از همان روز چهارشنبه تا صبح روز شنبه ۲۱ دی‌ماه که صدور بیانیه ستادکل نیروهای مسلح کلید حل معمای این سانحه شد، گمانه‌زنی‌ها و مسائل مختلفی از سوی افراد و رسانه‌های مختلف مطرح شد تا آنکه ستادکل نیروهای مسلح، سقوط این هواپیما را ناشی از خطای انسانی سیستم پدافندی و هدف قرار گرفتن توسط سامانه پدافند هوایی عنوان کرد.
پیش از ماجرای هدف قرار گرفتن هواپیمای اوکراینی توسط سامانه پدافند هوایی، موارد متعددی در جهان از شلیک سامانه‌های پدافندی به هواپیماهای غیرنظامی و یا سرنگون کردن آنها توسط جنگنده وجود داشت که در کشورهای مختلفی از جهان رخ داده است که در ادامه به بازخوانی برخی از مهمترین موارد آن خواهیم پرداخت.
** سرنگونی پرواز ۱۱۴ هواپیمایی لیبی توسط اسرائیل
هواپیمای بوئینگ ۷۲۷ پرواز ۱۱۴ هواپیمایی ملی لیبی روز ۲۱ فوریه ۱۹۷۳ نیز در حال پرواز از طرابلس به قاهره پایتخت مصر بود که در میانه راه نیز توقف کوتاهی در شهر بنغازی برای سوار کردن مسافر داشت.
هواپیما پس از قرار گرفتن در ابتدای باند فارودگاه بنغازی و خزش بر روی باند، لحظاتی بعد به پرواز درآمد و در حالی که وزش باد شدیدی در کنار گرد و غبار آغاز شده بود به سمت قاهره پرواز کرد.
شدت طوفان و گرد و غبار لحظه به لحظه بیشتر می‌شد تا اینکه خلبان ارتباط رادیویی خود را از دست داد ارتباط هواپیما کاملا با برج مراقبت قطع شد.
خلبان با افزایش ارتفاع، تلاش کرد تا از طوفان رها شود که این ابتکار موثر واقع شد، اما در این شرایط اتفاق بدتر آن بود که خلبان قادر به ارتباط بر قرار کردن با برج مراقبت و پیدا کردن موقعیت هواپیما در آسمان نبود و در حقیقت هواپیما در آسمان گم شده بود.
در حقیقت اولین اشتباه خلبان هنگام ورود به منطقه طوفانی بود که موضوع شرایط نامساعد جوی را به برج کنترل قاهره اطلاع نداد و پس از آن هم ارتباط خود را از دست داد، در عین حال فشار باد و طوفان هواپیما را به سمت شرق کشاند و از آنجایی که سیستم های ناوبری هواپیما از کار افتاده بود، خلبان نمی‌دانست که در حال ورود به صحرای خطرناک سینا که تحت اشغال اسرائیل است.
در همین حال خلبان که مشغول پرواز در ارتفاع ۲۰ هزار پایی در آسمان صحرای سینا بود، متوجه حضور دو فروند جنگنده F-4 فانتوم نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در کنار خود شد؛ جنگنده های اسرائیلی پس از نزدیک شدن به هواپیما به دنبال برقراری ارتباط با خلبان هواپیمای بوئینگ-۷۲۷ بودند و تلاش داشتند به او بفهمانند که به سمت پایگاه نظامی رفیدیم پرواز کند، اما در همین حال خلبان شروع به گردش شدید به سمت غرب کرد که موجب شد جنگنده های اسرائیلی این هواپیما را به رگبار ببندند و هواپیما با ۱۰۸ سرنشین کشته شوند.
** سرنگونی پرواز ۰۰۷ هواپیمایی ملی کره توسط شوروی
هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ پرواز ۰۰۷ شرکت هواپیمایی ملی کره جنوبی (KAL) در تاریخ یکم سپتامبر ۱۹۸۳ میلادی در حال پرواز از نیویورک به سمت سئول بود که توسط دو فروند جنگنده سوخو-۱۵ نیروی هوایی شوروی مورد اصابت قرار گرفت و تمام ۲۶۹ مسافر و خدمه آن کشته شدند.
این پرواز با ۲۴۰ مسافر و ۲۴ خدمه که در ساعت ۲۳:۵۰ روز ۳۱ اوت فرودگاه جان اف کندی نیویرک را به مقصد سئول پایتخت کره جنوبی ترک کرد و پس از سوخت‌گیری مجدد در فروگاه بین‌المللی انکوریج در آلاسکا، هواپیما به سمت غرب و سپس جنوب پرواز کرد تا در فرودگاه بین‌المللی گیمپو فرود آید، اما چرخش به سمت غرب بیش از مقدار معین بود و هواپیما به سمت آسمان شوروی منحرف شد و بر فراز آسمان جزیره کامچاتکا و حریم هوایی ممنوعه شوروی پرواز کرد.
این درحالی بود که به علت اختلال در دستگاه‌های ناوبری هواپیما، خلبان و مرکز کنترل ترافیک هوایی، از ورود هواپیما به حریم هوایی شوروی بی‌اطلاع بودند و به همین دلیل پس از حدود یک ساعت پرواز هواپیما در آسمان شوروی، نیروی هوایی این کشور دو فروند هواپیمای جنگنده سوخو-۱۵ را برای رهگیری پرواز ۰۰۷ به پرواز درآورد.
هواپیماهای رهگیری مأموریت شناسایی هواپیمای ناشناس، جمع‌آوری اطلاعات، اخطار به خلبان و اسکورت هواپیما به خارج از حریم هوایی شوروی را داشتند که با پرواز در نزدیکی بوئینگ-۷۴۷ اقدام به شلیک اخطار با مسلسل هواپیما برای جل توجه خلبان‌های هواپیمای کره‌ای کردند که واکنشی در پی نداشت؛ در همین حال خلبان هواپیمای مسافربری برای صرفه‌جویی در مصرف سوخت پس از تماس با برج مراقبت توکیو اقدام به کاهش سرعت و افزایش ارتفاع پرواز کرد.
این اقدام که باعث خروج هواپیمای کره‌ای از مسیر اسکورت جنگنده‌های سوخو گردید از دید خلبانان شوروی عملی تحریک آمیز تلقی شد و بر احتمال نظامی بودن آن بیش از قبل افزود؛ در کنار این موضوع عبور هواپیمای کره‌ای از حریم ممنوعه کامچاتکا و استان ساخالین در شوروی دلیل کافی برای تهدید بودن پرواز ۰۰۷ قلمداد شد و جمگنده سوخو-۱۵ با شلیک دو تیر موشک R-8 به سمت این هواپیما باعث انفجار، سقوط و در نتیجه کشته شدن تمام سرنشینان و خدمه پرواز شد.
** سرنگونی ۵ فروند توپولوف در گرجستان
در سپتامبر ۱۹۹۳ میلادی و در جریان جنگ آبخازیا، جدایی طلبان در سوخومی مرکز جمهوری آبخازیا، مسیرهای زمینی تأمین نیروهای گرجستان را مسدود کردند؛ برای مقابله با این اقدام دولت گرجستان با استفاده از فرودگاه بابوشارا سوخومی در تلاش برای رساندن تجهیزات به نیروهای درگیر خود بود.
جدایی طلبان نیز برای مسدود کردن این مسیر به فرودگاه حمله کردند که در جریان این حملات ۵ فروند هواپیمای غیرنظامی از نوع توپولوف مورد اصابت موشک قرار گرفت که طی آن بیش از ۱۵۰ نفر جان خود را از دست دادند.
** سرنگونی پرواز ۱۸۱۲ سیبریا توسط اوکراین
هواپیمای توپولوف-۱۵۴ پرواز شماره ۱۸۱۲ هواپیمایی سیبریا در تاریخ ۴ اکتبر سال ۲۰۰۱ میلادی در حالی که از تل آویو به سمت نووسیبیرسک در روسیه در حال پرواز بود، با ۶۶ مسافر و ۱۲ خدمه توسط سامانه پدافندی S-200 اوکراین بر فراز دریای سیاه مورد اصابت قرار گرفت و ساقط شد.
در اظهار نظر اولیه در خصوص این اتفاق، شلیک موشک S-200 اوکراین مرتبط با یک رزمایش نظامی عنوان شد، اما بعدتر با مشخص شدن جزئیات بیشتر مشخص شد که در جریان این رزمایش، هواپیمای بدون سرنشینی که برای هدف قرار گرفتن توسط سامانه های پدافندی به پرواز درآمده بود با شلیک همزمان سامانه S-300 نابود شده بود و موشک S-200 به طور خودکار بر روی هواپیمای مسافری قفل راداری انجام داده بود.
** سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی در اوکراین
پرواز MH17 هواپیمایی ملی مالزی در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ از فرودگاه آمستردام هلند به مقصد کوالالامپور مالزی در حال حرکت بود که در میانه راه و در بین مرز روسیه و اوکراین با آتش موشک پدافندی بوک شورشیان اوکراین هدف قرار گرفت و سرنگون شد و تمام ۲۹۵ سرنشین آن شامل خدمه و مسافران جان باختند.
این هواپیما در حال پرواز بر فراز استان دونتسک در شرق اوکراین بود که در آن زمان شاهد درگیری های شدید میان شورشیان این کشور و دولت مرکزی اوکراین بود، پس از آنکه دولت اوکراین شورشیان را متهم به هدف قرار دادن این هواپیما کرد، متقابلا شورشیان نیز دولت مرکزی را مسئول این حادثه قلمداد کردند و اعلام کردند که آنها تجهیزات و موشک‌هایی برای هدف قرار دادن هواپیما در ارتفاع ۱۰ کیلومتری از سطح زمین ندارند.
بررسی اطلاعات جعبه سیاه هواپیما مشخص کرد که سمت چپ بدنه هواپیما مورد اصابت ترکش های موشک بوک قرار گرفته که در ارتفاع بالا منجر به کاهش فشار داخل کابین و انفجار هواپیما در آسمان شده است.
** سرنگونی پرواز IR655 توسط آمریکا
دوازدهم تیرماه سال ۱۳۶۷ را می‌توان روزی تا ابد ماندگار در خاطر ایرانی‌ها نام برد، چراکه تراژدی هولناک ساقط کردن هواپیمای مسافری ایران توسط نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس رقم خورد.
هواپیمای ایرباس ۳۰۰ هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(هما) در ساعت ۱۰ صبح روز ۱۲ تیر سال ۱۳۶۵ با شماره پرواز ۶۵۵ از فرودگاه بندرعباس به مقصد دبی به پرواز درآمد و تنها ۱۰ دقیقه پس از پرواز، در ارتفاع ۱۲ هزار پایی نزدیک تنگه هرمز و لارک بر فراز خلیج‌فارس مورد حمله موشکی ناو آمریکایی وینسنس قرار گرفت و با شلیک دو موشک RIM-66 تمامی ۲۹۰ سرنشین آن به شهادت رسیدند.
در میان سرنشینان این هواپیما، ۶۶ کودک زیر ۱۳ سال، ۵۳ زن و ۴۶ تبعه خارجی نیز حضور داشتند که جان خود را از دست دادند.
** سرنگونی پرواز East African Express توسط اتیوپی
آخرین مورد از ساقط کردن هواپیماهای غیرنظامی با آتش پدافند مربوط به هواپیمای امبرائر ۱۲۰ خطوط هوایی East African Express Airways در سومالی است که این هواپیما در تاریخ ۴ می سال ۲۰۲۰ میلادی در حالی که از موگادیشو پایتخت سومالی عازم فرودگاه باردال و در حال تقرب برای فرود بود، توسط نیروهای دفاع ملی اتیوپی هدف قرار گرفت و تمام سرنشینان آن که ۶ نفر بودند کشته شدند.
این هواپیما حامل تجهیزات پزشکی برای مقابله با کرونا بود
