بلایی که قطع صادرات گاز روسیه بر سر اروپا خواهد آورد!

تشدید تنش‌ها بین غرب و روسیه بر سر اوکراین، نگرانی‌ها را در مورد تبعات کاهش یا قطع احتمالی جریان گاز روسیه به اروپا چنان افزایش داده که کمیسیون اروپا و ایالات متحده وادار به بررسی گزینه‌های اضطراری برای جایگزینی گاز روسیه شده‌اند.

روسیه از لحاظ تاریخی بزرگترین تامین کننده گاز اتحادیه اروپا بوده است. پس از بروز اختلافات گازی میان روسیه، اوکراین و اروپا در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ و به دنبال آن وقوع بحران اوکراین در سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۳، اتحادیه اروپا به فکر کاهش وابستگی خود به واردات گاز روسیه افتاد.

با وجود تلاش کشور‌های عضو اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه، این کشور همچنان تامین کننده ۴۰ درصد گاز مصرفی اتحادیه اروپاست. بر همین اساس، اتحادیه اروپا گفتگو‌ها با برخی شرکای خود مانند آذربایجان را آغاز کرده تا بتواند تصویری واقعی از پتانسیل افزایش عرضه گاز در صورت تشدید بحران اوکراین به دست بیاورد.

قطع کامل جریان گاز روسیه چه بر سر اروپا می‌آورد؟

نتایج بررسی تازه اندیشکده بروگل (Bruegel) که در بروکسل مستقر است، نشان می‌دهد که در صورت وقوع بدترین سناریوی ممکن قطع کامل جریان گاز روسیه به اروپا، منابع موجود برای جایگزینی کامل گاز روسیه کافی نخواهد بود و در چنین شرایطی اروپا همزمان با افزایش تلاش برای شناسایی منابع جدید، در کوتاه مدت ناگزیر به اجرای سیاست محدود کردن تقاضای داخلی خواهد شد؛ بنابراین این امکان وجود دارد که سطح تولید برخی کارخانه‌ها برای مدتی کاهش یابد و حتی تعدادی از تولیدکنندگان محصولات غیرضروری متوقف شود تا تامین گاز لازم برای تولید برق مورد نیاز واحد‌های مسکونی ممکن باشد.

در واقع اگر روسیه عرضه گاز خود را در اوایل فوریه متوقف کند، ذخیره گاز اتحادیه اروپا از ۳۲۰ تراوت ساعت در آوریل ۲۰۲۲ که با فرض ادامه همکاری عادی روسیه و سایر تامین‌کنندگان گاز اروپا و حفظ تقاضا در حدود میانگین دوره ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ محقق می‌شود به سطح ۱۴۰ تراوات ساعت کاهش می‌یابد. اما اگر همزمان با قطع گاز ارسالی روسیه، سردی غیرمترقبه هوا نیز رخ دهد آنگاه ذخیره گاز اتحادیه اروپا با وجود ادامه عرضه سایر تامین‌کنندگان فعلی، در پایان مارس آینده به حدود صفر می‌رسد. پس ظاهرا اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت می‌تواند از بحران اجتماعی و اقتصادی کمبود گاز نجات پیدا کند.

چرا اوکراین برای اتحادیه اروپا مهم است؟

راه‌های نجات اروپا در کوتاه‌مدت چیست؟

اما اگر اتحادیه اروپا نخواهد به هوای معتدل زمستانی امیدوار بماند، چه گزینه‌هایی برای افزایش عرضه گاز دارد؟ زیرساخت‌های موجود اجازه واردات اضافی ۱۷ تراوات ساعت در هفته گاز را از نروژ و شمال آفریقا و امکان انتقال حجم اضافی ال‌ان‌جی (LNG) را می‌دهد که می‌تواند جایگزین واردات فعلی از روسیه به میزان ۱۸ تراوات ساعت در هفته شود. اما فراهم بودن زیرساخت به تنهایی کافی نیست، چون که یافتن گاز کافی برای انتقال به اروپا هم لازم است.

با وجود تولید محدود گاز در هلند و دیگر نقاط اتحادیه اروپا، نروژ و الجزایر پیشتر هم اعلام کرده‌اند که تا آنجایی که بتواند عرضه گاز به اتحادیه اروپا را افزایش می‌دهند. واشنگتن در حال مذاکره با قطر برای یافتن راهی برای انتقال گاز این کشور به اتحادیه اروپا است.

قطر یکی از بزرگترین تولیدکنندگان ال‌ان‌جی در جهان است که سه چهارم تولید خود را در کشور‌های آسیایی عرضه می‌کند و تنها پنج درصد آن به بازار اروپا می‌رسد.

ولی اندیشکده بروگل در بررسی خود تاکید کرده که به دلیل وجود مازاد اندک در بازار فشرده گاز در عمل تامین کامل کمبود گاز اروپا ممکن نخواهد بود و در صورت قطع صدور گاز روسیه، برخی کشور‌های عضو اتحادیه ناچار به اتخاذ تدابیر اضطراری در ماه‌های باقیمانده از زمستان خواهند شد.

دولت‌های اروپایی چگونه برای رویارویی با بحران کمبود گاز آماده می‌شوند؟

اگر عرضه گاز روسیه برای سال‌ها متوقف شود، چه؟

گذراندن نیمی از زمستان بدون واردات روسیه قطعا با دشواری‌هایی ممکن است، ولی اداره اقتصاد اروپا برای چندین سال بدون گاز روسیه بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. در حالی که زمان بیشتری برای اقدام وجود دارد، به نظر می‌رسد که گاز بیشتری نیز برای انتقال پیدا خواهد شد.

در سال ۲۰۲۱، صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا، ۱۵۵۰ تراوات ساعت از طریق خط لوله و حدود ۱۲۰ تراوات ساعت به صورت ال‌ان‌جی بود. این بدان معناست که در صورت توقف کامل صادرات گاز روسیه به اروپا، حدود ۱۷۰۰ تراوات ساعت گاز باید جایگزین شود.

اتحادیه اروپا در خطوط لوله انتقال گاز خود طی سال ۲۰۲۱، ۲۰۰ تراوات ساعت از نروژ، ۴۰۰ تراوات ساعت از شمال آفریقا و ۵۰ تراوات ساعت از آذربایجان و در مجموع ۶۵۰ تراوات ساعت ظرفیت خالی داشت. همچنین پایانه‌های انتقال ال‌ان‌جی به اروپا نیز در سال ۲۰۲۱، نزدیک به ۱۱۰۰ تراوات ساعت ظرفیت خالی داشتند و میدان گازی گرونینگن هلند نیز ظرفیت بهره‌برداری بالاتر را دارد.

اما فعلا ظرفیت اضافی برای افزایش تولید ال‌ان‌جی در جهان بسیار کم است و کشتی‌های حمل آن نیز ظرفیت خالی محدودی برای افزایش عرضه به اروپا دارند. همچنین اروپا باید عرضه‌کنندگان را به لغو قرارداد‌های بلندمدت با آمریکا و آسیا ترغیب کند. پس با ارائه تقاضای جدید اروپا قیمت‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.

بنابراین، اتحادیه اروپا ظرفیت واردات مازاد حدود ۱۸۰۰ تراوات ساعت گاز را از تامین کنندگان جایگزین روسیه دارد. اما این از نظر تئوری درست است، ولی در عمل استفاده از این منابع جدید یا بسیار گران تمام می‌شود و یا از نظر سیاسی و اجرایی با دشواری‌های جدی مواجه خواهد شد.