دنیایی که در آن صدای توپ بازی و جیغ و هورای بچه ها به گوش نمی رسد، کودکان هر کدام در تنهایی خود فرو رفته و به بازی های مجازی دل خوش کرده اند و گاه آن را با هیچ چیز دیگری عوض نمی کنند تا آنجا که در مهمانی هایی که با فروکش نسبی کرونا از سر گرفته شده است حاضر به ترک عادت نیستند و چند نفری دور تبلت یا گوشی ها جمع می شوند تا جدیدترین بازی های نصب یا دانلود شده همدیگر را از دست ندهند.
هر چند بازی های کودکانه فراموش شده موضوع جدیدی نیست اما به نظر می رسد با آموزش مجازی و ورود زود هنگام کودکان به فضای مجازی، مدت زمان صرف شده در این فضا بیشتر شده است و گویی کودکان در سایه و مجوز انجام تکالیف و کلاس مجازی و برخط، حاشیه امن تری یافته اند که مدت زمان بیشتری را در این فضا سپری کنند.
به نظر می رسد کودک امروزی به همان نسبت که رفاه بیشتری را تجربه می کند و همه چیز را آماده در دسترس دارد حتی هیجان و تحرک را هم به جای تجربه واقعی آن، صرفا تماشا می کند، گویی هیجان هایی را بصورت انباشت شده در خود دارند و از آنجایی که تحرک فیزیکی و بدنی ندارند همان هیجان های سرکوب شده را به شکل بیقراری، خشم و عصبانیت نشان می دهند.
زمانی بازی های کودکانه همرا ه با کلمات و آواهایی شعرگونه و همزمان با حرکاتی بود که به تعادل در حرکت و حتی رشد آنها کمک می کرد ولی حالا دیگر همه آن هیجان و بازی های کودکانه به کناری گذاشته شده اند و همگان با چشمانی خسته هیجان هایی را خیال پردازی می کنند.
باید در این شیوه رفتاری که برای همگان دیگر عادی شده است تجدید نظر و دوباره بچه ها را در گروه های چند نفری عضو کرد و لذت بازی های گروهی و کودکانه را به آنها بازگرداند که یکی از این شیوه ها که بعبارتی در دسترس تر است مهدهای کودک هستند.
کارشناسان رفتاری و روانشناسان کودک معتقدند بازی های کودکانه فیزیکی بصورت همه جانبه تمامی مهارت های حرکتی و گفتاری را در کودک تقویت می کند و به رشد شخصیت او نیز کمک می کند بطوریکه گفته می شود کودکانی که تجربه بازی های کودکانه را دارند احساس مسئولیت بیشتری هم خواهند داشت.
بازی های مجازی و فرد محوری
علی کرمی روانشناس بالینی در اینخصوص به ایرنا می گوید: بازی های کودکانه واقعی موجب افزایش هماهنگی سیستم عصبی - عضلانی، تعادل و در نتیجه ارتقای سلامت جسمانی می شود، علاوه بر سلامت جسمانی در سلامت روحی کودک نیز فواید خود را نشان می دهد به اینصورت که کودک با بازی می تواند خشم و هیجانات خود را کنترل کند.
وی افزود: کودکان با بازی می توانند ارتباطات اجتماعی خود را گسترده تر و درست ، غلط و هنجارهای جامعه را بهتر درک کنند به عنوان مثال کودک در بازی با وسایل آشپزی اسباب بازی یاد می گیرد هر کدام چه کاربردی دارد و چگونه از خطرات دور بماند، با وسایل بازی های گروهی مثل توپ، نقاشی گروهی و بازی پانتومیم هم ارتباطات اجتماعی، کلامی و حل مسائل بصورت گروهی، احترام به حقوق دیگران، کمک به همنوع، افزایش تاب آوری و مهارت کنترل خشم را یاد می گیرد.
این روانشناس بالینی گفت: کودکی که با اسباب بازی ماکت وسایل پزشکی، اسباب بازی مکانیکی خودرو یا انواع لگوها بازی می کند، در حین بازی های کودکانه، نقش های زندگی آینده اش را نیز تمرین می کند.
وی یادآور شد: کودک در بازی های گروهی اصل اصالت انسانی را می آموزد، یاد می گیرد آنچه برای خود می پسندد برای دیگران هم بپسندد و آنچه برای خود نمی پسندد برای دیگران هم نخواهد، در نقطه مقابل، ارتباط و سرگرمی های مجازی وجود دارند که معمولا کودک را بصورت فردی وارد چالش می کنند.
کرمی ادامه داد: از آنجا که بیشتر بازی های رایانه ای بصورت انفرادی طراحی شده اند و در بیشتر موارد در بازی های هیجانی، کودک در نقش هنجارشکنی وارد بازی می شود رفتارهایی چون صدمه به دیگران، تخریب، تصادف، عدم رعایت قوانین جامعه همه و همه الگوهای رفتاری کودک می شوند و پرخاشگر، مضطرب و ناسازگار می شود.
کودکانی مرفه اما غمگین
سلمان احمدوند پژوهشگر علوم اجتماعی نیز در گفت و گو با ایرنا می گوید: آنچه که می تواند به تعمیق موضوع کودکان و تمایل شدید آنها به بازی های مجازی یاری رساند، انگشت نهادن بر این پدیده تلخ است که کودکان امروز به امکانات رسیده اند، اما شادی کودکانه را از کف داده اند، دستِ کم در خانواده های کم جمعیت طبقات متوسط که از رفاه نسبی برخوردار هستند کودک اتاقی برای خود و برنامه ویژه ای دارد که باید بر اساس آن زندگانی خود را سامان دهد اما او غمگین است چرا که عمیقا تنها و در این تنهایی غوطه ور است.
وی افزود: کودکان در این فضا همانند ماهی قرمز کوچک در تنگ شیشه ای تَنگی هستند که حسرت رسیدن به دریا را بر دل ماهی قرمز می نشاند، کودک مرفه تنها نیز چنین است به ویژه در زمانه امروز که تک فرزندی رفته رفته به الگوی مسلط فرزندآوری تبدیل می شود و با شتابی پرمعنا جا را برای الگویی بدیل (بی بچگی) باز می کند.
این فعال اجتماعی می گوید: امروزه جهان کودکانه به اتاقی انباشته و خالی از شور و هیجان تقلیل یافته است و نسلی را در دامان خود می پرورد که از کودکان نسل های پشین رفاه و امکانات بیشتری دارد، اما تنها و غمگین است، در این بین، دست افزارهای فناورانه (گوشی هوشمند و تبلت) بر عمق و دامنه تنهایی و غمگینی او می افزاید، در جهان کودکانه اش مَجاز، واقعیت را درمی نوردد و مناسبات واقعی را به حاشیه می راند، حاصل این وضعیت، کودکانی است که زود بالغ، عاشق و بزرگ می شوند.
مهد کودک فرصتی برای احیای بازی های کودکانه
سازمان بهزیستی بنا بر وظایفی که دارد بر محتوای آموزشی مهدهای کودک نظارت دارد که این محتواهای آموزشی برای مقطع سنی ۶ ماهگی تا ۶ سالگی تهیه و تدوین شده است.
توجه به یادگیری فعال در سال‌های آغازین می‌تواند راهگشای یادگیری کودکان باشد و ساختار زندگی آینده آنها را پیش بینی کند بنابراین والدین و مربیان مهد کودک باید شیوه‌های بازی خلاقانه و یادگیری مشارکتی را به کودکان آموزش دهند و برای آنها زمان صرف کنند.
مهین گودرزی مسوول امور اجتماعی بهزیستی بروجرد در گفت و گو با ایرنا می گوید: کودکان در مهد کودک ها زندگی اجتماعی و در گروه بودن را برای اولین بار تجربه می کنند و بنا بر برنامه های آموزشی تدوین شده، تمامی مهارت های کلامی، غیرکلامی و حرکتی در آنها تقویت می شود.
وی افزود: بعضی از بازی ها همچون گل و سفال به تقویت مهارت های دست و انگشتان کودک، بعضی بازی ها به تعادل حرکتی و برخی که همراه با آواها و کلمات هستند به تقویت واژگانی و مهارت های کلامی کودک کمک می کند.
مسوول امور اجتماعی اداره بهزیستی بروجرد گفت: مشارکت دادن کودکان در بازی های گروهی علاوه بر کمک به یادگیری و رعایت قوانین، به تقویت احساس مسئولیت در کودکان کمک می کند و بنا بر تحقیقات انجام شده کودکانی که بازی های گروهی را تجربه می کنند بیشتر احساس مسئولیت و اعتماد بنفس خواهند داشت.
بازی های دیجیتالی و کودکانی مضطرب
آزاده ترک روانشناس بالینی و درمانگر کودک نیز به ایرنا گفت: ابزارهای دیجیتال مثل تبلت، گوشی هوشمند و تلویزیون برای سرگرمی کودک اثر فوری دارد اما در این فضا، تعاملات اجتماعی در محیط واقعی و تماس چشمی کودکان کاهش می یابد و کودک از مهارت کافی برای حل مساله و مدیریت هیجان برخودار نمی شود.
وی افزود: استفاده از وسایل دیجیتال به جای بازی با همسالان و جستجو و اکتشاف های کودک در محیط واقعی باعث عدم رشد مهارت های اجتماعی و بروز مشکلات روانشناختی همچون افسردگی، رفتارهای وسواسی، کاهش عزت نفس، بحران هویت، پرخاشگری، کاهش آستانه تحمل و اضطراب می شود.
این درمانگر کودک با بیان اینکه استفاده از ابزار دیجیتال باعث بی میل شدن کودک به بازی های گروهی می شود اظهار داشت: تفریحات سالم مانند دوچرخه سواری، بازی کردن با اسباب بازی و گردش، نقش بسیار مهمی در فرآیند رشد سالم روانی و فیزیکی کودکان دارد.
وی با تاکید بر اینکه باید برای کودک از دانلود اپلیکیشن‌هایی (برنامه) که صرفا بازی‌های مرحله‌ای هستند پرهیز کرد گفت: بجای آن از بازی‌هایی که جنبه آموزشی دارند مانند آموزش اعداد، رنگ‌ها و حیوانات استفاده شود.
بازی های کودکانه واقعی تمرین زندگی بزرگسالی است که شیوه های حل مساله بکار رفته در این بازی ها در آینده می تواند راهگشای حل مسائل بزرگتر باشد، بازی های کودکانه در رشد هوش، تخیل و خلاقیت کودک بسیار مهم می باشند اما در این میان باید بدانیم که بازی های واقعی نسبت به بازی های مجازی که در گوشی های موبایل، تبلت یا رایانه وجود دارد، حس کنجکاوی و ذهن خلاق را فعالتر می کند.
در ۲ سال اخیر با بروز پاندمی کووید ۱۹، استفاده روز افزون از فناوری های ارتباطی مدرن برای کودکان و دانش آموزان جهت آموزش های برخط و نیز پر کردن اوقات فراغت دوران قرنطینه روز به روز بر وابسته شدن به گوشی هوشمند و تبلت افزوده است، بارها شاهد شکایت پدر و مادرهایی هستیم که نگران این وابستگی مدرن هستند و از اضطراب کودکان، پرخاشگری، یادگیری، ارتباطات اجتماعی ضعیف و تنهایی کودک ابراز نگرانی دارند، لذا برنامه ریزی جهت پایش و کنترل این نوع فناوری ها می بایست در سطح ملی مورد بررسی قرار گیرد.
