چند روز پیش بود که فیلم رویارویی فرزند مامور نیروی انتظامی -علیاکبر رنجبر- با قاتل پدرش منتشر شد و واکنشهای مختلفی را در پی داشت. نقض حقوق متهمان و کودکان از جمله انتقادهای مطرح شده به این ماجرا بود. در این راستا درخصوص پیامدها و تاثیرات این رویارویی بر فرزند نوجوان مامور به شهادت رسیده نیروی انتظامی با یک روانشناس گفتوگو کردیم.
بهاره مهرجویی درگفتوگو با ایسنا اظهار کرد: در این موردد خاص کودک در جمعی قرار گرفته که باید نسبت به اتفاقی که مهلکترین ماجرای زندگی یک خانواده و طایفه است واکنش نشان دهد. حال بایستی به این سوال پاسخ دادکه این قسم از رفتارها مانند مواجهه فرزند مقتول با قاتل پدر اصلا با چه انگیزهای، جهت جلوگیری یا درمان چه چیزی انجام میشود؟! آیا هدف از این اقدام جلوگیری از قتل، درس عبرت قاتل و مجرمین است یا برای تسلی پیدا کردن خانواده مقتول چنین کاری انجام شده است؟ واقعا انگیزه برای این اقدام چیست؟
وی ضمن تاکید بر اینکه شکی نیست که نیت پلیس در این خصوص خِیر بوده و شاید میخواستند درس عبرتی برای مابقی مجرمین باشد و از این طریق کار پیشگیرانه انجام دهند، گفت: ولی بایستی به مابقی پیامدهای این موضوع نیز توجه کرد. فشار روانی چنین فاجعههایی بیش از توان احساسی و پردازشگرهای تجزیه و تحلیل کودکان و نوجوانان است. هیجانی که این کودکان تجربه میکنند فراتر از سن آنها است و نمیتوانند آن را تجزیه و تحلیل کنند. این بچهها دچار اضطراب پس از حادثه میشوند و گاهی تا آخر عمر کابوس میبینند و در همان لحظه تروماتیک فریز میشوند.
این رواندرمانگر ضمن تاکید بر اینکه پلیس این مملکت کسی است که فرزندانش به او و شغلش افتخار میکنند، گفت: یک پلیس که حافظ امنیت جامعه بوده در یک نزاع خیابانی به متوحشانهترین شکل ممکن به شهادت رسیده است و این اتفاق بسیار سهمگینی است. فرزند ایشان آسیب دیده است و آنچه میتواند به التیام این کودک کمک کند، این است که تحت نظر روانشناس قرار گیرد نه اینکه وارد فضاهای این چنینی شود. غالبا برای این کودکان خانواده درمانی پیشنهاد میشود زیرا تا مدتها در شوک قراردارند. ممکن است علاقه خود را به درس و تجارب اجتماعی از دست بدهند و از اجتماع فاصله بگیرند، گاهی نیز دچار خوابهای پریشان و کابوس، کمغذایی، بیاشتهایی، انزوا و... میشوند.
وی ضمن تاکید بر اینکه افراد شرور جامعه اغلب اختلالات ضد اجتماعی و سایکوپاتیک دارند، گفت: ممکن است این افراد به دلیل نوع تربیت کودکی، فضای اجتماعی رشدیافته در آن، ژنتیک و... نسبت به جنایتپیشگی و آسیب رساندن به دیگران هیچ حسی نداشته باشند و صرفا احساس خشم آنها به جای همه احساسات کار کند. چیزی به نام همدلی در آنها شکل نگرفته است. انتقامگیری از جامعه نوعی مکانیسم دفاعی مقابله با اتفاقاتی است که محیط برای آنها رقم زده است؛ بنابراین رویارویی با خانواده و فرزند مقتول در وجود این افراد هیچ احساس پشیمانی ایجاد نمیکند.
مهرجویی خاطرنشان کرد: باید توجه کنیم که با قاتلی مواجه هستیم که عضو نیروی انتظامی را با قمه و بهطرز فجیعی به شهادت میرساند. قطعا چنین فردی یک بیمار روانی است و درکی از عواطف و احساسات آدمها و اینکه چه آسیبی به طرف مقابل میزند، ندارد. زمانی که چنین فردی را در موقعیتی قرار میدهند که تحقیر بیشتری را تجربه کند، این تحقیر تبدیل به عقده بیشتری میشود و ممکن است رفتارخطرناکتری توسط خود او یا اطرافیانش بروز داده شود. این فرد باید در یک مجمع مانند یک دادگاه به سزای عمل خود برسد ولی قرار دادن او در حالت تحقیر توسط فرزند فرد مقتول ممکن است انگیزههای انتقامجویی را در این فرد بیشتر کند و خدای ناکرده برای آن خانواده ایجاد آسیب بیشتری شود.
وی با بیان اینکه دستگاه پردازشگر ذهن کودکان و نوجوانان از لحاظ شناختی نمیتواند همسو با یکسری از اتفاقات باشد و آنها را تحلیل کند، گفت: حتی در اتفاقاتی مانند طلاق یا جرائمی که یک نوجوان یا کودک شاهد آن بوده است وقتی قرار است این بچهها را به دادگاه ببرند باز هم کلی اما و اگر وجود دارد که مبادا آن فضا به کودک آسیبی وارد کند. چنین فضاهایی بیش از اندازه برای یک بچه ایجاد ابهام میکند؛ بنابراین سعی میشود که بچهها را در چنین فضاهایی قرار ندهند.
این روانشناس افزود: هنگامی که کودک یا نوجوان با مفهوم سوگ مواجه میشود و شخصی از نزدیکانش را حتی در اتفاقات طبیعی مثل بیماری، تصادف و... از دست میدهد باز هم تاکید میشود که حتما یک نفر باید حواسش به حمایتهای عاطفی، روانی کودک باشد و از قبل راجع به مفهوم مرگ به تناسب سن با آن بچه صحبت شود و حتی در برخی موارد بایستی این مسئله را تا مدتی مخفی کرد و زمانی به کودک انتقال داد که آسیب کمتری متوجه او شود.
وی ضمن تاکید بر اینکه کودک در جمعی قرار گرفته و باید نسبت به اتفاقی که مهلکترین ماجرای زندگی یک خانواده و طایفه است واکنش نشان دهد، گفت: وقتی کودکی در چنین شرایطی قرار میگیرد سعی میکند که از خود رفتار بزرگسالانه و منطقی نشان دهد. این موضوع در نهایت منجر میشود که کودک از فضای کودکانه خود و تجارب احساسی که بهتر است با خانواده تجربه کند دور بماند. قرار گرفتن در چنین فضایی بچه را مجبور به ابراز رفتاری بالغانه میکند که متناسب با سن او نیست؛ او باید احساساتی را بروز دهد که نمیداند چیست.
مهرجویی افزود: هرچه بگوییم از بار روانی فاجعه کم نمیکند. به هرحال فیلم شهید شدن این پلیس در شبکههای اجتماعی موجود است و ممکن است دوستان، اطرافیان، هممحلیها، هم مدرسهایها و... مدام راجع به این موضوع صحبت کنند و این باعث آزار کودک شود. ما به خانواده توصیه میکنیم که با مدرسه، نزدیکان و دوستان کودک صحبت کنند که حرفی توسط آنها در جمع یا بهصورت خصوصی با فرزند زده نشود که خشم یا تحریک او را در پی داشته باشد. ما معمولا سعی میکنیم به خانواده این آگاهی را بدهیم که با کودک صحبت کنند و بگویند که قرار نیست همه ما را درک کنند. به هرحال نگاه جامعه نسبت به پدر تو و شرایطی که در آن قرار گرفته، نگاه مثبت و با افتخاری است اما ممکن است بعضی افراد حرفهایی بزنند که باعث اذیت تو شود.
