شایعه فیلترینگ لایو اینستاگرام چقدر صحت دارد؟

در روز‌های گذشته خبر فیلترینگ لایو بدون هیچ منبع مشخصی از این رسانه به آن رسانه و از این کانال به آن کانال دست‌به‌دست می‌شد. رسانه‌های مختلف بدون اینکه اشاره کنند کدام کانال تلگرامی، نوشته بودند که «یک کانال نزدیک به محافل امنیتی» خبر داده که به زودی قرار است لایو اینستاگرام مسدود شود؛ خبری که اگرچه غیررسمی بود، اما به اندازه کافی کاربران را نگران کرد.

به گزارش روزنامه هفت صبح، بااین‌حال ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر مرکز ملی فضای مجازی، این خبر را تکذیب کرد و گفت «تاکنون چنین موضوعی در جلسات این شورا مطرح نشده است.» با در نظر داشتن این تکذیبیه می‌توان حدس زد که کانال‌های تلگرام و رسانه‌ها در دو روز گذشته با کپی کردن یک خبر بدون منبع، خواسته یا ناخواسته تنها مشغول فضاسازی برای فیلترینگ اینستاگرام شدند؛ کاری که دو سال پیش، قبل از فیلترینگ تلگرام هم بار‌ها انجام شده بود.


از چند هفته پیش که ماجرای لایو غیراخلاقی نوجوان ۱۴ ساله با یک اصطلاحا شاخ فضای مجازی به اسم مینا. ن رخ داد، کانال‌های تلگرامی و رسانه‌های رادیکال فشار بیشتری برای فیلترینگ این شبکه اجتماعی آوردند.

این موضوع باعث شد که بعضی از آن‌ها بهانه قوی‌تری برای مسدود کردن این قابلیت اینستاگرام پیدا کنند. بعد از آن هم که ماجرای لایو ا‌ی اف‌سی برای گزارش بازی فینال لیگ باشگاه‌های آسیا پیش آمد. همه این‌ها از یک طرف آذری‌جهرمی را به مغضوب این کانال‌ها تبدیل کرد و از طرف دیگر بهانه خوبی برای فیلترینگ لایو اینستاگرام شد.
بهانه مسدود کردن لایو از زبان وزیر ارتباطات

لایو پسر ۱۴ ساله اول ماجرا بود. این لایو شامل گفت‌وگوی یک پسر نوجوان با یک بلاگر اینستاگرامی درباره مسائل جنسی می‌شد. بعد از این لایو زمزمه‌هایی هم درباره احتمال استرداد مینا. ن (بلاگر) پیش آمد، اما تا امروز با وجود نمایش‌هایی که او به راه انداخته، هنوز بازداشت نشده است.

آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، بعد از لایو این دو نفر قبول کرد که فیلم منتشرشده، آزاردهنده بوده، اما آنطور که برخی انتظار داشتند، تقصیر را گردن اینستاگرام نینداخت، به‌جایش نوشت که «برنامه‌ریزی شده به زودی برای فیلتر اینستاگرام به بهانه این ویدئو به من حمله کنند.» او در محاسباتش آنقدر‌ها هم اشتباه نکرده بود، اما بااین‌حال این کانال تلگرامی نامشخص که خبر احتمال مسدود شدن لایو را منتشر کرده، نوشته که «وزارت ارتباطات به دلیل تاثیرات اقتصادی با این موضوع مخالفت کرده است.»

حالا این در حالی است که وزارت ارتباطات مسئولیتی درباره فیلترینگ ندارد که بخواهد درباره آن تصمیم بگیرد. یکی از اعضای شورای‌عالی فضای مجازی هم گفت که مسئولیت این کار برعهده این نهاد نیست. پس مسئولیت فیلترینگ با چه کسی است؟ همانطور که در بالا ذکر شد مرکز ملی فضای مجازی که دبیرکل آن ابوالحسن فیروزآبادی است خبر فیلترینگ لایو اینستاگرام را تکذیب می‌کند.
اصلا می‌شود لایو را فیلتر کرد؟

حالا بر فرض هم که این خبر تایید شده و رسمی باشد؛ اصلا چطور می‌شود از کل اینستاگرام، فقط یک لایو آن را فیلتر کرد؟ درباره این موضوع آرش برهمند، سردبیر ماهنامه پیوست توضیحات کاملی می‌دهد. او می‌گوید شواهدی وجود ندارد که نشان دهد می‌شود لایو را فیلتر کرد، اما بااین‌حال به نظر او این به معنای منتفی بودن این کار نیست.

به گفته او؛ «نسل جدید اپلیکیشن‌ها این اجازه را نمی‌دهد، اما همچنان هیچ چیزی غیرممکن نیست. به‌خاطر اینکه کیفیت اینترنت روی فعالیت‌های پخش زنده تاثیر مستقیم دارد و این احتمال را هم می‌توانیم بدهیم که اگر کیفیت اینترنت پایین بیاید، لایو گذاشتن اگر نگوییم غیرممکن، اما بسیار دشوار می‌شود.» بر اساس توضیحات او این را می‌توان فهمید که مثلا حجم داده‌ای که در چت ساده منتقل می‌شود اصلا با لایو قابل مقایسه نیست.

سردبیر ماهنامه پیوست برای شفاف کردن منظور خودش به کیفیت لایو روز بازی لیگ قهرمانان آسیا با گزارش عادل فردوسی‌پور اشاره می‌کند. به گفته او، شواهد فنی وجود ندارد که این موضوع را تایید کند، اما از آن روز به بعد به طور مشهودی کیفیت لایو‌ها تغییر کرده و سرعت بسیار کمتر شده است. او می‌گوید: «این شواهد شهودی بوده و هنوز هیچ گزارش داخلی و بین‌المللی آن را به لحاظ فنی تایید نکرده است.

اما از طرف دیگر این ظن را تقویت می‌کند که چه‌بسا برای این کار تکنولوژی‌ای وجود داشته باشد که ما از آن بی‌خبر باشیم.» با همین روش برنامه‌های ماهواره‌ای هم فقط در برخی از ساعات یا روی برخی از برنامه‌ها پارازیت دارند. اما آیا ممکن است نهاد فیلترکننده به قیمت مسدود شدن لایو، حاضر باشد کیفیت اینترنت را که عصای دست همه افراد و نهادهاست، پایین بیاورد؟ به گفته برهمند، اگر با این روش یک روز لایو را فیلتر کنند، این اتفاق تاثیری روی کسب‌وکار‌های دیگر نمی‌گذارد، به‌خاطر اینکه کیفیت اینترنت آنقدر پایین نمی‌آید که داده‌ها یا چت منتقل نشود.
فیلترینگ لایو غیرممکن نیست

در هر صورت آنطور که از گفته‌های او برمی‌آید، مسدود کردن لایو آنقدر هم غیرممکن نیست؛ مثلا اگر به چندسال قبل برگردیم و یادی از وایبر کنیم، به خاطر خواهیم آورد که این پیام‌رسان مسدود نشد، اما بسیار کند شد.

این مثال دیگری است که برهمند از وضعیت مشابهی برای مسدود کردن یک شبکه اجتماعی می‌زند؛ وضعیتی که اگرچه دقیقا همان فیلترینگ نیست، اما هم‌عرض با آن است. یا در مثال دیگر می‌توان به دوران قبل از فیلترینگ تلگرام اشاره کرد. قبل از این حرف‌ها بعضی از روز‌ها کیفیت اینترنت برای بالا آمدن تلگرام بسیار کند می‌شد.
نماینده‌ها موفق به فیلترینگ می‌شوند؟

از آن‌طرف بیشتر نماینده‌های مجلس موافق محدود کردن اینستاگرام هستند. آن‌ها تیرماه جهرمی را به مجلس دعوت کردند تا با او درباره فیلترشدن این شبکه اجتماعی وارد گفتگو شوند. کمیسیون حقوقی یکی از کمیسیون‌هایی است که اصرار زیادی برای این کار دارد. ۴۰ نماینده مجلس شهریورماه طرحی نوشتند که به انسداد شبکه‌های اجتماعی منجر می‌شد.

بر اساس طرح نمایندگان، همه پیام‌رسان‌ها باید در داخل ایران نماینده داشته باشند، برای فعالیت به تأیید هیأت ساماندهی و نظارت برسند و قوانین هیأت فیلترینگ را رعایت کنند؛ در غیر این صورت مسدود می‌شوند. در این طرح نوشته شده که کاربران برای هر پیام‌رسان باید احراز هویت کنند و کارمندان ادارات دولتی نباید از پیام‌رسان‌های خارجی استفاده کنند. بااین‌حال قالیباف جزو مخالفان ضمنی این طرح بود که روز اعلام آن در صحن علنی در توئیترش نوشت:

«باید از تمامی ظرفیت‌های قانون‌گذاری و اجرایی کشور برای توانمندکردن مردم در فضای مجازی، با تاکید بر اقتصاد دیجیتال و ارائه خدمات نوین استفاده کرد. رویکرد مجلس یازدهم در مواجهه با فضای مجازی، تأکید بر فرصت‌محوری در این فضا به‌جای تهدیدانگاری است. فرصت‌ها را بدون سیاسی‌کاری دریابیم.» با این واکنش رئیس مجلس به نظر می‌رسد که مخالفان اینستاگرام آنقدر برای خداحافظی با این شبکه اجتماعی برش نداشته باشند که قصد خود را عملی کنند.