به گزارش رکنا، نوجوانان بی سرپرست در شرایط نامناسبی زندگی می کنند. نوجوانان بی سرپرست از بدو تولد با آسیب های اجتماعی متولد شده اند. با وجود این که مربیان حاضر در مراکز نگهداری از نوجوانان بی سرپرست، تمام تلاش خود را برای تربیت مناسب این نوجوانان انجام می دهند، اما بازهم نوجوانان بی سرپرست بخصوص در سن 18 سالگی و زمانی که وقت ترخیص آنها فرا می رسد، با آسیب های زیادی مواجه هستند. در این میان اصلاح دستورالعمل های ترخیص نوجوانان بی سرپرست از سوی سازمان بهزیستی و مجلس شورای اسلامی می تواند تا حد زیادی آسیب های ترخیص را برای نوجوانان بی سرپرست کاهش دهد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، «ترخیص» در لغت نامه با معانی مختلفی همچون رخصت دادن، اجازه دادن، مرخصی دادن، مرخص کردن و حتی ارزان کردن ذکر شده است، اما هیچ کدام از این معانی نمی تواند مفهوم دقیق واژه «ترخیص» را برای قشر مهمی از جامعه یعنی افراد بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر که در مراکز شبانه روزی نگهداری می شوند، مشخص کند؛ چراکه تمام امورات این افراد تا سن 18 سالگی زیر نظر مربیان آنها انجام می شود و بعد از آن، فرزندان مراکز شبانه روزی باید تمام تجربه های مربوط به «استقلال» را به صورت یک جا و ناگهانی، آن هم تنها با دریافت 46 میلیون تومان از سازمان بهزیستی، تجربه کنند.
به همین دلیل است که «ترخیص» برای نوجوانان بی سرپرست معنای برزخ را می دهد و هیچ کس نمی داند که در ورای این برزخ، یعنی در زندگی مستقلی که قرار است این نوجوانان بعد از 18 سالگی تجربه کنند، برای هرکدام از آنها بهشت مهیا شده است یا جهنم. اما آنچه پرواضح به نظر می رسد، این است که هرچه آموزش مهارت های فردی، اجتماعی و شغلی به این نوجوانان در دورانی که در مراکز دولتی یا خصوصی حضور دارند، بیشتر شود و امکانات مناسب تری برای زندگی مستقل آنها از سوی سازمان بهزیستی و دیگر نهادهای ذی ربط فراهم شود، امکان گرفتار شدن این نوجوان به دامان آسیب های اجتماعی بعد از دوره ترخیص آنها کمتر می شود.
ما نیز برای این که متوجه شویم «ترخیص» یا همان شروع زندگی مستقل برای افراد بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر چه چالش هایی را دارد، چه پیش نیازهایی باید برای ترخیص مناسب تر این افراد وجود داشته باشد و چه مقرراتی برای کاهش احتمال گرفتار شدن نوجوانان حاضر در مراکز دولتی یا خصوصی به دامان آسیب های اجتماعی باید از سوی مجلس و سازمان بهزیستی اصلاح شود، به بنیاد خیریه زینب کبری (س) رفتیم که یکی از قدیمی ترین مراکز خصوصی نگهداری از کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر در ایران است و مسئولان آن از سال 58 تا کنون سعی کرده اند با ایجاد نظام «شبه خانواده» شرایط مناسبی را برای کودکان و نوجوانان حاضر در این مرکز فراهم کنند.
مهری سلمان زاده، مدیرمسئول بخش نوجوانان بنیاد خیریه زینب کبری (س) که 27 سال سابقه فعالیت در مراکز شبانه روزی نگهداری از کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر را دارد و هم اکنون مسئول رسیدگی به امور نوجوانان دختر در این خیریه است، در ابتدای صحبت هایش در این زمینه به خبرنگار رکنا گفت: هم اکنون حدود 10 نوجوان در بنیاد خیریه زینب کبری (س) نگهداری می شوند. البته ظرفیت نگهداری بخش نوجوانان بنیاد تا 20 نفر هم می رسد، اما چون اخیرا تعداد زیادی از فرزندان ما به شرایط سنی استقلال رسیده اند، بنابراین ما باید فرآیند قانونی ترخیص را برای آنها طی می کردیم و به همین دلیل اخیرا تعدادی از نوجوانان از ما جدا شده اند.
وی افزود: فرزندان نوجوانان ما، همگی از سن 3 تا 4 سالگی وارد مرکز شبانه روزی بنیاد خیریه زینب کبری (س) یا همان نظام شبه خانواده شده اند. ما هم تمام تلاش خود را انجام می دهیم که کودکان در همان سال های ابتدایی ورود خود به مرکز، تعیین تکلیف شوند و به دامان خانواده بازگردند. برای این منظور نیز ما تلاش می کنیم که یا به احیای خانواده زیستی کودکان بپردازیم یا شرایط فرزندخواندگی را برای آنها فراهم کنیم.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: وقتی هیچ کدام از این دو حالت به دلایل گوناگون ایجاد نمی شود، با توجه به این که ما نمی توانیم در زمان توقف کنیم، ناچاریم که در سن 18 سالگی فرزندان خودمان را براساس قانون تعیین تکلیف کنیم و شرایط ترخیص آنها را فراهم کنیم؛ آن هم در وضعیتی که در آن سن، ما مدارک و مستندات قانونی برای تعیین تکلیف این بچه ها نداریم و با نوجوانانی مواجه هستیم که 14 تا 15 سال در کنار ما زندگی کرده اند.
سلمان زاده در همین راستا اظهار داشت: نوجوانانی که از سه تا چهار سالگی در سیستم شبه خانواده بنیاد خیریه زینب کبری (س) زندگی می کنند و به سن 18 سالگی می رسند، طبیعتا وابستگی عاطفی شدیدی به ما پیدا کرده اند و بنابراین شروع زندگی مستقل برای آنها بسیار دشوار است، چون نوجوانان ما در آن سن با حداقل امکانات و با دریافت مبلغ اندکی که از سازمان بهزیستی می گیرند، باید اتاقی را اجاره کنند. البته ما حتما مکان اولیه زندگی مستقل را برای نوجوانان خود تعیین می کنیم و از امنیت آن مکان اطمینان حاصل می کنیم.
مدیرمسئول بخش نوجوانان بنیاد خیریه زینب کبری (س) ادامه داد: بنیاد ما علاوه بر مبلغ مشخصی که بهزیستی به تمام نوجوانان بی سرپرست و فاقد سرپرست موثر ترخیص شده می دهد، مقدار دیگری هم در جهت تامین مالی این نوجوانان به آنها کمک می کند. اما طبیعی است که نوجوانان ما باید از همان ابتدای زندگی مستقل یاد بگیرند که چگونه می توانند استقلال مالی داشته باشند و روی پای خودشان بایستند، به همین دلیل است که شرط قانونی ترخیص نوجوانان از طرف سازمان بهزیستی، اشتغال آنهاست.
سلمان زاده در همین راستا تاکید کرد: طبیعی است که تجربه استقلال ناگهانی برای فرزندی که از ابتدای تولد تا 18 سالگی در مراکز شبانه روزی زندگی کرده، به شدت با احساس نگرانی و ناامنی همراه است؛ بخصوص که یافتن شغل برای نوجوانان دختر 18 ساله چه به دانشگاه بروند و چه نخواهند تحصلات عالی را ادامه دهند، با دشواری های زیادی مواجه است و تا زمانی هم که ما نتوانیم شغل مناسبی را برای نوجوانان خود پیدا کنیم، سازمان بهزیستی اجاره ترخیص آنها را به ما نمی دهد.
وی با بیان این که طبیعتا بخشی از فرزندان حاضر در مراکز شبانه روزی، پتانسیل لازم برای ورود به دانشگاه را ندارند، گفت: میزان علاقمندی به تحصیل، سطح یادگیری، اختلالات تمرکزی و تحصیلی فرزندان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر نیز مانند دیگر کودکان و نوجوانان کشورمان متفاوت است و بنابراین ما به همه فرزندان خود توصیه نمی کنیم که حتما باید در دانشگاه پذیرفته شوند. ولی بازهم ما تلاش می کنیم که هدایت تحصیلی فرزندان را در پایه دهم به شکل مناسبی انجام دهیم تا آنها برای ورود احتمالی به دانشگاه یا پیدا کردن شغل با مشکل مواجه نباشند.
سلمان زاده با اشاره به تجربه ناخوشایند ارائه آموزش های مجازی به کودکان و نوجوانان در دوره کرونا عنوان کرد: متاسفانه تجربه ارائه آموزش های مجازی برای کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر در دو سال گذشته برای ما خوشایند نبوده و این تجربه، بسیاری از المان های تربیتی مراکز مختلف نگهداری از کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار داده است. زیرا از زمانی که ارائه آموزش ها به صورت مجازی آغاز شد و ما ناچار شدیم که فرزندان خود را با آموزش های آنلاین آشنا کنیم، متاسفانه ارتباط فرزندان ما با شبکه های اجتماعی به صورت اجتناب ناپذیر، گسترده تر شد.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: ما تا حد زیادی می توانیم ارتباطات کودکان در شبکه های اجتماعی را کنترل کنیم، اما حقیقتا کنترل ارتباط نوجوانان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر در شبکه های اجتماعی برای ما بسیار دشوار است؛ چون فرزندان ما در این شبکه ها فضاهای بدون چارچوبی را تجربه می کنند که با محدودیت های موجود در زندگی شبه خانواده آنها در مراکز شبانه روزی متناقض است و طبیعی است که ما نمی توانیم قوانینی را که در یک خانواده سه تا چهار نفره اجرایی می شود، در محلی اجرا کنیم که حدود ده نوجوانان آسیب دیده در آن زندگی می کنند.
مدیرمسئول بخش نوجوانان بنیاد خیریه زینب کبری (س) در ادامه تاکید کرد: متاسفانه ارتباط بدون چارچوب فرزندان مراکز شبانه روزی با دیگران در فضای مجازی، شرایطی را ایجاد می کند که فرزندان ما با مخاطراتی در این فضا آشنا شوند که هدایتگری آنها را برای ما بخصوص در سن نوجوانانی به شدت دشوار می کند و متاسفانه ما در دو سال گذشته ناچار بوده ایم با ارتباطات بدون چارچوب نوجوانان خود در شبکه های مجازی دست و پنجه نرم کنیم؛ آن هم در شرایطی که در فضای زندگی شبانه روزی، فرزندان ما با مخاطرات و سوالات ذهنی بسیاری مواجه هستند.
وی با تاکید بر این که فرزندان مراکز شبانه روزی از همان بدو تولد با آسیب های اجتماعی مختلفی مواجه بوده اند، اظهار داشت: مربیان مراکز شبانه روزی همگی ناچارند که در طول دوران فعالیت خود با آسیب های روحی و روانی کودکان و نوجوانانی دست و پنجه نرم کنند که از همان ابتدا با دشواری های زندگی مواجه شده اند. طبیعی است که در چنین شرایطی وقتی نوجوانان ما در سن 14، 15 سالگی وارد شبکه های اجتماعی می شوند، کنترل کردن مسائل و آسیب های آنها برای ما بسیار دشوار می شود و به همین دلیل است که ما امیدواریم هرچه زودتر فضای آموزشی به صورت کامل به شرایط سابق بازگردد.
سلمان زاده در بخش دیگری از صحبت هایش به نقاط ضعف موجود در دستورالعمل های ابلاغی بهزیستی برای ترخیص نوجوانان اشاره کرد و گفت: متاسفانه بسیاری از دستورالعمل های قانونی که سازمان بهزیستی برای ترخیص نوجوانان بی سرپرست یا فاقد سرپرست موثر در نظر گرفته است، به واقعیت های زندگی شبانه روزی و شبه خانواده نزدیک نیست.
مدیرمسئول بخش نوجوانان بنیاد خیریه زینب کبری (س) ادامه داد: فرزندان ما از کودکی همراه ما بوده اند و نوجوانی را هم در کنار ما گذرانده اند و در آستانه جوانی باید مستقل شوند، آن هم در شرایطی که محل بنیاد زینب و البته بسیاری از دیگر مراکز خصوصی نگهداری از نوجوانان در پایتخت، در منطقه یک تهران قرار دارد و سازمان بهزیستی هم این فرزندان را که سال ها در مرفه ترین منطقه تهران زندگی کرده اند، با حداقل مبلغ ترخیص می کند که با این مبلغ در حاشیه تهران نیز نمی توان خانه ای را اجاره کرد.
سلمان زاده با بیان این که موضوع پایین بودن مبلغ پرداختی بهزیستی به نوجوانان ترخیص شده، فقط یکی از معایب موجود در دستورالعمل های این سازمان است، عنوان کرد: یکی از دستورالعمل های بهزیستی این است که حتما فرزندان ما حتی اگر دانشجو شده باشند، در هنگام ترخیص باید شغل ثابت همراه با بیمه داشته باشند. اما متاسفانه مسئولان بهزیستی به این نکته توجه نمی کنند که در جامعه ایران به سختی می توان برای فردی که دانشجو است، شغلی همراه با بیمه پیدا کرد و بنابراین وجود این دستورالعمل، منجر به ایجاد مشکلات فراوانی برای ما شده است.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: وقتی ما به مسئولان سازمان بهزیستی تاکید می کنیم که اجرای دستورالعمل آنها تا حد زیادی غیرممکن است، آنها روی حرف خود می ایستند که حتما نوجوانی که قرار است ترخیص شود، باید شغل ثابت همراه با بیمه داشته باشد. متاسفانه وقتی هم این شرایط به وجود نیاید، اما سن نوجوانان به 18 سال برسد، وضعیتی بحرانی و برزخی برای ما و فرزندانمان به وجود می آید که نمی دانیم باید با آن چه کار کنیم.
وی در توضیح بیشتر درباره این شرایط برزخی گفت: در بسیاری از موارد فرزندان ما به سنی می رسند که نباید در خانه نوجوان باشند و حتی با توجه به حضور بچه های کوچکتر در مرکز، ادامه حضور فرزندان ما در خانه نوجوان به صلاح نیست. ضمن این که در این شرایط، حتی خود نوجوانان ما تمایل دارند که به دلیل جاذبه های اجتماعی زندگی مستقل و آزادی های موجود در زندگی خارج از شبه خانواده، هر چه زودتر استقلال خود را آغاز کنند، اما با توجه به وجود این دستورالعمل، شرایط برای ما و نوجوانانی که می خواهند ترخیص شوند، بسیار دشوار است.
سلمان زاده در همین راستا تاکید کرد: مسئولان سازمان بهزیستی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی حتما باید در دستورالعمل های موجود برای ترخیص فرزندان حاضر در مراکز شبانه روزی تجدید نظر کنند و شرایطی را فراهم کنند که مقررات یکسانی برای همه فرزندان این مراکز اعمال نشود، چون بخشی از فرزندان ما نمی خواهند یا نمی توانند به دانشگاه بروند و در چنین شرایطی ما می توانیم با مهارت آموزی مناسب، در آستانه 18 سالگی برای فرزندان خود شغلی را دست و پا کنیم.
مدیرمسئول بخش نوجوانان بنیاد خیریه زینب کبری (س) ادامه داد: طبیعی است ترخیص فرزندی که بعد از اخذ مدرک دیپلم، تمایلی به رفتن به دانشگاه ندارد و می خواهد به سر کار برود، با فرزندی که توانایی، علاقه و استعداد رفتن به دانشگاه را دارد، باید مسیرهای متفاوتی را داشته باشد. بنابراین وجود یک دستورالعمل یکسان برای تمام فرزندان بهزیستی مخاطراتی را ایجاد می کند که هم دست موسسات دولتی و خصوصی نگهداری از نوجوانان بی سرپرست و فاقد سرپرست موثر را می بندند و هم این نوجوانان را بلاتکلیف می گذارد.
وی در پایان تصریح کرد: با توجه به وجود مشکلات متعدد در مقررات ترخیص فرزندان مراکز شبانه روزی، مسئولان دستگاه اجرایی و نمایندگان مجلس باید هرچه زودتر این مقررات را اصلاح کنند و در درجه اول شرط داشتن شغل را برای فرزندان دانشجو کنار بگذارند و تا زمانی که این نوجوانان به شغل مناسبی می رسند، صفر تا صد هزینه های آنها را پوشش دهند تا فرزندان بی سرپرست و فاقد سرپرست موثر هم بتوانند مانند سایر نوجوانان با آرامش کامل در دانشگاه تحصیل کنند و به موفقیت های بعدی خود بیندیشند.
