به گزارش روز شنبه ایرنا، در پژوهش انجام شده این اندیشکده، تنش کنونی بین ناتو و روسیه در مرحله بحرانی جانمایی شده و آمده است:«روسیه معتقد است آمریکا و ناتو وعده‌های دهه ۹۰ خود را مبنی بر پرهیز از دست‌اندازی به شرق اروپا نقض کرده‌اند.
در همین حال سران ناتو نسبت به اتخاذ دیپلماسی جدید با روسیه در مورد موضوع کنترل سلاح و دیگر مسائل اظهار علاقه کرده‌اند؛ اما نسبت به بستن درهای ناتو در برابر اعضای جدید برای همیشه، نظر مساعدی ندارند.
ریشه رویارویی ناتو با روسیه کجاست؟
سران روسیه از مدت‌ها قبل نسبت به توسعه ناتو در شرق اروپا هشدار داده و اظهار نگرانی کرده بودند؛ به‌ویژه که ناتو درهای خود را به روی کشورهای عضو پیمان ورشو و جمهوری‌های عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق تا اواخر دهه ۹۰ شامل جمهوری چک، مجارستان و لهستان همچنین بلغارستان، استونی، لتونی، رمانی، اسلواکی، اسلونی، لیتوانی گشوده است. نگرانی‌های مسکو اواخر دهه اول قرن بیستم و زمانی افزایش یافت که ناتو از تصمیم برای پذیرش عضویت گرجستان و اوکراین البته در آینده‌ای نامشخص خبر داد.
البته از نظر کرملین پیوستن اوکراین به عنوان ستون اتحادیه جماهیر شوروی سابق و با پیوندهای تاریخی عمیق با روسیه، به ناتو خط قرمز به حساب می‌آمد. ولادیمیر پوتین چندی قبل از نشست سران ناتو در بوخارست (۲۰۰۸) به ویلیام برنز رئیس فعلی سازمان سیا و معاون پیشین امور سیاسی وزارت امور خارجه آمریکا هشدار داده بود: هر کس در روسیه بر سر قدرت باشد، در برابر گام‌های ناتو برای پیوستن اوکراین به این سازمان ساکت نخواهد نشست؛ این کار اقدامی خصمانه علیه روسیه است.
با اینکه ناتو طرحی برای عضویت رسمی اوکراین و گرجستان در نشست بوخارست نداشت، تایید کرد این کشورها به عضویت ناتو در خواهند آمد و همچنان به دعوت رسمی به مذاکرات پیوستن آلبانی و کرواسی ادامه خواهد داد. این کشورها در سال ۲۰۰۹ به عضویت ناتو درآمدند؛ روندی که با عضویت مونته‌نگرو در سال ۲۰۱۷ و خوش‌آمدگویی به مقدونیه شمالی در ۲۰۲۰ ادامه یافت.
آمریکا، روسیه و وعده توسعه نیافتن ناتو در شرق اروپا
مقامات روسیه از وعده آمریکا بعد از بحران دیپلماتیک در پی سقوط دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ و اتحاد دو آلمان ۱۹۹۰ حکایت می‌کنند. طرفداران این روایت معمولا به اظهارات ای بیکر وزیر خارجه آمریکا (۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲) به میخائیل گورباچف (آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی) در فوریه ۱۹۹۰ استناد می کنند که گفته بود «توسعه اختیارات قانونی ناتو برای حرکت نیروهای آن حتی یک اینچ به سمت شرق وجود ندارد». آنها می گویند آمریکا و ناتو بارها با سوءاستفاده از دوران آشفته بعد از اتحاد جماهیر شوروی در روسیه این تعهد شفاهی را نقض کرده و ناتو را تا دروازه‌های روسیه به خصوص در مورد بالکان توسعه داده‌اند. »
این گزارش با بیان نظر کارشناسان و مقامات آمریکایی ضمن تلاش برای رد استنادهای مسکو در مورد وعده های آمریکا و ناتو برای جلوگیری از توسعه در شرق اروپا می‌نویسد: فرایندهای دیپلماتیک در آن دوران بین روسیه و آمریکا بیشتر پیرامون آلمان و مسائل امنیتی پس از اتحاد دو آلمان از جمله احتمال پیوستن این کشور به ناتو و عضویت غیرمتعهد در پیمان ورشو و حتی پیوستن اتحاد جماهیر شوروی به ناتو بود.
سیر تطورات دیپلماسی ناتو و روسیه
اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در ادامه این گزارش، می‌نویسد: «شمار دیگری از کارشناسان برای توضیح بی‌اعتمادی بین روسیه و ناتو به روابط مسکو- واشنگتن در سال های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۴ و دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون و دولت بوریس یلتسین اشاره می‌کنند. در آن زمان دیگر از اتحاد جماهیر شوروی و پیمان ورشو خبری نبود، دولت کلینتون قصد داشت ساختار راهبردی جدیدی در اروپا ایجاد کند. برخی شخصیت‌ها در دولت کلینتون و پاره‌ای کشورهای اروپا چون لهستان و جمهوری چک خواستار توسعه سریع و عضوگیری ناتو بودند. اما بیشتر مقامات دولت کلینتون با این اقدام به دلیل احتمال نگرانی و واکنش‌های سران روسیه مخالفت می‌کردند، به خصوص که دوران گذار و زمان حساسی بود و ممکن بود مانع از توجه بیشتر آمریکا به اهداف اصلی سیاست خارجی‌اش چون کنترل سلاح شود. »
این گزارش با اشاره به اتخاذ ابتکار عمل همکاری برای صلح (PfP) توسط مقامات دولت کلینتون در سال ۱۹۹۳ و استقبال یلتسین از آن نوشت: «اما کلینتون خیلی زود از پذیرش اعضای جدید در ناتو سخن گفت و چند روز بعد از نشست سالانه ناتو در ژانویه ۱۹۹۴ در بروکسل، اظهار داشت: اکنون مساله پذیرفتن عضویت یک کشور در ناتو نیست، بلکه چه زمان و چطور، مساله است. کمی بعد یلتسین به سران کشورهای غربی هشدار داد با اینکه اروپا توانسته پیامدهای جنگ سرد را تا حد امکان کاهش دهد، اکنون با گرفتاری صلح سرد روبروست.
آمریکا در ادامه، طرح‌های توسعه ناتو را تا برگزیده شدن رئیس جمهوری بعدی روسیه در ۱۹۹۶ به تعویق انداخت، از روسیه برای حضور در گروه هفت دعوت کرد، همچنین مجمع رسمی دوستانه دیپلماسی ناتو-روسیه را تشکیل داد. اما تحلیلگران می گویند توسعه ناتو در سال های بعد موجب تحریک روانی روسیه شد.
جیمز گلدگییر، کارشناس روابط ناتو-روسیه می گوید: دهه ۱۹۹۰ میلادی برای بسیاری از روس‌ها و ولادیمیر پوتین دهه تحقیر بود، در حالیکه آمریکا دیدگاه خود را در مورد نظم در اروپا تحمیل می‌کرد و روسیه کاری جز نگاه کردن نداشت.
دولت روسیه تحت سرپرستی پوتین در سال‌های بعد از سال ۲۰۰۰ همچنان نگران توسعه ناتو بود، وی از بابت کارآمدی ناتو برای رفع چالش‌های امنیتی روز همچون بحران تروریستی افغانستان ابراز تردید کرد.
اما پوتین در سال‌های بعد به انتقادات خود از ناتو و توسعه این سازمان افزود؛ از جمله در سخنانی مهم در مونیخ سال ۲۰۰۷ گفت توسعه ناتو ربطی به نوسازی این سازمان یا تامین امنیت اروپا ندارد. بلکه بر عکس، به معنای اقدام تحریک‌آمیز جدی است که اعتماد دو سویه را کاهش می‌دهد.»
درخواست فعلی روسیه از ناتو و آمریکا چیست؟
روسیه دو پیش‌نویس توافق ارائه داده و در آنها به ترتیب خواستار تضمین‌های امنیتی منطقی از آمریکا و ناتو است. پیش‌نویس توافق با آمریکا شامل ۸ بند است که مسکو در بعضی از آنها خواستار محدودیت‌های جدی بر فعالیت‌های نظامی و سیاسی آمریکا و ناتوست. غیر از این روسیه در بند ۴ از ناتو می‌خواهد از توسعه در شرق اروپا دست بردارند و عضویت آتی کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی از جمله اوکراین متوقف شود.
افزون بر این، پیش‌نویس توافق با ناتو نیز ۹ بند دارد و خواستار امتیازاتی از این سازمان است. بند ۴ توافق یادشده به شکل واضح عضویت کشورهای شرق و غرب اروپا را به دو قسم تقسیم می کند، همچنین کشورهایی را که از سال ۱۹۹۷ به عضویت ناتو درآمده‌اند، از استقرار اموال نظامی در دیگر کشورهای اروپایی افزون بر آنچه آنها داشتند، بعد از ۱۹۹۷ منع می‌کند. چنین امری تنها در موارد استثنایی و با رضایت روسیه ممکن است. روسیه در بند ۶ این توافق نیز هرگونه توسعه ناتو از جمله عضویت اوکراین را محدود می‌سازد. همچنین اعضای ناتو از فعالیت‌های نظامی در اوکراین و دیگر کشورهای شرق اروپا، جنوب قفقاز و آسیای میانه باید پرهیز کنند.
این دو پیش‌نویس محتوای خواسته‌های روسیه، برخی مقامات و تحلیلگران غربی را برآن داشته تا روسیه را به زیاده‌خواهی متهم کنند زیرا مسکو احتمالا می‌داند غرب این درخواست‌ها را رد خواهد کرد.
