عراق در روزهای سختی به سر می برد. کمتر عراقی را می بینید که نسبت به آینده کشورش نگران نباشد و اظهار ناامیدی نکند. تنش های سیاسی در کشور در حال افزایش است، گروه های سیاسی که فقط به فکر منافع شخصی خود هستند در بر آتش تنش می دمند و اوضاع کشور حال و روز خوبی ندارد.
در این میان شاید تنها اهل تسنن باشند که از وضعیت خود نسبت به گذشته راضی باشند. البته دلیل آن روشن است، تا همین چند سال پیش اهل تسنن زیر یوغ تروریسم داعش جان می کندند و هزینه می دادند و طبیعی است حالا که سایه سنگین داعش کنار رفته است، نسبت به آن موقع احساس رضایت بیشتری کنند. اما نه کردها که از وضعیت جاری بر اقلیم کردستان به ستوه آمده اند و شاهد آن، تراژدی مهاجرت هزاران کرد به اروپا و تجمع آنها در مرزهای بلاروس و روسیه است، از وضعیت فعلی راضی اند و نسبت به آینده خوشبین هستند و نه گروه های سیاسی شیعه که همانند سابق آن جایگاه موثر و برنده را در میان مردم ندارند و احساس می کنند وضعیت به سمت روزهای سختی پیش می رود.
بعد از فوت آیت الله سید محمد سعید حکیم، یکی از مراجع چهارگانه عراق، نگرانی اهالی حوزه و شیعیان از آینده بیشتر شد. به ویژه که دیگر مراجع از جمله آیت الله سیستانی در کهولت سن به سر می برند و این نگرانی بروز کرده که در نبود آنها خلائی به وجود آید که زمینه را برای سوء استفاده دیگر جریان های سیاسی به ویژه جریان هایی که از خارج از کشور حمایت می شوند یا جریان های معنادی که صرفا حال و هوای سیاسی دارند و حضور و نفوذ مراجع عظام نجف را سدی در برابر خواسته های خود می بینند، به وجود آورد.
انتخابات اخیر عراق نیز در چنین فضای گرگ و میشی برگزار شد. انتخاباتی که برآمده از خواست تظاهرات کنندگان سال ۲۰۱۹ بود که خواهان تغییر وضع موجود بودند بدون آن که روشن کنند دقیقا چه می خواهند و چه افقی برای کشور مدنظرشان است. در عین حال که تحت تاثیر گروه ها و جریان هایی قرار گرفتند که تظاهرات را فرصتی برای تغییر کل نظام حاکم بر عراق دانستند و برای آن طرح ریزی کردند.
تظاهرات اکتبر ۲۰۱۹ و انتخابات عراق
نمی توان کتمان کرد، تظاهرات اکتبر ۲۰۱۹ عراق تظاهراتی مردمی بود که مطالباتی مردمی داشت، مطالباتی که خواستار حقوق بدیهی هر شهروندی در هر کشوری است؛ تامین خدمات نظیر آب و برق، رفع معضل بیکاری، رسیدگی به امور جاری شهروندان، برخورد با آلودگی های زیست محیطی و غیره. اما تداوم آن تظاهرات وضع را پیچیده کرد.
در عین حال ظهور جریان هایی را شاهد بودیم که تلاش کردند از تظاهرات مردمی بهره برداری مطلوب کنند و اهدافی را دنبال کنند که مغایر با ماهیت اصلی ساعت ها و روزهای اول تظاهرات بود. یعنی همان جریان هایی که به جوکری ها معروف شدند و گفته شد ان‌جی‌اوهایی خارجی بر آنها تاثیر گذاشتند.
لازم به ذکر است که آن روزها اوج تنش ایران و ایالات متحده بود و دولت وقت امریکا به دولت عادل عبدالمهدی، نخست وزیر سابق عراق فشار می آورد تا از ایران دور شود یا در غیر این صورت تبعات نزدیکی به ایران را به جان بخرد. در اوج این کش مکش ها بود که تظاهرات اکتبر عراق آغاز شد و ادامه یافت. تظاهراتی که به نخست وزیر تازه کار حتی فرصت نداد تا نظاره گر دستاوردهایش باشد. تظاهراتی که بدون هیچ دلیل و انگیزه از پیش تعریف شده ای در برخی شهرها از جمله نجف و کربلا به جایی برای حمله به ایران نیز تبدیل شد و شاهد بودیم که به کنسولگری های ایران در نجف اشرف و کربلا هجوم بردند.
آن حادثه ثابت کرد جریان هایی هستند که می خواهند به بهانه تظاهرات مردمی مشکلات عراق را به گردن یک قدرت خارجی بیندازند و برای تسویه حساب های سیاسی خود از ظرفیت های خیابانی مردم عادی بهره برداری کنند. در چنین فضایی تبلیغات ضد ایرانی آنها کلید خورد و شروع به شانتاژ علیه ایران در افکار عمومی عراق کردند و در این میان سعی کردند الحشد الشعبی را نیز که یک گروه مسلح کاملا مردمی برای مبارزه با تروریسم بود و دستاوردهای مهمی به دست آورده بود، تخریب و وجهه آن را نزد افکار عمومی مخدوش کنند تا ضمن تسویه حساب با ایران با این سازمان نیز تسویه حساب کنند. این جریان برای رسیدن به اهداف خود به دو ابزار مهم نیاز داشت، یکی رهبری که بتواند موج سازی و موج سواری کند، و دیگری تعیین زمان و مکانی برای تغییر. برای اولی مقتدی صدر تبدیل به مهره ای برای این نقش شد و برای دومی انتخابات، ابزاری شد تا آنچه می خواهند جامه عمل بپوشد. انتخابات برای این طیف ابزاری قانونی است که می تواند جلوی هر گونه اعتراضی را هم بگیرد.
انتخابات عراق در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ ماحصل چنین سناریویی بود. انتخاباتی که اگر تظاهرات اکتبر ۲۰۱۹ نبود طبق روال عادی می بایست در مه ۲۰۲۲ برگزار می شد اما با تظاهرات اکتبر و خواست تظاهرکنندگان حدود ۷ ماه زودتر برگزار شد. انتخاباتی که مفهموم زودهنگام بودن خود را به این ترتیب از دست داد.
انتخابات عراق
انتخابات ۱۰ اکتبر عراق را نمی توان انتخاباتی مطلوب دانست. نخست این که این انتخابات هم از سوی همان کسانی که طالب آن بودند یعنی تظاهرات کنندگان اکتبر، تحریم شد که در پی آن بخش های تاثیرگذاری از آنها در انتخابات شرکت نکردند، مثل کمونیست ها که در انتخابات ۲۰۱۸ متحد مقتدی صدر شده بودند و برخی افراد مستقلی که خود را لیبرال معرفی می کردند. دیگر اینکه بسیاری از مردم که از وضعیت جاری کشور به ستوه آمده اند نیز با بی تفاوتی مطلق در انتخابات شرکت نکردند. نتیجه آن که میزان مشارکت در انتخابات حدود ۴۸ درصد اعلام شد که این شامل کسانی می شد که کارت انتخاباتی خود را دریافت کرده بودند که اگر حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفری که حاضر نشدند کارت انتخاباتی خود را دریافت کنند را نیز به این جمع بیفزاییم می بینیم که میزان مشارکت چیزی در حدود ۳۲ درصد می شود. به عبارتی انتخابات از سوی حدود ۷۰ درصد مردم تحریم شد.
چنین وضعیتی مطلوب کسانی بود که می خواستند از انتخابات کلاه دیگری برای خود ببافند و سناریوی دیگری را پیش ببرند. آنها که گفته می شود در سازمان ملل متمرکز شدند و به وسیله نمایندگان این نهاد در عراق سناریوی خود را پیش بردند، انتخاباتی را رقم زدند که تبدیل به ابزاری برای به حداقل رساندن کرسی های گروه های سیاسی متمایل با ایران شد. با این هدف که در دولت آینده جریان های سیاسی متحد ایران در شکل گیری دولت پیش رو حضور نداشته باشند.
تحولات بعد از انتخابات عراق که با تظاهرات معترضان به انتخابات همراه شد و به زد و خورد نیروهای امنیتی با آنان نیز انجامید نشان داد انتخابات زودهنگام عراق نه تنها مشکلی را از مشکلات عراق حل نکرد بلکه خود تبدیل به مشکلی شد که هنوز دامنگیر کشور است و تبعات آن روز به روز بیشتر خود را نشان می دهد.
پیمان هایی برای اهدافی از پیش تعریف شده
به اسم انتخابات و تشکیل ائتلاف و پیمان های انتخاباتی، از قبل از برگزاری انتخابات ساخت و پاخت های سیاسی با هدف حذف جریان های سیاسی موثر در عراق آغاز شد. جریان های نزدیک به عرصه سیاسی عراق می گویند که یک پشتوانه سیاسی خارجی از این ساخت و پاخت ها حمایت می کرد تا جریان هایی که در بحث های امنیتی و سیاسی عراق دست برتر را داشتند و ثقل آنها برای همه روشن است، کنار گذاشته شوند. جریان هایی که به پشتوانه الحشد الشعبی شکل گرفته اند و جایگاه ثابتی در عراق داشته اند.
برای شکل گیری این پیمان ها جلسات ویژه ای در ترکیه، اردن و امارات متحده عربی برگزار شد. محمد الحلبوسی که در این دور از انتخابات برای بار دوم به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد به همراه رقیب خود، خمیس الخنجر، در کاخ رجب طیب اردوغان حاضر شدند و تصمیم گرفتند پیمان دوستی ببندند و یکی رئیس مجلس شود و دیگری معاون رئیس جمهوری و در مقابل رئیس جمهوری ترکیه تعهد دهند که برای حفظ یکپارچگی جریان سنی تلاش کنند. مشعان الجبوری، نماینده اهل تسنن در پارلمان عراق که از فراکسیون عزم به رهبری خمیس الخنجر به پارلمان عراق راه پیدا کرده و از نزدیک در جریان این توافقات بود در مناظره ای تلویزیونی می گوید: «ما از اختلافات شیعیان درس گرفتیم که متحد شویم. می خواستیم دیگر کسی بر سر ما نکوبد. این اتحاد با وساطت امارات و ترکیه حاصل شد و با هم پیمانی با مسعود بارزانی و آقای مقتدی صدر می خواهیم خود را از سایه سنگین دیگر جریان های شیعه رها کنیم.» او تاکید می کند که پیمانی سه جانبه میان اهل تسنن با مسعود بارزانی و مقتدی صدر ایجاد شده تا دولت جدید زیر سایه آنها و حذف دیگران به وجود آید. به این ترتیب او به صراحت پرده از سناریویی بر می دارد که از قبل از انتخابات تعریف شده و مورد حمایت خارجی است تا جریان های رقیب کنار گذاشته شوند؛ جریان های رقیبی که بیشتر به ایران نزدیک هستند تا امریکا و متحدانش در کشورهای عربی.
با این مشخصات، انتخابات به سکویی تبدیل شد تا عراق را به مرحله ای پرتاب کند که جریان های سیاسی غیرهمسو با غرب و امریکا کنار گذاشته شوند. بازی همچنان ادامه دارد. حتی به نظر می رسد در چنین دولتی قرار نیست جایی برای گروه هایی مثل اتحاد میهنی کردستان باشد. در این میان کسانی که به حمایت های خارجی دل خوش کرده اند و احساس می کنند فرصتی پیش آمده تا قدرت خود را برای همیشه تثبیت کنند، زیر سایه آن به تسویه حساب های درون گروهی نیز پرداخته اند. مثل کردها که تلاش می کنند جریان های رقیب خود را به شدت تضعیف کنند.
این آن چیزی است که در صحنه سیاسی عراق مشاهده می شود، اما این بدان معنا نیست که نتیجه نهایی را نیز آنها رقم می زنند. یا این سناریو بدون هیچ گونه هزینه ای تحقق می یابد و سازندگان آن به راحتی به خواسته خود می رسند. در صحنه پر بازیگر و پرتنش عراق که بازیگران هر کدام توانایی هایی دارند و به هر نحوی از قدرتی برخوردارند، نمی توان گفت همه چیز به راحتی به دست می آید.
هیچ تضمینی نیست فردی که امروز محبوب است، فردا هم محبوب باشد و آن کسی که امروز منفور است، نفرت او تا فردا در افکار عمومی ادامه یابد. همچنین نمی توان گفت بازنده امروز همه چیز را باخته یا برنده امروز برای همیشه برنده است. بی شک کسانی که چیزی از دست داده اند، بیکار نمی نشینند که تنها نظاره گر باخت خود باشند. به ویژه که افکار عمومی از این وضعیت و بازی های سیاسی به ستوه آمده اند و هر آن می توانند میز بازی را بر سر گردانندگانشان برگردانند.
۳۱۱۳۱۱
