در جوامع صنعتی پیشرفته که می‌توان آن‌ها را جوامع اطلاعاتی یا دیجیتالی نامید، دانشگاه‌ها ابعاد متنوع، ولی مرتبط به هم می‌یابند. تغییرات سریع و پیچیده محیطی و مشکلات پیش‌رو، از قبیل کاهش منابع مالی، انفجار اطلاعات و سرعت شتابان فناوری‌های جدید، تصمیم‌گیری را برای مدیران دانشگاهی بسیار دشوار و آنان را ناگزیر از بهره‌گیری هر چه بیشتر از پژوهش‌های علمی در تصمیمات دانشگاهی کرده است.
محققان در پژوهشی با عنوان «ضرورت ایجاد واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه‌های اسلامی ایران» آورده‌اند، بهره‌گیری از ابزارهای تصمیم‌سازی کارآمد و نقش کلیدی پژوهش‌های علمی در تصمیمات دانشگاهی و جلوگیری از تصمیمات سلیقه‌ای و احساسی، ضرورت توجه به فرآیند و واحد دانشگاه پژوهی بیش از پیش احساس شده است.
این پژوهش توسط علی اکبر امین بیدختی استادیار گروه مدیریت آموزشی، محمد علی نعمتی استادیار گروه آموزش عالی و مریم زارع کارشناس ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه سمنان انجام شده که نشان می‌دهد، آموزش عالی ایران نیز با مشکلاتی دست به گریبان است که یکی از ابعاد آن، افزایش رشد کمی بدون توجه به کیفیت در آموزش عالی است. یکی از دلایل این امر، توسعه نیافتگی سازمانی دانشگاه‌ها در ایران است.
این توسعه نیافتگی را می‌توان هم در ابعاد کلان آن مانند ضعف‌های مربوط به استقلال دانشگاهی، آزادی علمی، فرهنگ اجتماع علمی و منابع انسانی در نظر گرفت و هم به نشانگان خرد و تفصیلی‌تر آن نیز پرداخت. فقدان دانشگاه پژوهی در دانشگاه‌های ایران یکی از ابعاد بسیار عینی به شمار می‌رود. باید توجه داشت که برای تحقق دانشگاه‌پژوهی در کشور، باید الزامات، پیش‌بینی و زیرساخت‌های مورد نیاز در دانشگاه‌های کشور شناسایی و تحلیل شوند.
فرآیند نظام یافته پژوهش‌ها و ارزشیابی‌های منظم تمامی فرآیندها، برنامه‌ها، عملکردها، منابع و اثربخشی واحدهای سازمانی که در یک دانشگاه یا موسسه آموزش عالی پژوهشی یا فناوری با مرکزیت یک واحد رسمی دانشگاه پژوهی از طریق جلب مشارکت سایر واحدها یا گروه‌های اعضای هیات علمی، کارشناسان و دانشجویان به منظور گردآوری و سازماندهی داده‌ها، پردازش و تحلیل بهنگام داده‌ها، تولید و تفسیر دانش و اطلاعات و تقدیم گزارش‌ها و توصیه‌های سنجیده به هیات رئیسه و مدیران میانی، اجرایی و سایر مخاطبان درون و برون دانشگاهی برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های راهبردی و عملیاتی در راستای مدیریت دانایی محور در نظر می‌گیرد را می‌توان تعریف جامعی از دانشگاه‌پژوهی دانست.
واحد دانشگاه‌پژوهی چهار نقش اساسی مانند جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار اطلاعات، طراحی و تسهیل فرآیند برنامه‌ریزی دانشگاهی، مشاوره در تصمیم‌گیری‌های دانشگاهی بر عهده دارد. امروزه علاوه بر نقش‌های سنتی جمع‌آوری، تحلیل و ارائه اطلاعات به منظور اتخاذ تصمیمات در موسسات آموزش عالی، متخصص دانشگاه پژوهی نقش‌های جدیدی مانند طراح، برنامه‌ریز و مشاور در امور دانشگاهی را نیز بر عهده گرفته است.
در حال حاضر، تمامی تصمیمات دانشگاهی از جمله تصمیمات پیرامون دانشجویان، اعضای هیات علمی، کارکنان و سایر امور دانشگاهی، براساس مطالعات و تحقیقات واحد دانشگاه پژوهی و مشاوره با متخصصان این واحد اتخاذ می‌شود. بنابراین راهکارهایی که می‌توان برای تحقق دانشگاه‌پژوهی در نظر گرفت مواردی مانند افزایش هزینه‌های پژوهش از درآمد ملی و تولید ناخالص داخلی، انجام مطالعات دقیق و اجرای یک برنامه کاربردی متناسب با شرایط و مقتضیات بومی، نشست مدیران دانشگاهی و تبیین موضوع دانشگاه‌پژوهی در تمام سطوح مدیریتی و برگزاری نشست‌های سراسری و استفاده از تجارب بین‌المللی در زمینه دانشگاه‌پژوهی است.
در دهه‌های اخیر با وجود تاکید خاص بر ترویج فرهنگ پژوهش محور در سیاستگذاری کلان کشور، حمایت قابل توجهی از آن در برنامه‌های توسعه صورت نپذیرفته است. این در حالی است که امروزه کشورها برای همراهی با فرآیند جهانی شدن و رشد و توسعه خود، ناگزیر از برخورداری از یک نظام پویا، کارآمد و پژوهش محور هستند. بنابراین، بر دولت لازم است بیش از پیش برای ترویج فرهنگ پژوهش محوری تلاش کند و بودجه‌های مناسبی را به آن اختصاص دهد و واحد دانشگاه‌پژوهی نیز از این امر مستثنی نیست.
برای ایجاد OIR ( برای اختصار به جای دفتر دانشگاه‌پژوهی، با توجه به اینکه هنوز در ایران چنین دفتری با مشخصات خاص در هیچ دانشگاهی به طور رسمی به وجود نیامده است، از این مخفف استفاده می‌شود) نیاز به بودجه اولیه، از الزامات برشمرده شده است. بنابراین، توجه مسئولان از جنبه مادی و ترغیب و تشویق دانشگاه‌ها از بعد حمایت مالی، یکی از راهکارهای تحقق OIR به شمار می‌رود.
ایجاد OIR، بدون برنامه‌ریزی و دقت نظر و جزئی‌نگری ممکن نمی‌شود. برای ایجاد این واحد باید طی چند سال به صورت سالانه در نشست‌های روسای دانشگاه‌ها درباره کم و کیف پیشرفت کار ایجاد واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه، عملکرد و اثربخشی هر یک از آن‌ها، از سوی روسای ذیربط ارائه گزارش شود و ارزشیابی‌های لازم صورت گیرد و نتایج ارزشیابی برای ادامه کار استفاده شود.
برگزاری نشست معاونان و روسای دانشگاه‌ها با دستور کار بحث درباره دانشگاه پژوهشی و دعوت از متخصصان، خبرگان، صاحب نظران و کارشناسان حائز صلاحیت علمی، حرفه‌ای و دارای تجربه و دانش فنی تا درباره ابعاد و زوایای مختلف نقش و ماموریت و اهداف و کارکردهای دانشگاه‌پژوهی و جایگاه سازمانی و چگونگی برنامه‌ریزی و تشکیل و راه‌اندازی واحد دانشگاه‌پژوهی در حوزه ریاست دانشگاه اظهار نظر تخصصی و کارشناسی بیشتر صورت گیرد.
گذشت بیش از نیم قرن از ایجاد و گسترش واحدهای دانشگاه‌پژوهی در کشورهای غربی و توسعه یافته و موفقیت‌های حاصل از آن، ضرورت استفاده از تجارب بین‌المللی را بیش از پیش ضروری نموده است. ایجاد چنین واحدهایی ابتدا نیازمند شناسایی الزامات و پیش نیازهایی است که در سطح بین‌المللی شناسایی و برای بومی‌سازی آن در کشور از سوی خبرگان و مدیران تایید شود. شکل‌گیری و توسعه این واحد نیز با توجه به تجربیات خارجی می‌تواند بسیار موثرتر باشد. همکاری و تعامل بین‌المللی با دفاتر، مراکز، نهادها و انجمن‌های دانشگاه‌پژوهی، گام موثری در این مسیر است.
این پژوهش در مجله مدیریت در دانشگاه اسلامی منتشر شده است.
انتهای پیام
