پیش از ظهر روز دوشنبه، ۲۸ دی‌ماه، رسانه‌ها از حمله گسترده موشکی و پهپادی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن به خاک امارات متحده عربی و در قلب شهر ابوظبی خبر دادند. «یحیی سریع» سخنگوی نیروهای مسلح یمن اعلام کرد کشورش عملیات «طوفان یمن» را در پاسخ به افزایش حملات ائتلاف متجاوز آمریکایی، سعودی و اماراتی با پنج فروند موشک بالستیک، کروز و تعداد زیادی پهپاد با موفقیت انجام داده است. وی خبر داد که در این عملیات، فرودگاه دبی، ابوظبی و پالایشگاه نفت در «المصفح» ابوظبی و تعداد دیگری از سایت‌ها و تأسیسات مهم و حساس امارات هدف قرار گرفته است.
وی همچنین تاکید کرد در صورت ادامه حملات به یمن، امارات متحده کشوری ناامن خواهد بود و هشدار داد یمن در هدف قرار دادن تاسیسات مهمتر و مراکز اقتصادی در آینده تردید نخواهد کرد.
«مهدی المشاط» فرمانده کل نیروهای مسلح یمن نیز با اشاره به هدف قراردادن ابوظبی، هشدار داد در صورت ادامه تجاوز و جنایات و تلاش برای اشغال یمن، اقتصاد و سرمایه‌گذاری در امارات در آینده با خطرات جدی مواجه خواهد شد.
عربستان سعودی از ششم فروردین ۹۴ در قالب ائتلافی از چند کشور عربی از جمله امارات متحده عربی و با کمک و چراغ سبز آمریکا، به بهانه بازگرداندن «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهوری مستعفی و فراری این کشور، حملات گسترده‌ای را علیه یمن آغاز کرد که بدون هیچ دستاوردی برای ریاض، فاجعه‌ای انسانی را در این کشور رقم زده است. امارات نیز به‌تازگی حملات خود به یمن را تشدید کرده و نیروهای تحت امر خود را موسوم به گردان‌های «العمالقه» (غول) که از گروه‌های سلفی، تکفیری و داعش تشکیل شده، برای حمله به استان «شبوه» اعزام کرده است.
با وجود حملات گسترده ائتلاف عربی به یمن که این کشور را به ویرانه‌ای تبدیل کرده، نیروهای نظامی یمن بارها در حملاتی تلافی‌جویانه به مناطق کلیدی عربستان سعودی و امارات متحده عربی تلاش کرده‌اند معادلات این جنگ را به نفع خود تغییر دهند.
به عنوان مثال، ارتش یمن در پنجمین سال این جنگ، با استفاده از ۲۵ فروند موشک بالدار «کروز» و پهپاد بالدار تاسیسات نفتی «آرامکو»، ایستگاه پمپاژ نفت در خط لوله اصلی شرق به غرب در نزدیکی ریاض و پالایشگاه‌های نفتی در میدانی «الشیبه» در منطقه «ربع الخالی» را هدف قرار داد. این حمله نیمی از تولید نفت عربستان را در آن زمان متوقف کرد و مزدوران سعودی زیادی کشته و اسیر شدند. در عملیات «بنیان المرصوص» نیز ریاض متحمل خسارات بسیار سنگینی شد و بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر از اراضی اشغالی یمن آزاد شد.
حمله اخیر به امارت متحده عربی نیز بی‌سابقه نبود. یگان موشکی ارتش یمن در سال ۱۳۹۶ با موشک کروز تاسیسات هسته‌ای در ابوظبی را هدف قرار داد و از مقام‌های امارات خواسته بود از دخالت‌های نظامی و تجاوز به کشور یمن خودداری کنند.
حمله اخیر به امارت متحده عربی نیز بی‌سابقه نبود. یگان موشکی ارتش یمن در سال ۱۳۹۶ با موشک کروز تاسیسات هسته‌ای در ابوظبی را هدف قرار داد و از مقام‌های امارات خواسته بود که از دخالت‌های نظامی و تجاوز به کشور یمن خودداری کنند.
یمن با تسلط بر تنگه «باب‌المندب»، برخورداری از سواحل طولانی در کرانه دریای سرخ و دریای عرب و وجود بنادری مانند «عدن»، «حدیده» و «فحاء» موقعیت استراتژیک ویژه‌ای دارد. این کشور منابع نفتی، گازی و معادن فراوانی دارد و تا پیش از آغاز تجاوز عربستان و ائتلاف عربی _ آمریکایی، روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر می‌کرد. اما از این تاریخ به بعد به‌دلیل محاصره همه‌جانبه، صادرات این کشور قطع شده؛ اکنون این کشور با یک فاجعه انسانی مواجه بوده و زیرساخت‌های کلیدی آن تخریب شده است.
در چنین شرایطی، شاید یکی از مهمترین پرسش‌هایی که ذیل پاسخ‌های نظامی گسترده یمن به حملات ائتلاف عربی مطرح می‌شود این باشد که خاستگاه قدرت نظامی کشوری که زیرساخت‌های آن تخریب‌شده، با فاجعه‌ای انسانی دست‌وپنجه نرم می‌کند و از منبع اساسی درآمد خود محروم است، کجاست؟
در تشریح منبع توان موشکی و پهپادی یمن، مقام‌های غربی و وابستگان آنها رابطه تیره بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، قدرت عظیم موشکی ایران و اهمیت ژئوپلیتیکی یمن برای ایران را دست‌مایه قرار دادند و تلاش کردند قدرت نظامی «انصارالله» را به ایران نسبت دهند. در واقع، حضور ایران در نبرد علیه تروریست‌های تکفیری داعش در عراق و سوریه همزمان با جنگ یمن، بهانه خوبی بود تا رسانه‌های غربی، عربی و عبری تجاوز ائتلاف عربی آمریکایی به یمن را جنگی نیابتی بین تهران و ریاض توصیف کنند.
انصارالله و مقام‌های نظامی یمن بارها تاکید کرده‌اند که مقاومت و توان پهپادی و موشکی آنها به حمایت ایران وابسته نیست. جمهوری اسلامی ایران نیز تصریح کرده حمایت ایران از انصارالله در حد حمایت معنوی است. به عنوان مثال در سال ۱۳۹۷، «محمدعلی الحوثی» رئیس کمیته عالی انقلابی یمن در مصاحبه‌ای با شبکه فرانس ۲۴ تصریح کرد: «ما موشک‌های خودمان را که ساخت روسیه و کره است، توسعه می‌دهیم و خودمان نیز به ساخت موشک می‌پردازیم. این موشک‌ها ساخت ایران نیستند...»
در سال ۱۳۹۷، «محمد علی الحوثی» رئیس کمیته عالی انقلابی یمن در مصاحبه ای با شبکه فرانس ۲۴ تصریح کرد: «ما موشک‌های خودمان را که ساخت روسیه و کره است، توسعه می‌دهیم و خودمان نیز به ساخت موشک می‌پردازیم. این موشک‌ها ساخت ایران نیستند...»
جدا از مواضع رسمی دولت‌های یمن و ایران در این زمینه، مرور تاریخ به روشنی نشان می‌دهد مقاومت یمن در این نبرد و ناکامی ائتلاف عربی _ آمریکایی، برخاسته از عواملی بنیادین است که در تاریخ، فرهنگ، مناسبات سیاسی یمن، ساختار قدرت داخلی و مشخصه‌های ژئوپلیتیک این کشور عربی ریشه دارد.
ساختار داخلی قدرت در یمن
در ساختار قدرت کشورهای عربی از جمله یمن، قبایل نقش برجسته‌ای دارند که ضمن برخورداری از نفوذ سیاسی، توانایی نظامی نیز دارند. در واقع، ساختار قبیله‌ای یمن باعث شده مردم به سهولت و گستردگی به سلاح دسترسی داشته باشند. همچنین فرهنگ عربی جنگجویی نیز به این امر دامن‌زده به طوری که در یمن رسم است هر پسری که بالغ می‌شود یک کلاشینکف و یک چاقو هدیه می‌گیرد. به این ترتیب، مردم یمن بیش از هر چیز با سلاح و جنگ انس دارند به طوری که گفته می‌شد سه برابر جمعیت یمن فقط کلاشنیکف در این کشور وجود دارد. با در نظر گرفتن این نکته که یمن با ۲۸ میلیون نفر جمعیت از کشورهای پرجمعیت عربی به شمار می‌رود، می‌توان گفت جامعه یمن به شدت مسلح است.
مناسبات سیاسی یمن در جنگ سرد
«علی عبدالله صالح» به عنوان یک افسر نظامی، قدرت را در یمن در سال ۱۹۷۸ در اختیار گرفت و در دوران ۴۰ ساله ریاست جمهوری خود، ارتش بزرگ و قدرتمندی تشکیل داد که در عین برخورداری از نیروی انسانی پرشمار، انواع و اقسام سلاح‌ها به ویژه موشک‌های بالستیک «اسکاد بی» را در اختیار داشت.
حتی در جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران، صالح که با «صدام حسین» اتحاد و دوستی نزدیکی داشت، در مواردی سلاح‌ها و موشک‌های ارتش عراق را تامین می‌کرد.
اما در واقع، این جنگ‌های شش‌گانه بین انصارالله و دولت «صالح» از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ بود که تحول نظامی و تسلیحاتی انصارالله را کلید زد. حوثی‌ها به‌عنوان یکی از قبایل مرزنشین یمن که ضمن سابقه حکومت‌داری طولانی، در چالش و منازعه مداوم با دولت «علی عبدالله صالح» و عربستان سعودی قرار داشته‌اند، به ناچار سطح بالاتری از آمادگی نظامی و تسلیحاتی را در مقایسه با دیگر قبایل یمن کسب کرده بودند.
این جنگ‌های شش‌گانه بین انصارالله و دولت «صالح» از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ بود که تحول نظامی و تسلیحاتی انصارالله را کلید زد. حوثی‌ها به ناچار سطح بالاتری از آمادگی نظامی و تسلیحاتی را در مقایسه با دیگر قبایل یمن کسب کرده بودند.
جنگ‌های شش‌گانه دولت صالح و حوثی‌ها
حوثی‌ها و دولت صالح از ژوئن سال ۲۰۰۴ تا فوریه ۲۰۱۰ درگیر جنگ‌های شش‌گانه بودند که به دلیل چند دهه تبعیض قومی، سیاسی و مذهبی علیه زیدیه و رابطه نزدیک دولت صالح با آمریکا و حضور نیروهای نظامی و جاسوسی آمریکا در این کشور رقم خورد. در واقع، «حسین بدرالدین حوثی» رهبر سابق انصارالله پس از حادثه ۱۱ سپتامبر به صورت گسترده رویکرد ضد آمریکایی را در پیش گرفت.
آمریکا از اوایل دهه اول سال ۲۰۰۰ میلادی کمک‌های نظامی خود را به یمن آغاز کرده بود که این کمک‌ها در زمان جنگ شش‌گانه شدت گرفت. دولت صالح نیز سلاح‌های روسی زیادی نیز انبار کرده بود و در این جنگ از کمک‌های نظامی کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نیز بهره‌مند شد.
در جنگ اول، سلاح اندکی در اختیار حوثی‌ها قرار داشت؛ به همین دلیل نیز تلفات زیادی دادند اما در شش جنگ به تدریج تجهیزات و تسلیحات زیادی از ارتش یمن به غنیمت گرفتند. با تسلط این جنبش بر صنعا در سال ۲۰۱۴، زرادخانه روسی دولت صالح، تسلیحات خریداری شده از آمریکا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در دست انصارالله قرار گرفت.
همچنین، دولت صالح در جریان قراردادی نظامی با کره‌شمالی در سال ۱۹۹۸، موشک‌های «موسودان بی ام» با برد متوسط را نیز خریده بود که نیروی دریایی اسپانیا محموله‌ای از این موشک‌ها را در سال ۲۰۰۲ در دریای سرخ توقیف کرد اما صالح با حمایت دولت «جرج بوش» توانست با دور زدن قوانین مربوط به توقیف این موشک‌ها، این موشک ها را نگه دارد. با این تفاسیر، در آغاز جنگ یمن در سال ۲۰۱۵، صنعا موشک‌های زیر را در اختیار داشت:
- موشک‌های زمین به زمین با برد حدود ۱۲۰ کیلومتر
- موشک‌هایی با برد حدود ۳۲۰ کیلومتر
- حداقل ۳۰۰ فروند موشک از نوع «اسکاد بی» روسی
- موشک‌های روسی «توشکا» با برد ۱۲۰ کیلومتر
در حقیقت، برخی از تجهیزات امروزی ارتش یمن ارتقا یافته سلاح‌هایی است که از اتحاد جماهیر شوروی سابق و آمریکا دریافت کرده بود. «ابراهیم الدیلمی» سفیر جمهوری یمن در ایران در گفت‌وگویی که بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ با روزنامه کیهان داشت به این موضوع اشاره کرد و گفت: ده‌ها سال پیش، یمن مملو از سلاح‌های ساخت چین، روسیه، آمریکا و یوگسلاوی بود.
منبع اصلی ارتقای موشک‌های بومی یمن
افسران و مهندسان نظامی یمنی که سال‌ها در در کشورهای مختلف به‌ویژه روسیه و کشورهای بلوک شرق دوره دیده‌اند توانستند تسلیحات خریداری شده پیشین را ارتقا دهند. همچنین در پی سقوط بغداد پایتخت عراق به دست ارتش آمریکا در سال ۲۰۰۳، صنعا بیش از ۲۰۰ کارشناس نظامی عراقی را جذب کرد و آنها را در اردوگاه‌های ویژه خود که تحت فرماندهی «احمد علی عبدالله صالح» فرزند رئیس‌جمهوری سابق یمن اداره می‌شد، به کار گرفت. بخشی این افراد نیز در لشکر اول زرهی ارتش یمن حضور پیدا کردند. به این ترتیب بخش تولید تسلیحات جنگی در وزارت دفاع یمن در صنعا شکل گرفت که از جمله اقدامات آن توسعه موشک‌های روسی و کره‌شمالی با استفاده از تجربه‌های ژنرال‌های عراقی بود.
با تسلط جنبش انصارالله بر صنعا، بخش تولیدات نظامی نیز که کارشناسان خبره یمنی به همراه ژنرال‌های فراری از بغداد نظارت آن را در اختیار داشتند، به دست نیروهای انصارالله افتاد. با شروع جنگ یمن به‌ویژه در سال‌های اخیر و به دلیل ایجاد توازن در نبرد، انصارالله و ارتش یمن توانستند موشک‌های خود را توسعه دهند و به ائتلاف عربی آمریکایی خسارات سنگینی وارد کنند.
توان موشکی و پهپادی کنونی ارتش یمن و انصارالله
گزارش‌ها نشان می‌دهد اکنون ارتش و کمیته‌های مردمی یمن موشک‌هایی در اختیار دارد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- موشک‌های «ثاقب ۱، ۲ و ۳»: این موشک‌ها به ترتیب بر اساس موشک‌های کوتاه‌برد روسی R-۷۳ و میان‌برد R-۲۷T و R-۷۷ توسعه یافته‌اند.
- فاطر ۱: موشک فاطر-۱ مدل ارتقا یافته موشک سام-۶ روسی است که در اکتبر سال ۲۰۱۷، پهپاد آمریکایی MQ۹ را ساقط کرد.
- موشک‌های بدر P۱ و بدر F: این موشک‌ها از جمله موشک‌های کوتاه‌برد یمنی و شبیه موشک توچکای روسیه است.
- موشک قدس: این موشک از نوع موشک‌های بالدار کروز است. موشک‌های بالدار کروز، دسته‌ای از سلاح‌های خودکششی هوایی مجهز به سامانه رهگیر اتوماتیک هستند که دقت بسیار زیادی دارند.
- موشک بالستیک دوربرد از نوع ذوالفقار: یمن در فوریه سال ۲۰۲۰ از این موشک زمین به زمین رونمایی کرد. این موشک، نمونه پیشرفته و به‌روز شده مشابه نسل جدید موشک‌های دوربرد است که برد آن به ۱۳۰۰ کیلومتر می‌رسد. ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در عملیات «توازن بازدارندگی سوم» از موشک‌های قدس و ذوالفقار به همراه پهپادهای «صماد» بهره گرفت.
- موشک‌های قاهر۱ و ام۲: موشک قاهر۱، یک موشک بالستیک با دقت بسیار بالاست که می‌تواند اهداف را در فاصله ۵۰۰ کیلومتری با دقت هدف قرار دهد. موشک بالستیک قاهر ام۲ نوع پیشرفته موشک قاهر۱ است که می‌تواند یک کلاهک جنگی به‌وزن ۳۵۰ کیلوگرم را حمل کند.
موشک برکان ۱، ۲ و ۳: این موشک‌ها نسخه پیشرفته و بومی‌شده موشک‌های کوتاه‌برد اسکاد زمان شوروی سابق هستند. موشک برکان ۳ ارتقا یافته برکان ۱و ۲ است که برد آن بین ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلومتر برآورد می‌شود. ارتش و کمیته‌های مردمی یمن از برکان ۳ در عملیات «الدمام» که ۱۲۰۰ کیلومتر از صنعا فاصله دارد، استفاده کردند.
موشک‌های بالدار کروز: این موشک‌ها با برد ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر در ارتفاع پایین حرکت می‌کنند و با برخورداری از یک سیستم ناوبری دقیق و هدایت پیشرفته، برای حمل یک کلاهک جنگی انفجاری با وزن ۴۵۰ کیلوگرم طراحی شده است. سیستم‌های رهگیری به سختی می‌توانند این موشک‌ها را ردیابی کنند و به دلیل پرواز در ارتفاع پایین، سامانه‌های دفاع موشکی را سردرگم می‌کنند.
پهپادهای تهاجمی و شناسایی
نیروهای نظامی یمن توانسته‌اند در سه سال گذشته توان پهپادی خود را توسعه دهند و پهپادهایی را طراحی و در مقیاس قابل توجه تولید کنند که برخی از آنها می‌توانند تا یک هزار و ۷۰۰ کیلومتر پرواز کرده و پس از عملیات، به مبدا پروازی خود باز گردند.
در واقع، با ورود پهپادها به چرخه رزم نیروهای مقاومت یمنی، معادلات جنگ یمن نیز تغییر کرد و در کنار استفاده یمنی‌ها از موشک‌های زمین به زمین، ورود پهپادهای مهاجم، خسارات ارتش سعودی و متحدانش را در یمن به شدت افزایش داد.
اکنون نزدیک به ۶ سال است که سعودی‌ها در جنگ یمن درگیرند و نتوانسته‌اند آن را مدیریت کنند. حمله‌های فزاینده جنبش انصارالله به تاسیسات نفت‌وگاز عربستان و زیرساخت‌های این کشور در بنادر، فرودگاه‌ها و مراکز تامین سوخت، سعودی‌ها را به ستوه آورده است.
از نگاه تحلیلگران، ناکامی در یمن و خواست عربستان برای پایان این بحران، مهمترین عامل منطقه‌ای است که «محمد بن‌سلمان» را به سمت مذاکره و عادی‌سازی روابط با تهران سوق داده تا با کمک ایران از این جنگ فرسایشی و پرهزینه خلاص شوند.
منابع:
https://www.ispionline.it/en/pubblicazione/yemens-military-tribal-army-warlords-۱۹۹
https://www.mei.edu/sites/default/files/۲۰۱۹- ۰۲/Yemen%۲۰The%۲۰۶۰%۲۰Year%۲۰War.pdf
http://tabyincenter.ir/wp-content/uploads/۲۰۲۰/۰۳/B۵-۳۶۱۷۹pdf.pdf
https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/۲۰۱۰/RAND_MG۹۶۲.pdf
https://www.iss.europa.eu/sites/default/files/EUISSFiles/Brief_۹_Yemen.pdf
https://www.cfr.org/backgrounder/yemen-crisis
https://csis-website-prod.s۳.amazonaws.com/s۳fs-public/publication/۲۱۱۲۲۱_Jones_IranianHouthi_SaudiArabia.pdf?fn۱d۹۸tAhj۷yOUr.IncppMueLOC۴kv۸۳
https://missilethreat.csis.org/wp-content/uploads/۲۰۲۰/۰۶/The-Missile-War-in-Yemen_June-۲۰۲۰.pdf
