همشهری آنلاین- حافظه تاریخی :میدان شهدا تهران امروز که قریب به 4 دهه پیش ژاله نام داشت . این میدان در دوران قاجار محل گذر و رفت‌وآمد شاهان بود. به طوری که دروازه‌ای در این منطقه احداث کرده بودند. میدان شهدای کنونی جزو منطقه دوشان تپه محسوب می‌شد. محلی خوش آب‌وهوا که محلی مناسب برای شکار و اتراق شاهان قاجاری به حساب می‌آمد.
میدان ژاله دیروز و شهدای امروز نامش با واقعهٔ ۱۷ شهریور سال 57 عجین شده است.در آستانه انقلاب اسلامی، پایتخت یک‌پارچه اعتراض بود. در هر گوشه از شهر تظاهراتی دیده می‌شد. از اوایل شهریورماه ۱۳۵۷ این جمله دهان به دهان می‌چرخید: «قرارمان صبح جمعه ۱۷ شهریور، میدان ژاله». این جمله به گوش دولت موقت هم رسید و رژیم که اجتماعات پرشور مردم را در چند روز گذشته دیده بود، واکنشی غالفگیرانه داشت.
بسیاری از مردم بی‌خبر از اینکه رژیم، تهران و ۱۱ شهر دیگر را در روز ۱۷ شهریور حکومت نظامی اعلام کرده بود، در میدان ژاله جمع شدند. ارتش و نیروهای امنیتی در میدان ژاله مستقر شده و تمامی راه‌ها را بسته بودند.
دعوت کنندهٔ اصلی راهپیمایی روز هفدهم شهریور یک روحانی‌ای به نام یحیی نوری بود که در این منطقه نماز جمعه برگزار می کرده و خود نیز ساکن اطراف میدان ژاله بود. برغم پیام های مکرر فرماندهان نظامی برای متفرق شدن مردم و تاکیدآنها بر اعلام حکومت نظامی ،مردم بی تفاوت به هشدارها به تجمعشان ادامه دادند. تجمعی که خیلی زود خونبار شد و نظامیان به روی مردم معترض اتش گشودند. آتشی که به روایات شاهدان میدان ژاله را به میدانی خونین بدل کرد.
تقابلی که منجر به نافرمانی برخی سربازان از فرماندهان شد و آغاز گرد تزلزل در ارتش پهلوی . آنطور که در روایت تاریخی شاهدان واقعه میدان ژاله در هفدهم شهریور ماه سال 57 آمده است . در جریان سرژیچی سربازان از دستور شلیک فرماندهان نظامی یک سرباز وظیفه که به او دستور داده بودند به سوی مردم شلیک کند، ابتدا به فرمانده خود شلیک کرد و سپس خودش را کشت و این صحنه موجب تمرد سربازان و ارتشیان از دستور تقابل با مردم شد.
انطور که در دیگر روایت ها از این واقعه خونین آمده است مابین ساعت 9 و 15 دقیقه تا 10 صبح آتش بار به پایان رسیده بوده و ماشین های آب پاش مشغول شستن خون شهدا از کف خیابان های اطراف و میدان ژاله بوده اند
پس از شلیک نظامیان به سوی مردم درگیری‌های خیابانی گسترده‌ای درگرفت و در طول روز به دیگر نقاط پایتخت کشیده شد. از هفده شهریور سال 57 در واقعه نگاری انقلاب اسلامی به با نام‌های «جمعهٔ سیاه»و «جمعهٔ خونین» یاد شده است.
این میدان که نامش در روایت انقلاب اسلامی و تاریخ جنبش های سیاسی اجتماعی ایران ماندگار شده است، بیشتر بافت تجاری دارد. موزه صنعت برق و بوستان قدیمی خیام در این منطقه واقع شده است.
