خیابان ولیعصر،گذرگاه تاریخ

خبرگزاری میزان- آن طور که هرازگاهی در رسانه‌ها خبرش می‌پیچد یا مسوولان شهری وعده نهایی شدنش را گاه به گاه در مناسبت‌ها و مجالست هایشان مزه مزه می‌کنند طی ماه‌های پیش رو پروژه خیابان ولیعصر برای ثبت شدن در فهرست جهانی یونسکو فرستاده خواهد شد. اتفاقی که در صورت تحقق، طولانی‌ترین خیابان غرب آسیا را به کانونی برای پذیرا شدن گردشگران و جهانگردان چهارگوشه کره خاکی بدل خواهد کرد. البته آن گونه که از قراین پیداست ثبت این خیابان به عنوان میراث جهانی خود هفت خوان سخت و پر از صعوبتی است که تا شروط ضروری اش برآورده نشود خبری از درج نام خیابان کهنسال پایتخت در سیاهه جهانی یونسکو نخواهد شد. کلاف درهم پیچیده ترافیک و ازدحام و ولوله خودرو‌های فرسوده و دودزا یا آسیب دیدگی درختان تناور و دیرسال سربه آسمان ساییده اش یا لطمه‌هایی که جویبار پهناورش از پس ریزش پسماند و فاضلاب شهری به خود دیده خیابان به یادگار مانده از تاریخ و فرهنگ تهران قدیم را چنان خموده و خجول کرده که نشاط و قوتی برای ایستادن در صف تحفه‌های گونه گون تاریخ را ندارد. مگر آنکه گردانندگان پایتخت در این زمان اندک و اوقات مضیق دستی بجنبانند و چابک و استوار تدبیری کنند برای اصلاح فروبستگی‌های این خیابان دیرمانده مایه ور.

اما ثبت جهانی شدن یک اثر یا بنا از چه خصایصی مایه می‌گیرد؟ مهدی مجابی کارشناس و متخصص میراث فرهنگی این مساله را به وجود ضوابط مقرر شده خاصی گره می‌زند که برای تعیین صلاحیت بنا‌ها و بافت‌ها در نظر گرفته شده است. او در گفت و گویش با میزان از خیابان به عنوان موضوعی نوآمده و بدیع برای ثبت جهانی شدن نام می‌برد: ثبت جهانی موضوعات گوناگونی را در بر می‌گیرد. مانند شهرها، باغ ها، بنا‌ها و مجموعه‌های تاریخی که هر یک دارای ارزش‌هایی هستند و ضوابطی هم در این خصوص وجود دارد که بر مبنای چنین معیار‌هایی این ارزش‌ها تشخیص داده می‌شود. یکی از موضوعات جدید در بحث ثبت جهانی در دنیا خیابان‌ها هستند که البته به تازگی مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته اند. البته خیابان‌ها مربوط به بافت‌های با ارزش شهری هستند و این نکته را باید در نظر گرفت که خیابان‌ها به صورت مجرد واجد ارزشمندی شناخته نمی‌شوند بلکه همراه با ارزش‌های بافت‌های تاریخی مطرح می‌شوند. در هرحال خیابان هم واحدی است که می‌تواند دارای ارزش زیادی از نقطه نظر شهرسازی و بافت تاریخی و زندگی شهری باشد. از این جهت خیابان هم طبعا مطلوبیت‌های قابل توجهی برای قرار گرفتن به عنوان موضوع ثبت جهانی خواهد داشت. از این جهت خیابان ولیعصر که خود دارای یک تاریخ است و نظام ارزشی ویژه‌ای هم دارد امکان‌هایی را برای مطرح شدن به عنوان یک موضوع ثبت جهانی در خود دارد.

استاد پرسابقه میراث فرهنگی را درباب آنچه که به خیابان ولیعصر برای نمایندگی کردن ارزش‌های فرهنگی و تاریخی ایران برجستگی می‌دهد به پرسش می‌گیریم. پرسش را دشوار و نیازمند کاوشی جدی می‌یابد و به آینده‌ای حوالتمان می‌دهد که پژوهشی جامع در این خصوص انجام گرفته باشد: باید سند ثبت جهانی این خیابان تهیه شود. در یک جمله یا پاراگراف نمی‌توان این مساله را تشریح کرد، چون این یک موضوع تحقیقی است. ولی به طور کلی مولفه‌هایی که برای ارزش گذاری یک اثر ثبت جهانی وجود دارد شامل مولفه‌های گوناگون اجتماعی است. باید این مولفه‌ها از جهت زندگی شهری و الگوی زندگی و همین طور تاریخ زندگی اجتماعی مردم در خیابان و پیرامون خیابان و در ارتباط با این فضا مورد ارزیابی قرار بگیرد. این‌ها همه مواردی هستند که باید به معیار‌ها و شاخصه هایش در فرمت ثبت جهانی به شیوه پژوهشی پرداخته شود. از جمله می‌توان به مسائل کاربری خود خیابان مانند بنا‌ها و ساختمانها، اتفاقات و رویداد‌های تاریخی این خیابان یا مسائل زیست محیطی که دارای اهمیت بالایی است و نیز مناظر طبیعی و تاریخی آن خیابان و انواع و اقسام مولفه‌های دیگری که یک خیابان را واجد ارزش می‌کند اشاره کرد.

چه چیز‌هایی خیابان ولیعصر را درخور دیده شدن و برگزیدن و در رده مواریث فرهنگی کرده است؟ مجابی داشته‌هایی را برای این خیابان بر می‌شمرد که نیازمند توجه و بازپرداخت و اصلاح هستند: آنچه که در ثبت جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد به ارزش‌های زنده‌ای بر می‌گردد که وجود دارد یا ارزش‌هایی که در خیابان یا هر موضوعی در ثبت جهانی قابلیت احیا شدن را داشته باشد می‌توان آن‌ها را دو مرتبه به مدار زندگی شهروندان وارد کرد؛ بنابراین با توجه به این دو معیار ما می‌توانیم بگوییم خیابان ولیعصر دارای ارزش‌های بالفعل است و درحال حاضر حتی ارزش‌های زیست محیطی این خیابان که تا حدود زیادی از بین رفته هنوز بخش قابل توجهی از این مطلوبیت هم برای این خیابان باقی مانده است. همچنین ارزش‌های اجتماعی این خیابان هم تا حدودی و در بعضی از قسمت‌ها حفظ شده و آن بخش‌هایی را هم که از دست داده قابل احیاست. ما اگر چنانچه توجه کنیم به ضرورت احیای خیابان ولیعصر و ارزش‌های چشمگیری که این خیابان دارد در چنین حالتی می‌توانیم بگوییم خیابان ولیعصر ارزش‌های ثبت جهانی شدن را دارد.

 

جایگاه ویژه خیابان ولیعصر در طرح تهران ۱۴۰۰

خیابان مطول و درازپیمای پایتخت اگر بر سکوی ثبت جهانی شدن بایستد دور نیست که رهاورد‌های مغتنم و بایسته‌ای برای تهران هم فراهم آورد. چه آنکه این رخداد شهر را با همه داشته‌ها و مایه هایش در کانون دیده شدن خواهد گذاشت: ما کمتر روی ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی تهران کار کرده ایم و کمتر برای معرفی این توانمندی‌ها دست به کار شده ایم. تهران از جهت تاریخی شهر سیاسی-فرهنگی بسیار مهمی است که ابعاد تاریخی و فرهنگی این شهر به طور کامل شناسایی نشده و باید روی این مساله بیشتر کار شود. از این جنبه ثبت جهانی شدن خیابان ولیعصر مقدمه‌ای برای احیای تهران خواهد بود. فهرست ثبت جهانی یکی از منابع و سند‌های مهم گردشگری دنیا محسوب می‌شود. در هر جای دنیا وقتی افراد برای انتخاب مقصد گردشگری مبادرت به مراجعه به مراکز اطلاع رسانی می‌کنند شاید اولین سندی که به آن‌ها ارائه می‌شود فهرست ثبت جهانی است.

مجابی پرسش از موانع سر راه ثبت جهانی خیابان ولیعصر را تنها به نداشتن اسناد و پژوهش‌های به کارآمدنی تحویل می‌دهد: من تصور نمی‌کنم مانعی برای ثبت جهانی خیابان ولیعصر وجود داشته باشد. تنها مانعی که ممکن است به وجود بیاید به این بر می‌گردد که اسناد ما نارسا باشد یا پژوهش‌های انجام گرفته در این رابطه کم اعتبار باشد و ما نتوانیم این برنامه را پیش ببریم. اما غیر از این موارد تصور نمی‌کنم مانع دیگری وجود داشته باشد. البته ثبت جهانی در هر کشوری سندی محسوب می‌شود که تعهداتی را برای دولت آن کشور ایجاد می‌کند و آن دولت متعهد می‌شود که در آینده توجهات لازم را به موضوع ثبت شده مبذول کند.

ما با او، اما از در احتجاج در می‌آیم و ناکارکردی‌های گونه گون پایتخت را یادآور می‌شویم. اجابتمان می‌کند و از ناسازواری‌های شهر می‌گوید، اما ثبت جهانی خیابان ولیعصر را مانند فالی همایون نویدآور گشایش احوال تهران می‌گیرد: ما نمی‌توانیم ثبت جهانی داشته باشیم و در کنارش روز به روز وضع خیابان هایمان وخیم‌تر شود. این وخامت می‌تواند ناشی از ترافیک، آلودگی‌های محیطی یا مناظری که دیگر منظره نیستند و اغتشاشات بصری هستند و انواع و اقسام آسیب‌هایی باشد که ممکن است کارشناسان برای فضای شهری قائل شوند. اینکه خیابان باید احیا شود و مساله احیا شدنش هم در ثبت جهانی مورد توجه قرار بگیرد ناظر به همین موارد مربوط به آسیب شناسی است. اما این‌ها در هر صورت مانع نمی‌شوند که ما در ابتدا این موضوع را مورد مطالعه قرار دهیم و ارزش‌های موجود را شناسایی کنیم و بعد سعی کنیم آسیب‌های موجود مثل همان آلودگی‌ها و ترافیک و نیز ضوابط ساخت و ساز یا موارد عدیده دیگری که باید رعایت شود را به ترتیب ساماندهی و احیا و مرمت کنیم. در نهایت ما باید به یک فضای شهری برسیم که شعاری را پوشش دهد و یک الگوی زیستی قابل قبولی را برای ما به ارمغان بیاورد. پیام اصلی این ثبت این خواهد بود که ما در ایران تصمیم داریم به شهر تهران از جهت فرهنگی، تاریخی، گردشگری رسیدگی کنیم و این گامی هم که بر می‌داریم نخستین گام برای ثبت جهانی کل بافت تاریخی و فرهنگی تهران است.

انتهای پیام/