لبخند نامتعادل مرد جوان که رو به دوربین گوشی‌های موبایل جنایت هولناک خود را نمایش می‌دهد؛ تصاویر تکان‌دهنده قتل زن نوجوان اهوازی، تمام کشور را در شوک فرو برد و پس از دو روز از این قتل همچنان فضای اهواز از بهت آن سنگین است.
زن نوجوان ۱۷ ساله اهوازی، جدیدترین قربانی یک قتل ناموسی است که پس از ترک خانواده، در نهایت به خانه برگشت داده شد و سرانجام به دست شوهر و برادر شوهرش کشته شد. اما چرا این قتل، چنین هولناک رخ داد و به نمایش گذاشته شد؟
دکتر علی عربی عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص روند رخ دادن قتل‌های فجیع اظهار کرد: حادثه قتل و سر بریدن زن نوجوان اهوازی، در امتداد رفتاری رخ داده است که از گذشته وارد جهان مدرن شده است.
وی افزود: وقتی یک فرد مدرن و بیرون از جامعه‌ای که در آن قتل رخ داده یا یک شهروند عادی، این صحنه را می‌بیند از آن به عنوان یک حادثه فجیع یاد می‌کند اما در واقع این حادثه، امتداد یک سیستم تنبیهی است که حکایت از حاکم بودن یک وجدان در یک خرده فرهنگ دارد؛ البته نه به معنای یک فرهنگ کوچک بلکه به معنای یک فرهنگ در دل فرهنگ دیگر.
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در این حادثه تحت فشار هویتی، فرد در مواجهه با یک خطا از سوی یک فرد دیگر که در این حادثه همسر وی بوده است و در پاسخ به فشار هنجاری، خود را موظف می‌داند که این خطا یا تصویر ایجادشده از همسر خود را پاک کند.
وی افزود: در نتیجه فرد دست به جنایت می‌زند که البته این جنایت برای او به معنی پاک کردن چهره وجدان جمعی حاکم بر جامعه است تا انسجام آن جامعه خرد حفظ شود.
قتلی فجیع که در دل یک فرهنگ خرد پذیرفته شده است
عربی ادامه داد: این قتل، یک جنایت و یک عمل فجیع است اما در دل آن فرهنگ و جامعه خرد که مبتنی بر انسجام مکانیکی عمل می‌کند، یک هنجار پذیرفته‌شده است. در این شرایط، باید در این خصوص صحبت کرد و جوامع و افراد را توانمند کرد تا شکاف بین حقوق تنبیهی و حقوق ترمیمی، با آموزش مرتفع شوند.
وی بیان کرد: بروز و مشاهده چنین صحنه‌هایی در جامعه امروزی حاکی از این است که ساختار جامعه نتوانسته شکاف بین سنت و جهان مدرن یا گذار بین هویت جمعی به هویت فردی یا شهروندی را پر کند.
نقش حقوق تنبیهی در بروز قتل‌ها
این متخصص بررسی مسائل اجتماعی ایران با اشاره به تصمیم ترک خانواده و کشور از سوی زن جوان مقتول افزود: علی‌رغم اینکه افراد به شکل فردی وارد جهان امروزی شده‌اند اما به شکل مقطعی افرادی وجود دارند که هویت خود را بر اساس هنجارهای یک جامعه شکل داده‌اند، در نتیجه وقتی یک خانم تصمیم می‌گیرد که به هر شکل برای زندگی خود تصمیم بگیرد و از ازدواج سنتی خارج شود - البته این را تأیید نمی‌کنیم بلکه اتفاقی است که افتاده است- جامعه در قالب حقوق تنبیهی به او پاسخ می‌دهد. این در حالی است که در یک جامعه مدرن اگر یک فرد خطایی مرتکب شده است، باید در برابر قانون پاسخگو باشد.
نقش آموزش در پیشگیری از فجایع
وی در پاسخ به اینکه چرا در جامعه امروزی چنین اتفاقات هولناکی رخ می‌دهد؟ گفت: مشاهده چنین صحنه‌هایی یعنی قتل یک دختر به خاطر فرار از ازدواج سنتی توسط اقوام و بعد از آن افتخار به چنین عملی که سبب خدشه‌دار شدن عواطف عمومی می‌شود به خاطر این است که در جامعه امروز، متأسفانه در برخی مناطق فرآیند آموزش یا ساختارها و نهادهایی که باید گذار از سنت به مدرنیته را تسهیل می‌کردند، نتوانسته‌اند به خوبی عمل کنند.
عربی افزود: امروز شاهد این هستیم که با وجود اینکه فردگرایی در همه کشور رشد کرده اما سیستم حقوقی در بسیاری از مناطق با باورهای سنتی همچنان سیستمی تنبیهی باقی مانده است.
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه مشاهده چنین صحنه‌هایی از نظر جامعه‌شناسی حاکی از خلأ آموزشی در گذار از جوامع سنتی مبتنی بر حقوق تنبیهی به جوامع مدرن است، گفت: در جامعه مدرن افراد این حق را دارند که برای آینده خود تصمیم بگیرند و اگر خطاهایی هم رخ می‌دهد باید بر اساس حقوق مدرن محاکمه شوند و محاکمه بر اساس سیستم فردی است و نه جمعی؛ در حالی که در گذشته افراد خود را بازوی اجرایی حقوق تنبیهی می‌دانستند و این مساله در قتل زن جوان اهوازی دیده می‌شود.
