن به نظر می‌رسد آقای مطیعی به عنوان یک خواننده بماهو خواننده که مخاطب در نخستین رویارویی با او موسیقی صدایش مواجه می‌شود، دغدغه موسیقایی کمی دریافت می‌کند و انتقال پیام سهم بیشتری دارد، تصریح کرد: امسال که شعار نسل حسینی و فرزندآوری مدنظر او بود، غزلی از آقای سیار با مطلع «می‌نشاند بر لب عشاق تو لبخندها / بأبی أنت و أمی گفتن فرزندها» خوانده شد که به خوبی از عهده فرم و محتوا برآمد. در این غزل شعار داده می‌شود اما هنرمندانه! ما امروزه به این نگاه و شیوه در بین مداحان انقلابی نیاز داریم. حرف روز جامعه را باید گفت اما هنرمندانه!
بیشترین مخاطبان مطیعی در ۵ استان تهران، قم، اصفهان، خوزستان و فارس هستند
مجید محمدزمانی، عضو مجموعه تحلیل اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) از دیگر مهمانان این نشست بود که با اشاره به گزارشی از روند برگزاری نظرسنجی علمی پیرامون آثار مطیعی در محرم امسال اظهار داشت: یکی از دغدغه‌های اصلی حال حاضر دنیا سنجش میزان اثرگذاری محتوا بر مخاطبین است. ما نیز در این نظرسنجی که با روش علمی مشخص و نوینی طراحی شد، تلاش کردیم دو بال مخاطب‌شناسی و اثرسنجی را مدنظر داشته باشیم تا مداحی‌های مطیعی و مخاطبین وی را مورد تحلیل قرار دهیم که درنهایت بتوانیم قدمی در راه اعتلای فرهنگ اهل بیت (ع) برداریم و به ارتقای محتوای تولیدی کمک کنیم.
وی افزود: مجموعه تحلیل اجتماعی (متا) مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) این نظرسنجی را براساس مخاطبان صفحه اینستاگرامی حاج میثم مطیعی با یک میلیون نفر دنبال کننده اجرایی کرد که در نهایت گزارشی در ۷ فصل شامل ویژگی جمعیت شناختی مخاطبین، نگرش نسبت به مداحی‌ها، فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، محرم و صفر ۱۴۰۰، مصرف رسانه‌ای مخاطبان، نگرش دینی و سیاسی و نهایتا نگرش نسبت به فرزندآوری به دست آمد.
۷۵ درصد مخاطبان او دارای تحصیلات حوزوی و دانشگاهی هستند
محمدزمانی افزود: در این نظرسنجی مشخص شد حدود ۸۰ درصد مخاطبان صفحه میثم مطیعی مردان، ۲۰درصد زنان هستند. ۵۸ درصد متاهل و ۴۲ درصد مجرد هستند و ساکنین شهر تهران نیز غالباً در هیأت، خانوادگی و به همراه کودکان و نوجوانان شرکت می‌کنند. بیشتر مخاطبین این مداح در استان‌های تهران، قم، اصفهان، خوزستان و فارس هستند. عمدتاً هم طبقه متوسط جغرافیایی و اقتصادی دارند. حدود ۷۵ درصد مخاطبان دارای تحصیلات حوزوی و دانشگاهی هستند و ۴۰ درصد مخاطبان در فضاهای علمی مشغول به کار هستند.
مطالبه مسائل روز سیاسی ـ اجتماعی و تقویت جبهه مقاومت در مداحی‌ها
محمدزمانی افزود: غالب مخاطبین با روضه‌خوانی، مقتل‌خوانی، سینه زنی‌ها خصوصاً زمینه ارتباط برقرار کرده‌اند. مداحی‌های پیاده‌روی اربعین، سیاسی ـ اجتماعی و استکبار ستیزی موردپسند مخاطبین بوده و اشعار حوزه خانواده و سبک زندگی نیازمند تقویت است و بسیاری از مخاطبین مطالبه مسائل روز سیاسیـ اجتماعی را در مداحی‌های دارند. البته حوزه سرود کمتر توانسته رضایت مخاطبین را جلب کند. حدود ۸۶ درصد مخاطبین موافق مداحی‌های عربی بوده‌اند و آن را موجب تقویت تعاملات فرهنگی با جهان اسلام و تقویت جبهه مقاومت می‌دانند. نیمی از مخاطبین با شعار فرزندآوری و نسل حسینی که شعار محوری امسال بود، ارتباط گرفته‌اند.
رسانه ملی تنها آثار سیاسی‌ام را پخش می‌کند؛ در حالی که ۲ درصد کارهایم این طیف است
میثم مطیعی مداح اهل بیت(ع) نیز در بخش پایانی این نشست اظهار داشت: از نظراتی که امروز شنیدم بهره بردم، اما مشخص است که کارشناسان آثار را تماماً شنیده‌اند، ولی یک بار هم در اتمسفر هیأت ما حضور نداشتند.
وی اشاره کرد: اتفاقی که در هیأت رخ می‌دهد با تصویر بیرونی آن بسیار متفاوت است. من یک مرتبه با قائم مقام صداوسیما جلسه داشتم و گفتم برخلاف همه کسانی که شاید درخواست داشته باشند کارشان را پخش کنید، من نمی‌خواهم پخش کنید! ۹۸ درصد اشعار من در حوزه ارتباط با اهل بیت(ع)، معرفت‌افزایی، تاریخ اسلام است و تنها ۲ درصد موضوعات سیاسی و اجتماعی است، اما تنها آنها پخش می‌شود!
هیچگاه نخواستم تمام جامعه را مخاطب قرار دهم
مطیعی با بیان اینکه همه جامعه رنگارنگ ما نیازمند ارتباط با دستگاه اهل بیت(ع) است، تصریح کرد: من هیچگاه نخواستم تمام جامعه را مخاطب خودم قرار دهم. احساس می‌کنم همگی قطعات یک پازل هستیم و هرکدام نیازمند یک خوراک. قشر مخاطب و دانشگاهی نیازمند یک هیأت است. اینکه می‌گویم در هیأت ما شرکت نکردید، برای آن است که نمی‌دانید میان‌دار هیأت ما فرضاً یک استادیار دانشگاه با نزدیک ۴۰ مقاله علمی و پژوهشی است و این اتفاقات مهم دیده نشده است و البته این به معنای نفی دیگران نیست.
اصل این است که هیأت معرفت‌افزا باشد
این مداح اهل بیت(ع) تصریح کرد: آن چه در ذهن و اندیشه من وجود دارد، این است که باید از ظرفیت دستگاه سیدالشهدا (ع) برای مطرح کردن مضامین اخلاقی، اعتقادی، سبک زندگی، اجتماعی، مسائل سیاسی و روز استفاده کنیم. اصل این است که هیأت معرفت‌افزا باشد. من غلبه محتوا و فرم را در هیأت قبول دارم و حتی اینکه در جاهایی غلبه بر فرم هم داشتیم مورد قبول است، اما برای پوشش دغدغه‌ای بوده است.
وی با اشاره به اینکه سیر فعالیت را نباید در یک دهه خلاصه کرد، گفت: ما با جامعه جلو می‌رویم و مانند کسی هستیم که به تاریخ اهل بیت (ع) از زوایای مختلف نگاه و نکته‌برداری می‌کند. تلاش کردیم هر حرفی در مکتب اهل بیت (ع) ما به ازایی در هیأت داشته باشیم.
موضوع فرزندآوری را برای ۵۰ سال بعد گفتم!
مطیعی با اشاره به اینکه موضوع فرزندآوری را اصلاً برای امروز بیان نکردم، گفت: این موضوع حاشیه‌های بسیاری داشت و در این نظرسنجی هم مردم گفتند اصلاً درک نکردند اما من این کار را برای امروز نکردم، برای ۵۰ سال بعد گویی درحال تولید محتوا هستم.
تمام تلاشم این است که رابطه امام و مأموم را در حد توان تقویت کنم
این مداح اهل بیت(ع) در پایان سخنان گفت: امیدوارم این سنت حسنه نقد و بررسی مداحی ادامه داشته باشد. دستگاه امام حسین(ع) هیچگاه قائل به اشخاص نیست. این پرچم امروز روی دوش ماست و اگر نباشیم قانون الهی نشان داده است که کسان دیگری بهتر از ما حضور خواهند داشت. اگر تلاش‌های ما برای رسیدن به قرب الهی نباشد، شکست است و تمام تلاش در حوزه فرم، محتوا و پرداختن به مسائل روز بیهوده است. من همواره این سوال را دارم که برای چی به هیأت می‌رویم؟ تمام تلاشم این است که رابطه امام و مأموم، رابطه شیعه و پیرو را در حد توان خود تقویت کنم و اجازه ندهم که به رابطه عاشق و معشوق تقلیل پیدا کند. باز دم قدیمی‌ها گرم که ارباب و نوکر می‌گفتند که یک سطح از اطاعت‌پذیری داشت.
فیلمی از این نشست را اینجا مشاهده کنید:
نشست‌های تخصصی آهات که به تحلیل هنری و اجتماعی عزاداری‌های ۱۴۰۰ می‌پردازد، به همت گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) و هسته احیاء امر مرکز رشد این دانشگاه، در خبرگزاری فارس برگزار می‌شود.
در برپایی و ترویج و اشاعه این جلسات مجموعه‌های دیگری از جمله شورای فرهنگ عمومی کشور، جامعه ایمانی مشعر، بنیاد دعبل خزاعی، موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب و موسسه فرهنگی عقیق همکاری دارند.
