به‌دنبال فشارهای اعمال شده از سوی کنگره آمریکا رابرت مالی مذاکره‌کننده‌ارشد آمریکا دیروز سه‌شنبه، به کنگره فراخوانده شد. قرار است مالی، قانون‌گذاران آمریکایی را برای اولین بار از جریان روند مذاکرات وین درباره برنامه هسته‌ای ایران مطلع سازد.
همچنین بیش از ۳۰ سناتور جمهوری‌خواه در نامه‌ای از جو بایدن خواسته اند بازگشت آمریکا به برجام را به رای مثبت سنا موکول کرده و هر توافقی در این مورد را به شکل معاهده به سنا ارایٔه‌کند. در غیر این صورت آنها با استفاده از گزینه‌ها و اختیارات خود مانع بازگشت آمریکا به توافق با ایران خواهند شد.
جو ویلسون از اعضای مجلس‌نمایندگان آمریکا نیز چند روز قبل با موضع گیری در برابر اقدام دولت بایدن در بازگشت برخی معافیت‌های تحریمی گفته بود «غیرقابل تصور است که دولت بایدن معافیت های تحریمی مربوط به فعالیت های هسته ای ایران را بازگرداند. این کار درب ها را به روی پوتین و چین باز می‌کند تا بدون مجازات با ایران تجارت کنند».
همینطور سناتور تد کروز هم گفته « جو بایدن و دیگر مقامات دولتی نمی توانند قدرت قانونی کنگره را نادیده بگیرند و واکنش ما نسبت به لغو برخی تحریم ها تند خواهد بود.»
جمعه شب، آمریکا برخی معافیت‌های تحریمی علیه برنامه هسته‌ای ایران را بازگرداند. این معافیت‌ها با توافق برجام به ایران داده شد که باخروج آمریکا از این توافق در اردیبهشت ۹۷ از ایران سلب شد.
به موجب این معافیت‌ها آمریکا به کشورها و شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی اجازه می‌دهد در پروژه‌های در نیروگاه اتمی بوشهر، آب سنگین اراک و رآکتور هسته‌ای تهران به صورت محدود فعالیت کنند.
وزارت خارجه آمریکا در این باره اعلام کرد « هدف از این کار تسهیل "مذاکرات فنی" در وین با شرکای بین‌المللی است».
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران نیز گفت: « (با این اقدام آمریکا) هیچ ابتکار جدی و قابل ملاحظه‌ای از طرف آمریکا ندیده‌ایم. آنچه برای ما مهم است عمل طرف مقابل و رفع عینی و ملموس تحریم‌هاست.»
البته سخنگوی وزرات خارجه آمریکا در تازه ترین موضع گیری خود گفته «معافیت تحریمی ایران برای منافع خودمان بود. همچنین هدف واشنگتن در بازگرداندن برخی معافیت‌های تحریمی برنامه هسته‌ای دادن امتیاز به ایران نبوده و صدور این معافیت هیج اثری در ثروتمند شدن ایران ندارد.»
از سوی دیگر پس از اعتراض بسیاری از اعضای کنگره به این تصمیم ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار پیامی در حساب توئیتر خود نوشت: «ما دقیقاً همان کاری را کردیم که دولت قبلی کرد؛ به شرکای بین‌المللی خود اجازه می‌دهیم به خطرهای فزاینده مرتبط با عدم ایمنی هسته‌ای در ایران رسیدگی کنند در عین حال، تا زمانی که تهران به تعهدات خود در چارچوب برجام بازنگردد، معافیت تحریمی به ایران ارائه نکرده و نخواهیم کرد.»
اما از صحبت‌های ویلسون و کروز مشخص است که میان کنگره و دولت آمریکا هنوز هم اختلاف نظر وجود دارد.
به گفته فواد ایزدی کارشناس مسائل آمریکا «براساس ساختار سیاسی موجود در آمریکا، در واقع کنگره تنظیم کننده سیاست خارجی دولت آمریکا است. تحریم های مربوط به ایران هم مصوب کنگره است و دولت آمریکا فقط مجری آن بوده و قوه مجریه نمی تواند تحریمی وضع یا لغو کند.»
کنگره (CONGRESS) نام قوه مقننه ایالات متحده آمریکا بوده و محلی است که جلسات مجلس نمایندگان و نیز مجلس سنای آمریکا در آن تشکیل می‌شود. وظیفهٔ قانون‌گذاری بر اساس قانون اساسی این کشور بر عهدهٔ نمایندگان کنگره است و هر قانونی برای تصویب، نیاز به تأیید هر دو مجلس دارد.
شبکه سی. جی. تی. ان چین با اشاره به اختلاف میان دولت و کنگره آمریکا، در تحلیلی نوشته « دولت بایدن می تواند فقط به طور موقت معافیت از تحریم ها یا لغو تحریم ها را اعمال کند، اما هنوز باید برای انجام دادن این، مجوز کنگره را داشته باشد که به وضوح اعلام کرده است تحریم های مرتبط به فعالیت های منطقه ای ایران، حقوق بشر و برنامه موشکی آن پابرجا خواهند ماند. در نتیجه، اگر بایدن و دولتش بخواهند در مذاکرات به دنبال لغو تحریم ها باشند، کارشان آسان نخواهد بود».
دست بالای کنگره در برابر دولت آمریکا اما با صحبت های چند روز پیش رابرت مالی ، در شبکه تلویزیونی «ام اس ان بی سی» نمود پیدا کرد.
او گفته بود «دولت کنونی نمی تواند تضمین دهد دولت بعدی آمریکا از توافق خارج نخواهد شد. مالی همچنین گفته «من نمی‌توانم خود را به جای آنها بگذارم، اما این مسأله حقیقت دارد که در سیستم ما، ما نمی‌توانیم رئیس‌جمهور بعدی را ملزم کنیم. دولت بعدی تصمیمات خود را خواهد گرفت».
نفوذ و کنترل کنگره آمریکا بر دولت تا جایی است که جالینا پورتر، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می‌گوید «دولت ایالات متحده علاقه مند به حمایت هر دو حزب از سیاست خود در قبال ایران است و دائماً کنگره را از جریان مذاکرات در وین درباره احیای توافق هسته ای مطلع می کند.»
از دیگر کارهایی که کنگره می تواند انجام دهد این است که قوه مجریه را ملزوم به استفاده از مکانیسم ماشه کند. هم‌اکنون جمهوری‌خواهان کنگره که مخالف مذاکرات هستند، بخش قابل‌توجهی از دموکرات‌هایی که اکثریت مجلس را هم در اختیار گرفته اند به همراه خود دارند.
رابرت منندز رئیس کمیته روابط خارجی سنا که از قضا دموکرات نیز هست، در جلسه ای که در آن رابرت مالی را برای ارائه توضیحاتی درباره مذاکرات فراخوانده بود، از طرف‌های مذاکره‌کننده و اتحادیه اروپا خواست تا تحریم‌هایی را علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کنند.
منندز در این باره گفت: «ما گروه ۱+۵ (۱+۴ به همراه آمریکا) را ترغیب می‌کنیم تا بر اساس پارامترهای برجام، مکانیسم ماشه برای اجرای تحریم‌ها علیه ایران را فعال کنند.»
دلیل درخواست منندز از سایر کشورها برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران این است که براساس متن فعلی برجام، آمریکا فقط در صورت بازگشت به توافق برجام قدرت استفاده از مکانیسم ماشه را پیدا می کند.
مکانیسم ماشه (Trigger mechanism) در راستای حل‌اختلاف در بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام پیش بینی شده و فرآیندی است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. سازوکار ماشه یا سازوکار رسیدگی به اختلاف در برجام با اصرار آمریکایی‌ها در این توافق‌نامه گنجانده شده، تا به ادعای آنها، اگر ایران از برجام سرپیچی کرد، تحریم‌هایی بین‌المللی که با برجام، تعلیق شده، دوباره بتوان بازگرداندیا بازگشت خودکار و سریع (Snapback) اتفاق میافتد. در دولت قبلی آمریکا، دونالد ترامپ بار‌ها درخواست فعال سازی مکانسیم ماشه را به سازمان ملل ارائه داده بود.
ایزدی می‌گوید « مشکلی که ما در مورد مذاکرات با دولت قبلی داشتیم این بود که به نقش کنگره در ساختار سیاست خارجی آمریکا به اندازه کافی توجه نشد. دلیل آن هم عدم آشنایی تیم مذاکره کننده قبلی با ساختار سیاسی آمریکا و عجله برای رسیدن به توافق بود. قاعدتا این موضوع در دولت فعلی نادیده گرفته نخواهد شد. چون سیاست اعلام شده دولت آقای رئیسی معطل کردن کشور برای دستیابی به توافق در وین نیست و ایشان علاقه ای برای رسیدن به یک توافق غیر مفید مذاکرات ندارد.»
صحبت های ایزدی به آخرین موضع گیری حجت الاسلام رئیسی اشاره دارد.
رئیس جمهوری اسلامی ایران درباره مذاکرات لغو تحریم‌ها گفته «اقتصاد ایران را معطلِ برجام نمی‌کنیم. اگر طرف مقابل مصمم به رفع تحریم‌ها باشد، توافق خوبی صورت خواهد گرفت و ما حتما به دنبال این توافق خوب هستیم اما توافق خوب منوط به رفع تحریم‌ها است.»
به گفته این کارشناس «دولت آمریکا و کنگره تاکنون نشان داده اند نمی توانند اختلافات خود را حل کنند و به اتفاق نظر برسند. حتی در داخل خود دولت آمریکا اختلاف است چه برسد به اینکه اختلاف بین دولت و کنگره حل شود.»
تیم مذاکره کننده بایدن که باهم اختلاف دارند، چطور می‌خواهد با کنگره به نتیجه برسد؟
۵ بهمن لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی با عنوان «اختلافات تیم ایالات متحده را در حال مذاکره با ایران در مورد توافق هسته‌ای متلاشی کرد» از اختلاف در دولت بایدن خبر داد و نوشت «برخی از اعضای تیم ایالات متحده پس از اصرار به رویکرد سخت‌گیرانه‌تر در مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران، این تیم را ترک کرده یا از مذاکره عقب‌نشینی کرده‌اند.»
خروج دو عضو از تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا ناشی از اختلافات سیاسی بوده که برای مدت ها وجود داشت. ریچارد نفیو معاون نماینده دولت ایالات متحده در امور ایران در ماه دسامبر از سمت خود کنار رفت و آرین طباطبایی مشاور ارشد دفتر کنترل تسلیحات وزارت امور خارجه، نیز از این تیم استعفا کرده و اکنون به کار سابق خود در دفتر معاون وزیر امور خارجه در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل ادامه خواهد داد.
سعید خزایی کارشناس مسائل آمریکا می‌گوید « فارغ از اختلافات میان تیم مذاکره کننده آمریکا، بحث اصلی بر سر اختلاف بین کنگره و دولت است. هم‌اکنون مجلس سنا و مجلس نمایندگان به ترتیب با اکثریت جمهوری خواهان و دموکرات هاست. در این شرایط دولت در کنار مجلس نمایندگان قرار می‌گیرد که به اصطلاح می‌گویند آمریکا در وضعیت «دولت دوپاره» قرار گرفته است. در این شرایط روند مذاکرات لغو تحریم‌ها سخت خواهد شد.»
به گفته خزائی، چیزی که اهمیت دارد این است که «دولت بایدن مجری سیاست‌های کنگره آمریکاست و نمی‌تواند به ایران ضمانت دهد که تحریم‌ها لغو شود. دولت آمریکا باید بتواند کنگره را مجاب کند و پیش نویسی را به کنگره ارائه کند تا موضع دموکرات ها را در بین نمایندگان بالا برده و کنگره به اجماع برسد.
این اتفاق سابقه داشته و در برخی موارد پیش آمده که دموکرات ها توانسته اند برخی از جمهوری خواهان را قانع کنند تا به نفع لوایح آن ها رای دهند. اما اگر کنگره و دولت آمریکا به اجماع نرسند همان بلایی که دربرجام به سرمان آمد دوباره تکرار خواهدشد.»
