توافق ۲۵ ساله ایران و چین از روز جمعه اجرایی شد. در سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به چین، ۲۴ دی ماه ۱۴۰۰ به عنوان روز اجرای توافق جامع همکاری‌‌‌های راهبردی دو کشور اعلام شد. با اجرای توافق ۲۵ ساله ایران و چین، حالا سناریوهای زیادی در مورد آینده خودروسازی ایران مطرح است. پیش از پرداختن به این سناریوها، پاسخ به سه سوال اساسی می‌تواند تبیین‌کننده روابط خودرویی ایران و چین باشد؛ اینکه خودروسازی ایران با پشت کردن به فرانسه، آیا روابط جدیدی با خودروسازان چینی آغاز خواهد کرد یا چین به عنوان قطب سوم خودروسازی می‌تواند انحصار خودرو در ایران را بشکند؟ و سوال دیگر اینکه، این کشور می‌تواند منشأ تغییر و تحول در خودروسازی کشورمان شود؟
با نگاهی به سند جامع همکاری ایران و چین می‌توان چنین استنباط کرد که با اجرای این سند، خودروسازی چین می‌تواند منشأ بسیاری از تغییرات در صنعت خودروی کشورمان باشد. بر اساس این سند جامع همکاری، دو خودروساز بزرگ ایران یعنی ایران‌خودرو و سایپا موظف به همکاری با خودروسازان چینی در زمینه انتقال دانش، فناوری و تکنولوژی خواهند بود. همکاری بین شرکت‌های خودروساز دو کشور به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث، مشارکت شرکت‌های خودرویی چینی با دو خودروساز ایرانی از قبیل اشتراک‌گذاری دانش‌‌‌های فنی در زمینه ایجاد پلت‌فرم‌‌‌های مشترک و در نهایت طراحی شهرک صنعتی تولید خودرو و صنایع مرتبط با تمرکز براستفاده از فناوری انرژی تجدید‌پذیر از مفاد مهم خودرویی در سند ۲۵ ساله ایران و چین است. به گفته بسیاری از کارشناسان اگر این مفاد در درازمدت اجرایی شود، می‌تواند مزایای فراوانی برای صنعت خودروی ایران داشته باشد، به شرط آنکه ضمانت اجرایی محکمی در پی این قرارداد باشد.
صنعت خودروی چین از دهه ۹۰ همزمان با تحریم‌های اولیه وارد بازار ایران شد، این در شرایطی است که برای بسیاری از مشتریان داخلی که از محصولات اروپایی بخصوص فرانسوی (فارغ از کیفیت و کمیت) استفاده می‌کردند، تحمل چینی‌های تازه‌وارد به صنعت خودرو کمی سخت و دشوار بود. در هر صورت چینیها نه‌تنها در بازار ایران بلکه در بسیاری از بازار‌های جهانی به سرعت رشد کردند و به واسطه جوینت شدن با غول‌های مطرح خودروسازی دنیا، جایگاه خود در صنعت خودرو را یافتند. در ایران نیز محصولات خودرویی چین، به دلیل فراوانی آپشن و همچنین قیمت مناسب به سرعت نزد مشتریان داخلی جایگاهی برای خود یافت. با این حال اما در تحریم‌های ثانویه، خودروسازان چینی مجبور به ترک ایران شدند و تنها تعداد انگشت‌شماری در بازار کشورمان به فعالیت خود ادامه دادند. با تمام این تفاسیر در توافق ۲۵ ساله ایران و چین، گزینه‌های قابل‌توجهی برای همکاری خودرویی دو کشور پیش‌بینی شده است. اهدافی که اگر اجرایی شود می‌تواند منشأ تغییرات زیادی در خودروسازی ایران باشد. با توجه به حضور بیش از یک دهه خودروسازی چین در ایران، می‌توان سه سناریو در مورد آینده خودروسازی این کشور در ایران متصور شد، حضوری تمام‌عیار که منشأ تغییرات زیادی در بازار خودروی ایران خواهد بود، حضوری شبیه شرایط کنونی (مونتاژ محصولات خاص) یا بی‌اعتمادی به آینده روابط آتی و کمرنگ شدن حضور این شرکت‌ها در بازار ایران.
همان‌طور که عنوان شد حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان جمعه گذشته در پایان سفری که به چین داشت تاکید کرده در این سفر توافق کردیم که شروع اجرایی و عملیاتی شدن توافق همکاری‌‌‌های راهبردی و بلندمدت جامع ۲۵ ساله دو کشور را اعلام کنیم. با توجه به اینکه در بخش‌هایی از توافق یاد شده با چین به صنعت خودرو نیز پرداخته شده، اجرایی شدن توافق با چین می‌تواند چه تاثیری روی صنعت خودروی کشور داشته باشد؟ آیا از مسیر این توافق می‌توان امیدوار بود که صنعت خودروی کشور احیا شود؟ در این ارتباط فربد زاوه کارشناس خودرو به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: مفاد توافقنامه ۲۵ ساله با چین به صورت رسمی منتشر نشده بنابراین میزان حضور چینیها در صنعت خودروی کشور مشخص نیست، با این حال آنچه در این زمینه مهم است، نوع نگاه ما به توسعه، بازار و رشد اقتصادی است. این کارشناس خودرو می‌گوید: در سال‌های گذشته صنعت خودرو شاهد حضور شرکای مختلفی بوده است اما از آنجا که تکلیف ما با مباحث مرتبط با توسعه، نگاه به بازار و جایگاه مصرف‌کننده مشخص نبوده حضور شرکای تجاری نیز نتوانسته صنعت خودرو را ارتقا دهد. به اعتقاد زاوه هنگامی که توجه به نیازهای مصرف‌کننده جایگاهی در نگاه مدیران ارشد ندارد بنابراین اتفاقی در بازار کشور از مسیر این توافقنامه نخواهد افتاد. این کارشناس خودرو معتقد است چینیها در انتقال تکنولوژی مانند اروپایی‌ها عمل نمی‌کنند و به نوعی خسیس هستند بنابراین اتفاقی نیز در بخش تولید نخواهد افتاد. زاوه تاکید می‌کند سیاستگذار خودرویی بهتر است به جای تمرکز بر توافقنامه به سمتی برود تا فضای بازار خودرو را رقابتی کند.
این کارشناس خودرو معتقد است حرکت به سمت بازار رقابتی و تلاش برای بهبود فضای کسب و کار این امکان را به وجود می‌آورد تا بازار رقابتی شود. در اثر بازار رقابتی نیز خودروسازان تلاش می‌کنند با تولید محصولات متنوع و با ارائه خدمات بهتر سهم بیشتری از بازار را در اختیار بگیرند. وی تاکید می‌کند در صورت احیای برجام بعید است خودروسازان با توجه به چالش‌هایی که ایران با آمریکا دارد برای حضور در بازار ایران صف بکشند بنابراین حضور پررنگ شرکای چینی یا فرانسوی منوط به حل چالش‌هایی مانند FATF است.
زاوه تاکید می‌کند: تا این چالش‌ها حل نشود شرکای بین‌المللی صنعت خودرو در بهترین حالت می‌توانند در حد تولید CKD با خودروسازان داخلی همکاری داشته باشند و این مساله منجر به انتقال تکنولوژی نمی‌شود. حسن کریمی‌سنجری کارشناس خودرو نیز به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در حال حاضر در منوی انتخابی برای صنعت خودرو تعداد زیادی شریک وجود ندارد، بنابراین در حال حاضر این صنعت در مرحله انتخاب کردن نیست بلکه در مرحله انتخاب شدن است. این کارشناس خودرو ادامه می‌دهد: در ادوار گذشته فرانسوی‌ها در خودروسازی کشور حضور داشتند اما نتوانستیم آن‌طور که باید و شاید از حضور آنها استفاده کنیم. کریمی سنجری تاکید می‌کند در این شرایط باید توجه کنیم که از مسیر توافق ۲۵ ساله با چین بیشترین مواهب را نصیب خودروسازی خود کنیم. این کارشناس خودرو می‌گوید: تلاش سیاستگذار خودرویی باید این باشد که از مسیر توافقنامه ۲۵ ساله با چین به دنبال انتقال تکنولوژی باشیم. به اعتقاد کریمی سنجری باید مونتاژکاری را کنار گذاشته و به کمک انتقال تکنولوژی از مسیر این قرارداد وارد حیطه خودروسازی شویم.
این کارشناس خودرو پیشنهاد می‌کند مسیر دیگری که می‌توانیم ذیل توافقنامه با چین دنبال کنیم استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان چینی است که در زمینه تولید موتور، بخش‌های الکتریکی خودرو و همچنین طراحی پلت‌فرم دارای دانش فنی هستند.
کریمی سنجری معتقد است در شرایط حاضر باید شرایط را برای حضور شرکای خودروساز از جمله خودروسازان چینی به گونه‌ای مهیا کنیم که به جای سختگیری، با تساهل و تسامح آنها را به حضور در بازار کشور تشویق کنیم. این کارشناس می‌گوید: دقت کنیم در بستن قراردادها به‌گونه‌ای عمل کنیم که نحوه حضور شرکای بین‌المللی در بازار کشور از پایداری و ماندگاری برخوردار باشد و اثر‌گذاری مناسبی برای خودروسازان داشته باشد.
بابک صدرایی کارشناس خودرو نیز به خبرنگار ما می‌گوید: در شرایط فعلی دو نگاه می‌توان به صنعت خودرو داشت؛ یک نگاه ایده‌آلیستی و یک نگاه رئالیستی.
این کارشناس خودرو می‌گوید: در نگاه ایده‌آلیستی شاید شرکت‌های خودروساز چینی نتوانند منجی صنعت خودروی کشور شوند. اما در نگاه رئالیستی از مسیر حضور خودروسازان چینی می‌توانیم خودروسازان داخلی را در بخش تکنولوژیکی و همچنین مدیریتی به نوعی به‌روزرسانی کنیم. این کارشناس خودرو می‌گوید: باید از مسیر توافقنامه امضا شده با چین تلاش کنیم در کوتاه‌ترین زمان ممکن تکنولوژی را وارد کنیم و این تکنولوژی را در خطوط تولید شرکت‌های خودروساز به کار بگیریم.
صدرایی در ارتباط با مزیت‌های صنعت خودروی چین می‌گوید: شرکت‌های چینی روند رو به رشدی را طی کرده و در مدت کوتاهی توانسته‌اند دستاوردهای مناسبی داشته باشند. خودروسازان چینی در کوتاه‌ترین زمان محصولات خود را به‌روزرسانی می‌کنند و این قابلیت می‌تواند در اثر شراکت خودروسازان داخلی با خودروسازان چینی به شرکت‌های خودروسازان داخلی نیز سرایت کند. این کارشناس خودرو سرعت تغییرات در خودروسازی چینی و هماهنگی با شرایط موجود را نیز از مزیت‌های این شرکت‌ها عنوان می‌کند. صدرایی تاکید می‌کند پیشروی خودروسازان چینی در تولید محصولات تمام برقی و همچنین محصولات هیبریدی می‌تواند مورد توجه خودروسازان داخلی قرار گیرد و شرکت‌های خودروساز داخلی را در دوران گذار از تولید محصولات بنزینی به تولید محصولات برقی یاری کند. این کارشناس خودرو معتقد است نحوه حضور خودروسازان چینی در بازار خودروی کشور بستگی به میزان سهمی دارد که از بازار خودروی کشور به دست می‌آورند. هر چه این میزان بیشتر باشد نوع حضور خودروسازان چینی نیز گسترده‌تر خواهد بود.
