به گزارش ایسنا بر اساس خبر رسیده، پانصدونودوششمین شب از «شب‌های بخارا» با همکاری انتشارات علمی و فرهنگی و مجله «بخارا» به صورت ضبط‌شده برگزار و در عصر روز سه‌شنبه (شانزدهم دی ۱۳۹۹) در فضای مجازی پخش شد.
در آغاز این برنامه علی دهباشی، مدیر مجله «بخارا» با اشاره به چاپ «سفرنامه ناصرخسرو» توسط محمدرضا توکلی صابری از سوی انتشارات علمی و فرهنگی، از تلاش‌های او تقدیر کرد و گفت: «سفر برگذشتنی» نام اثر دیگری از محمدرضا توکلی صابری است. این متن سفرنامه خود اوست در مسیری که ناصرخسرو طی سفرش به آن مناطق سر زده و گزارش کرده است.
دهباشی پس از مرور کوتاه «شب‌های بخارا»ی پیشین که به سیاحانی همچون مارکوپولو، پیترو دلاواله و ابن بطوطه پرداخته شده، با تمرکز بر «سفرنامه ناصرخسرو» گفت: در تورقی کوتاه می‌توانیم به کار ارزشمند استاد محمدرضا توکلی صابری پی ببریم؛ با اینکه ایشان در رشته پزشکی فعالیت می‌کنند اما علایق عمیق ادبی و فرهنگی ایشان مشهود است. ایشان با تحمل زحمات طاقت‌فرسا برای این کتاب، از جمله پیدا کردن نسخه‌های گوناگون، استنساخ روی متن و افزودن حواشی و شرح و معنی واژگان دشوار در پایان کتاب و برشمردن مکان‌ها و محل‌های موجود در اثر، کار سترگی انجام داده‌اند.
مدیر مجله «بخارا» افزود: این اولین بار در طول تاریخ است که شخصی وجب‌به‌وجب مسیر سفرنامه ناصرخسرو را طی می‌کند و با عکس و تصویر مسیر سفر را نشان می‌دهد.
سخنران بعدی برنامه، نادره رضایی، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی ضمن ارائه توضیحی درباره فعالیت این انتشارات در زمینه چاپ سفرنامه‌ها درباره «سفرنامه ناصرخسرو» گفت: مهم‌ترین سفرنامه به زبان فارسی یعنی «سفرنامه ناصرخسرو» که در شمار شاهکارهای ادب فارسی است، پیش‌تر به صورت گزیده و به تصحیح نادر وزین‌پور در همین انتشارات در سال ۱۳۵۰ به چاپ رسیده است. حدود ۱۰ کتاب دیگر در موضوع سفر و سفرنامه در انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسیده که نشان‌دهنده اهمیت پرداختن به این موضوع در نگاه مدیران این نشر بوده است.
رضایی سپس از اهمیت سفرنامه‌ها و از بهره‌هایی که می‌توان از این متون در مطالعات بین‌رشته‌ای برد گفت و آن‌ها را منبع موثقی برای اطلاعات تاریخ سیاسی، تاریخ اقتصادی و مهم‌تر از آن تاریخ اجتماعی و مردم‌شناسی دانست و با اشاره به نسخه لکهنو که کهن‌ترین نسخه موجود از «سفرنامه ناصر خسرو» است و ملاک کار محمدرضا توکلی صابری در تصحیح و چاپ این اثر قرار گرفته بیان کرد: او با سفر به نقاطی که ناصرخسرو در سفرنامه‌اش به آن‌ها اشاره کرده، ابهاماتی را که در مکان‌ها و رویدادهای سفرنامه است، برطرف کرده و اطلاعات جامع‌تری به مخاطب داده است. همچنین مقایسه نسخه‌های دیگر سفرنامه از سوی مصحح در مقدمه این کتاب، برای متخصصان و پژوهشگران راهگشاست.
او همچنین مهم‌ترین وجه اهمیت سفرنامه ناصرخسرو تصحیح محمدرضا توکلی صابری را در دستیابی به کهن‌ترین نسخه موجود در کتابخانه لکهنو دانست.
در ادامه سیدمحمد عمادی‌حائری از اهمیت «سفرنامه ناصرخسرو» و اینکه به چند زبان از جمله فرانسوی، انگلیسی و عربی ترجمه شده و مقالات متعددی که درباره این اثر نگاشته شده گفت و با اشاره به نوع ادبی سفرنامه و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی که در آن هست و همچنین احوالات ناصرخسرو به ویژه در دیباچه سفرنامه اظهار کرد: ناصرخسرو این سفرنامه را بر اساس یادداشت‌هایی که در طول سفر فراهم کرده بود نوشت. جایی هم تصریح می‌کند که بنا را بر ایجاز گذاشته و از تطویل پرهیز کرده است. با این حال به نظر می‌رسد که این متن، تلخیصی از متن ِ اصیل و اولیه سفرنامه بوده باشد. چون با وجود دلالت‌های اسماعیلی و شواهد دینی خاص ناصرخسرو که رگههایی از آن در این اثر دیده می‌شود، بعضی از علقه‌های اسماعیلی و گرایش شدید او به خلافت و امامت فاطمیِ مصر را نمی‌شود در این متن یافت. از این رو این متن تلخیصی از متنِ اولیه انگاشته می‌شود. مخصوصا آن‌جایی که دربار مستنصر را توصیف می‌کند متن بسیار خنثی است و از ناصرخسرو توقع نمی‌رود با آن ارادت عمیقی که به مستنصر بالله دارد چنین متن خنثایی را بنویسد.
او مهم‌ترین امتیاز چاپ جدید این سفرنامه را در عام‌خوان‌تر شدنِ «سفرنامه ناصرخسرو» دانست و پس از برشمردن نکات برجسته ویراست جدید آن نکاتی انتقادی را نیز بیان کرد: نخست آن‌که این متن متاسفانه هیچ نسخه بدلی از نسخه‌های محل مراجعه آقای دکتر توکلی ندارد و اگر این نسخه‌بدل‌ها در پانوشت ذکر می‌شد اهل تحقیق می‌توانستند درباره انتخاب‌های ایشان به قضاوت بنشینند. نکته دیگر آن‌که مقدمه از پانوشت‌های ارجاعی تقریبا خالی است. یعنی هیچ ارجاعی در مقدمه نیامده است.
بخش بعدی برنامه به خوانش «سفرنامه ناصرخسرو» اختصاص داشت. در این بخش پژند سلیمانی، نویسنده و مدیرمسئول پیام چارسو، صفحاتی از متن سفرنامه را برای مخاطبان این برنامه خواند تا آن‌ها مواجهه مستقیمی با نثر ناصرخسرو داشته باشند.
سخنران بعدی «شب سفرنامه ناصر خسرو»، بهرام پروین‌گنابادی، استاد ادبیات و معاون فرهنگی انتشارات علمی و فرهنگی با اشاره به مسئولیت‌پذیری ناصرخسرو در نقل مشاهداتش گفت: ناصرخسرو مسئولیت آن‌چه را نقل دیگران است و شنیده است نمی‌پذیرد. این مهم‌ترین مسئله در رنسانس فرهنگی ایران است. در قرن شانزدهم به بعد، وقتی که رنسانس در کشورهای اروپایی اتفاق می‌افتد یکی از مهم‌ترین مسائلی که در سرزمین‌های اروپایی رخ می‌دهد مسئله خردورزی است بر مبنای آن‌چه که می‌بینند نه آن‌چه می‌شنوند.
پروین‌گنابادی با یادکردی از شروع «سفرنامه ناصرخسرو» افزود: مسافر ما خردِ چشم‌مدار را سرلوحه خود قرار می‌دهد و این خرد چشم‌مدار از ارکان تجدد است؛ هم در ایران هم در اروپا.
او با ابراز خرسندی از اینکه خردِ چشم‌مدار در بسیاری از آثار ایرانی ازجمله سفرنامه ناصرخسرو دیده می‌شود به «خواب‌های نمادین» پرداخت که این اثر نیز با خوابی از این دست آغاز می‌شود؛ خوابی که او را به سمت ِ خرد رهسپار می‌کند.
او همچنین در تشریح سبک نثر ناصرخسرو گفت: انتخاب نثری روان بدون پیچش و شاعرانگی همان چیزی است که ناصرخسرو به درستی برای بیان تجربیات خود در دنیای جدیدی که در آن پا می‌گذارد انتخاب کرده است. وی «سفرنامه ناصرخسرو» را سندی کاملا واقعی درباره پیشرفت ملت ایران ارزیابی کرد که با حمله مغول، جلو این پیشرفت گرفته شد. بعد از هزار سال تمام آن تجربیات و تمام آن راهی را که ناصرخسرو رفته، آقای دکتر توکلی صابری ادامه می‌دهند و روایتی را برای ما تدارک می‌بینند که هزار سال پیش به شکلی دیگر ناصر خسرو برای ما تدارک دیده که در این هزار سال تفاوت‌ها چگونه بوده است. کتاب سفر برگذشتنی کتابی است که آقای توکلی سفرنامه خودشان را در این دو مجلد برای ما روایت می‌کنند.
آخرین سخنران این برنامه، محمدرضا توکلی صابری بود که ویراست جدید «سفرنامه ناصر خسرو» توسط او منتشر شده. او به جایگاه مهم ناصرخسرو و سفرنامه او که نخستین سفرنامه حج در تاریخ است پرداخت.
توکلی صابری در تبیین اهمیت این اثر کلاسیک فارسی گفت: اهمیت این اثر در قدمت آن نیست بلکه به دلیل محتویات آن است. سفرنامه ناصرخسرو دایره‌المعارف قرن پنجم هجری است که حاوی اطلاعات بسیاری است. دقت و صحت متن ناصرخسرو از آن‌جا می‌آید که او تمام نوشته‌هایش را در محل یادشده می‌نوشته و این‌گونه نبوده که بعدها از روی خاطره یا حافظه بنویسد.
صابری در بیان ویژگی‌های ناصرخسرو چنین گفت: از آن‌جایی که ناصرخسرو مسافری معمولی نبوده و بر معارف و علوم زمان خود مسلط بوده و از قدرت مشاهده و توصیف بالایی برخوردار بوده است، جزئیاتی در اثر او دیده می‌شود که کمتر کسی به آن توجه نشان می‌دهد. او هر جا توانسته از اندازه‌گیری دقیق ریاضی استفاده کرده و هر جا نتوانسته از قیاس و تخمین بهره جسته است. ناصرخسرو در صداقت تمام، روایت خود را عرضه کرده و از بیان کارهای خلاف هم‌کیشان خود یا تعریف از کسانی که هم‌مذهب او نبودند خودداری نکرده است.
صابری با اشاره به اینکه تخصص او، ادبیات نیست و او در زمینه پزشکی و داروسازی فعال است ادامه داد: ۲۰ سال پیش من با خواندن «سفرنامه ناصرخسرو» شیفته این مرد شدم و با در دست گرفتن همین سفرنامه سفری را شروع کردم و مسیر ناصرخسرو را طی کردم و از حدود ۱۰ کشور در طی هفت سال به تدریج گذشتم و حاصل آن را در کتابی به نام سفر برگذشتنی در دو جلد منتشر کردم. بعد از آن، به دنبال مزار ناصر خسرو رفتم و آن را در کوهستان‌های بدخشان یافتم و گزارش آن سفر را در کتاب سفر دیدار منتشر کردم.
او با تأکید بر علاقه خود به این شخصیت به رمانی به نام «آواره دره یمگان» اشاره کرد که درباره زندگی ناصرخسرو نوشته است.
صابری در توضیح روند تصحیح «سفرنامه ناصرخسرو» گفت: با بررسی نسخه‌های چاپ‌شده موجود به این نتیجه رسیدم که این‌ها دارای بدفهمی‌ها، کمبودها و غلط‌هایی هستند که نتیجه پژوهش کتابخانه‌ای است؛ درحالی که برای تصحیح کتاب تاریخی و جغرافیایی، پژوهش میدانی نیز لازم است. من کارم را با جست‌وجوی قدیم‌ترین نسخه سفرنامه شروع کردم و علاوه بر نسخ مختلف از ترجمه‌های سفرنامه نیز استفاده کردم. البته این پایان کار نخواهد بود؛ چراکه احتمال پیدا شدن نسخه‌های قدیمی‌تر وجود دارد، بنابراین کوشش همچنان ادامه خواهد داشت.
انتهای پیام
