به گزارش روز پنجشنبه ایرنا، رییس‌جمهور کشورمان دیروز با هدف گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی با روسیه، عازم مسکو شد. «آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی» در سفر به مسکو که با دعوت رسمی رییس‌جمهوری فدراسیون روسیه انجام شده، با «ولادیمیر پوتین» رییس جموری روسیه دیدار کرد. حضور و سخنرانی در نشست عمومی مجلس دوما، دیدار با ایرانیان مقیم روسیه و نشست هم‌اندیشی با فعالان اقتصادی روس از دیگر برنامه‌های رییس‌جمهور در این سفر دو روزه است.
ایران و روسیه با دارا بودن بزرگترین ذخایر گازی از فرصت‌های گسترده ای برای حضور در بازارهای جهانی انرژی و گاز برخوردار هستند. بر اساس آمار، ایران و روسیه در مجموع بیش از ۳۷درصد از منابع گازی جهان را در اختیار دارند. روسیه با ۳۵ تریلیون متر مکعب گاز بیش از ۱۹ درصد از ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. بعد از روسیه، ایران با ۳۳ تریلیون ذخایر گازی کشف شده و سهم ۱۷.۱ درصدی در رتبه دوم جای گرفته است.
در این راستا، با هدف بررسی ابعاد همکاری‌های دو کشور در بخش اقتصاد به ویژه انرژی، میزگرد «فرصت‌ها و ظرفیت های مشارکت اقتصادی ایران و روسیه» با حضور «محمدصادق جوکار» رییس موسسه مطالعات انرژی و «ولی کالجی» کارشناس ارشد اوراسیا در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) برگزار شد.
امکان مشارکت راهبردی تهران و مسکو در بازار جهانی انرژی
«محمدصادق جوکار» رییس موسسه مطالعات انرژی درباره تعاملات ایران و روسیه در حوزه انرژی، گفت: مدام به اشتباه تکرار می شود که ایران و روسیه دچار تضاد و تعارض منافع در حوزه انرژی با یکدیگر هستند. این موضوع در قرن بیستم به نوعی قابل بیان بود امروز با توجه به تحولات رخ داده اینگونه نیست.
وی افزود: مثلا قبلا این تصور وجود داشت که ما باید حتما صادرات گاز به اروپا داشته باشیم که با توجه به اینکه روس ها هم در بازار گاز اروپا هستند، پس با روس ها دچار تعارض منافع راهبردی هستیم، براین اساس، حتی برخی مطرح می کردند که روس ها به طور عمدی، در روند صادرات گاز ایران اختلال ایجاد می کنند.
رییس موسسه مطالعات انرژی اظهارداشت: دومین مساله‌ای که باید به آن توجه داشت این است که ما و روس‌ها در فضایی از حوزه انرژی بازی می‌کنیم که دولت جدید آمریکا در نظر دارد که نظم خاص خود را بر حوزه انرژی جهان تحمیل کند.
جوکار ادامه داد: آمریکا در استراتژی امنیت ملی خود، محور موضوعات انرژی را مبتنی بر تقویت گذار انرژی اعلام کرده، یعنی جهان به سمت انرژی های غیر فسیلی برود. دولت بایدن این موضوع را به طور جدی پیگیری می کند، به نحوی که کل عرضه کنندگان سنتی انرژی همچون ایران و روسیه تحت تاثیر قرار می گیرند، این امر نشان می دهد که ما دشمن یا تهدید بزرگ مشترکی در حوزه انرژی داریم که آن نظم نوظهور بازار انرژی آمریکا و اروپا است.
وی افزود: انرژی های تجدیدپذیری که قرار است جایگزین انرژی‌های تجدیدناپذیر شود نیاز به سرمایه گذاری گسترده دارد، بنابراین دولت بایدن برای برخی فناوری ها سوبسید می دهد، بر این اساس، دولت آمریکا برخی حمایت ها در حوزه فسیلی را کاهش داده و از انرژی هیدروژن، خودروهای برقی یا منابع حیاتی جدید مانند لیتیوم و توسعه آن حمایت می کند، بنابراین ما برای مواجهه با سیاست های جدید آمریکا نه تنها با روس ها بلکه با برخی از کشورهای اوپک، نیاز به همکاری داریم.
رییس موسسه مطالعات انرژی با بیان اینکه به دنبال رشد انرژی های نوظهور، نگاه روس ها تغییرکرده است، افزود: اگر شما سند استراتژیک امنیت ملی روسیه که در آگوست ۲۰۲۱ منتشر شد را ملاحظه کنید متوجه می شوید که روس ها به دنبال چه چیزی هستند.
جوکار تصریح کرد: روس ها اکنون درگیر قانون تحریم کاتسا (قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها) و همچنین تحریم های بخش فناوری و تحریم های مالی مواجه هستند.
رییس موسسه مطالعات انرژی گفت: بنابراین اکنون روسیه به همکاری با کشورهایی مانند ایران نیاز دارند.
جوکار افزود: این تصور وجود دارد که در حوزه صادرات گاز با روس ها تعارض منافع داریم و به همین خاطر هیچوقت با یکدیگر همکاری نمی کنیم.
وی اظهارداشت: اما باید توجه داشت که به نظر می رسد بازار گاز اروپا با توجه به تحولات قیمت، حق ترانزیتی که باید پرداخت شود و سهم بازاری که در اروپا وجود دارد از لحاظ اقتصادی و راهبردی، هدف‌گذاری ما نیست.
رییس موسسه مطالعات انرژی ادامه داد: در می سال ۲۰۲۱ قیمت گاز ۲۳۷ دلار در هر هزار مترمکعب بود. جمهوری آذربایجان که گاز خود را از خط لوله قفقاز- تناب- آدریاتیک می برد ۲۸۰ دلار برایش تمام می شد که ۵۰ تا ۵۵ دلار هزینه تولید و بقیه هزینه سه ترانزیتی بود که پرداخت می کرد، بنابراین از لحاظ هزینه، صادرات جمهوری آذربایجان به بازار اروپا، صرفه زیادی برایش نداشت.
جوکار گفت: همچنین در همین دوره زمانی برخی شرکت های اروپایی پروژه های فرا شاه‌دنیز را کم کردند؛ حال اگر بخواهیم در این بازار، گاز به اروپا صادر کنیم باید ببینیم این کار به چه قیمتی است.
ضرورت توجه به بازارهای گاز منطقه
رییس موسسه مطالعات انرژی خاطر نشان کرد: این درحالیست که ایران بازار گاز عمان، پاکستان، ترکیه و عراق را دارد حتی اگر تا رقم ۵۰ تا ۶۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت صادرات داشته باشیم، بازار اروپا برای ما اقتصادی نیست زیرا مجبور خواهیم شود که حق ترانزیت به ترکیه و دیگر کشورهایی بدهیم که خط لوله صادراتی باید آز آنها عبور کند.
جوکار با تاکید بر لزوم توسعه صادرات منطقه ای، افزود: این تصور اشتباه دولت قبلی بود که می گفت پاکستان پول ندارد و به آن، گاز صادر نمی کنم.
وی گفت: دولت قبل، سند راهبردی انرژی نداشت، شما سند سال ۱۳۹۵ مصوب شورای عالی انرژی را ملاحظه کنید، در سند راهبردی انرژی کشور چیزی جز کلیات نیست.
رییس مطالعات انرژی افزود: برخی می گویند اگر کشوری در بازار اتحادیه اروپا سهمی داشته باشد این وابستگی می تواند امنیت ایجاد کند، بنابراین امنیت ما دغدغه اتحادیه اروپا می شود این درحالیست که شما باید به حدی وابستگی ایجاد کنید که غیرقابل جایگزین باشد به طور مثال صادرات ۱۰ تا ۲۰ پی سی ام گاز تاثیری در بازار این اتحادیه ندارد.
وی اظهارداشت: مصرف سالانه گاز اروپا ۵۰۴ میلیارد مترمکعب است که بخش زیادی از آن وارد می شود، بخشی نیز تولید داخل هلند، انگلیس و نروژ است. کشوری می تواند از این پتانسیل استفاده کند که ۲۰۰ پی. سی. ام گاز تولید و صادر کند که روسیه یکی از این کشورهاست.
رییس موسسه مطالعات انرژی اضافه کرد: سهم های پایین ۱۰ پی. سی. ام جایگاهی در بازار گاز اروپا ندارند مانند لیبی و الجزایر که به اروپا گاز می دهند اما امنیتشان برای اروپا مهم نیست.
وی خاطر نشان کرد: اما اگر ما بتوانیم ۱۵ میلیارد مترمکعب از نیاز ۲۰ تا ۳۰ میلیارد مترمکعبی پاکستان را تامین کنیم، این صادرات، ارزش استراتژیک پیدا می کند.
ظرفیت همکاری ایران و روسیه در صادرات گاز به اروپا
رییس موسسه مطالعات انرژی ادامه داد: در حوزه گاز، ما تعارض راهبردی با روسیه نداریم بلکه می‌توانیم با روسیه در بازار گاز اروپا وارد همکاری مشترک شویم.
جوکار تصریح کرد: بجای اینکه ما تصور کنیم برای ورود به بازار گاز اروپا باید با همکاری ترکیه که به دنبال راهبرد سیطره مسیر بر صادرات است برای خودمان وابستگی ایجاد کنیم، بهتر است به دنبال همکاری های مشترک با روسیه باشیم.
وی با یبان اینکه نیازهای روسیه برای ما فرصتی را ایجاد می‌کند که همکاری‌های تعاملی‌تر و دوسویه‌تر برقرار کنیم، گفت: در حوزه گاز و تراکنش‌های مالی و بانکی می‌توانیم همکاری با روس‌ها را افزایش دهیم و با آنها وارد فرایندهای راهبردی شویم.
ایجاد زنجیره تولید مشترک در بخش انرژی
رییس موسسه مطالعات انرژی به روش‌های متنوع همکاری و فروش در بازار انرژی مانند روش «سواپ پیچیده» یا «سواپ چند وجهی» اشاره کرد و ادامه داد: به عنوان مثال روسیه می‌تواند از طرف ما در بازارهای هدف، فراورده‌های نفتی را به فروش برساند و ما معادل آن را در خلیج فارس تحویل دهیم.
جوکار به محدودیت‌های افزایش و نگهداشت تولید نفت و گاز توسط روسیه اشاره کرد و گفت: ما برای ایجاد روابط استراتژیک باید زنجیره تولید مشترک در بخش انرژی و گاز را ایجاد کنیم.
تغییر موازنه اقتصادی در منطقه با سفر رییس جمهوری به روسیه
«ولی کالجی» کارشناس ارشد اوراسیا نیز در این میزگرد گفت: توافقات حاصل در جریان سفر رییس جمهور به روسیه در بخش‌های مختلف می تواند در تغییر موازنه در خاورمیانه و افزایش ظرفیت‌های ایران در منطقه تاثیر داشته باشد.
وی افزود: توافقات اقتصادی و تجاری این سفر در آستانه تبدیل موافقت نامه ترجیحی ایران با اوراسیا به تجارت آزاد می تواند تحولی را ایجاد کند.
کالجی با اشاره به توسعه مناسبات ایران و روسیه گفت: باید ببینیم چه چیزی به نفع کشورماست، روابط ما از خرد تا کلان باید استراتژیک شود، اکنون شاهد گسترش زبان روسی در ایران هستیم و تعداد دانشجویان ایرانی در روسیه نیز چهار برابر شده است.
مذاکرات ایران و اوراسیا برای برقراری توافق تجارت آزاد
کارشناس ارشد اوراسیا با بیان اینکه توافقنامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا که در ۵ آبان ماه ۱۳۹۸ اجرایی شد در ۵ آبان ۱۴۰۱ به پایان می رسد، افزود: اکنون ایران درصدد مذاکراتی است تا موافقتنامه ترجیحی را به تجارت آزاد تبدیل کند.
کالجی ادامه داد: با امضای توافق تجارت آزاد، تعرفه ۸ هزار تا ۱۶ هزار قلم کالا صفر می شود و حجم تجارت از ۳.۵ میلیارد دلار به ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار افزایش می‌یابد که باید زیرساخت های لازم برای آن فراهم شود. باید بررسی کرد که در گمرک، پایانه‌های مرزی، بنادر دریای خزر، سیستم بانکی، کانتینرهای یخچالی و سردخانه ای ظرفیت لازم برای مبادله این اقلام وجود دارد.
وی افزود: نگرانی عمده این است که تراز تجاری به نفع سایر اعضا بوده و اگر ما زیرساخت ها را فراهم نکنیم تبدیل به واردکننده محض اوراسیا می شویم و متضرر خواهیم شد.
کارشناس ارشد اوراسیا اظهارداشت: به عنوان مثال، صادرکننده ما یک قرارداد صادرات با فروشگاه های زنجیره ای در مسکو می بندد که بسیار سخت‌گیرانه است، این قراردادها۴۰ صفحه هستند که بخش عمده آن مربوط به صفحات بخش خسارت است. صادرکننده ما قرارداد سه ساله امضا می کند اما به یکباره، پس از ۶ ماه با ابلاغ یک بخشنامه، صادرات متوقف می شود.
وی با خاطرنشان کردن اینکه با این اقدام، صادرکننده ما بی‌اعتبار می‌شود و باید خسارت پرداخت کند، گفت: ما معتقدیم راهکار کنترل بازار داخلی، تسهیل تجارت یعنی واردات مقطعی است نه اینکه صادرات را ممنوع کنیم.
گلایه از شمار اندکی رایزنان اقتصادی در سایر کشورها
کارشناس ارشد اوراسیا با انتقاد از تغییر مداوم روسای کمیسیون های مشترک با سایر کشورها گفت: با تغییر مسوولان این کمیسیون‌ها، انتقال تجربه انجام نشده و فرصت بررسی و ارزیابی تعاملات از بین می رود.
کالجی به شمار پایین رایزنان اقتصادی در سایر کشورها از جمله روسیه اشاره کرد و ادامه داد: اکنون هیات بازرگانی بخش خصوصی چین در روسیه ۵۰۰ نفر و هیات بازرگانی ترکیه در روسیه ۱۰۰ نفر هستند در حالیکه هیات بازرگانی ایران در روسیه یک نفر است.
وی خاطر نشان کرد: یک نفر نمی تواند فعالیت بازرگانی ایران با همه استان های روسیه را هماهنگ و قراردادی را امضا کند. یک نفر فقط می تواند جواب فکس و ایمیل را بدهد و به کار دیگری نمی رسد.
کالجی تصریح کرد: سفارت به دلیل ذات دیپلماتیک و محدودیت هایی که دارد نمی تواند با بخش خصوصی صحبت کند و در معرض اتهام قرار می گیرد، اما رایزن و بخش خصوصی می تواند رابط باشد. درحالی که روسیه ۸۵ استان دارد ما حداکثر ضریب نفوذ اقتصادی و تجارت مان در ۴ یا ۵ استان است.
لزوم لغو ویزای تجاری ایران و روسیه
کارشناس ارشد اوراسیا گفت: ما نیازمند لغو ویزای ایران برای کل روسیه هستیم، ۸۰ درصد جمعیت روسیه در مرکز و غرب روسیه مانند مسکو، غازان، سن پترزبورگ و سوچی و آستاراخان هستند که باید به حضور بیشتر بازرگانان کشور در آن مناطق و لغو روادید با آنها توجه شود.
ایران نیازمند انبار و سردخانه در روسیه
کالجی افزود: ما نیازمند خرید انبار، بار انداز و سردخانه در روسیه هستیم تا صادرکننده ایرانی امکان مدیریت انبار، ذخیره و توزیع کالا توسط خود را داشته باشد و بتواند اقدم به خرده فروشی در بازار روسیه کند.
وی اظهارداشت: وقتی ما انبار و بارانداز نداریم صادرکننده به ناچار کانتینر به طور مستقیم به بازار میوه و تره بار روسیه رفته و در آنجا توزیع می شود. اگر در آنجا، کالا و محصول، ایرادی داشته باشد باید با پایین ترین قیمت بفروش برسد اما اگر بازرگانان انبار و سردخانه داشته باشند می توانند محصول خود را با قیمت مناسب، بفروشند.
کارشناس ارشد اوراسیا درباره فعالیت شعب بانکی که امکان باز کردن ال. سی برای بازرگانان ایرانی را دارد، گفت: اکنون شعب بانک در سه شهر مسکو، غازان خان و آستاراخان در شرایط تحریم ال. سی باز می کند، که باید این امکان را از سه شهر به شهرهای دیگر روسیه گسترش دهند، همچنین باید در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا در کشورهای قزاقستان، ارمنستان و بلاروس برای تجار ما ال سی باز کنند.
