بخش نخست پنجمین همایش سالانه و اولین همایش بین‌المللی انجمن علمی صلح ایران با عنوان «دانشگاهیان و صلح‌آفرینی در منطقه فرهنگی نوروز» با سخنرانی استادان ۱۳ کشور ایران، چین، ترکیه، هندوستان، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، افغانستان، گرجستان، تاجیکستان، پاکستان، عراق و جمهوری آذربایجان، روز گذشته در دو نوبت صبح و عصر برگزار شد و استادانی از کشورهای مختلف در خصوص ارتباط صلح و نوروز، صلح و توسعه و نقش دانشگاهیان در ایجاد صلح به سخنرانی پرداختند.
آنچه در این گزارش می‌خوانید مشروح سخنان «آزاد عبدالقادر صالح ولدبیگی» کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل عمومی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر اربیل اقلیم کردستان عراق، «بهاره سازمند» دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران و «علی صباغیان» استادیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است.
پیشنهاد تشکیل اتحادیه نوروز در کشورهای حوزه نوروز در چارچوب یک موافقت‌نامه منطقه‌ای
مدرس دانشگاه اربیل پیشنهاد کرد با تشکیل اتحادیه نوروز میان کشورهای حوزه نوروز در چارچوب یک موافقت‌نامه منطقه‌ای، اقداماتی چون توسعه گردشگری و برداشتن ویزا و ایجاد بورس گردشگری در میان کشورهای حوزه نوروز موجب توسعه ارتباطات و آشنایی با مراسم نوروزی در کشورهای مختلف این حوزه شود.
«آزاد عبدالقادر صالح ولدبیگی» کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل عمومی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر اربیل؛ اقلیم کردستان عراق می‌گوید: صلح به عنوان یکی از آرزوهای بشر از دیرباز مطرح بوده و در اسناد بین‌المللی هم به آن اشاره شده‌است. برای مثال در ماده نخست منشور سازمان ملل به مساله صلح و امنیت توجه شده و تحقق آن به عنوان یکی از اهداف مهم این سازمان شناخته می‌شود. همچنین در ماده ۳ این منشور ذکر شده‌است که کشورهای مختلف باید بتوانند از طریق تعامل و همکاری مشکلات خود را حل کنند.
وی ادامه می‌دهد: آنچه بسیار اهمیت دارد، توجه به این نکته است که همگرایی در حوزه فرهنگ آسان‌تر از سایر حوزه‌هاست و یکی از امور فرهنگی که زمینه همگرایی را بیش از پیش فراهم می‌کند، «نوروز» است که در سال ۲۰۰۳ از سوی سازمان یونسکو به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشر به رسمیت شناخته شد. همچنین مجمع عمومی سازمان ملل نیز ۲۱ مارس مصادف با روز عید نوروز را بر اساس قطعنامه شماره A/RES/۶۴/۲۵۳ در سال ۲۰۱۰ به عنوان روز جهانی نوروز اعلام کرد.
این مدرس و پژوهشگر به نقش دانشگاهیان در ترویج گفتمان صلح در حوزه نوروز پرداخته و اظهار می‌کند: جایگاه و نقش نخبگان علمی و دانشگاهی برای یافتن سازوکارهای مشترک و خلق زمینه‌های مناسب براساس استقرار صلح اهمیت دارد. دانشگاهیان در دنیای امروز می‌توانند موجد و پدیدآورنده تحولات، بینش‌ها و نگرش‌های مثبتی در زمینه استقرار صلحی پایدار باشند. به این صورت که از یک سو می‌توانند بستر ایجاد دیپلماسی را فراهم آورند و از سوی دیگر همکاری‌های علمی و پژوهشی میان دانشگاه‌ها را افزایش دهند.
در این خصوص، جی. ام مایکل روابط فرهنگی را به عنوان ابزاری برای دستیابی به صلح معرفی کرده و بر این باور است که فرهنگ صلح با گسترش فعالیت‌های فرهنگی تحقق می‌یابد.
وی در پایان به برخی فعالیت‌های فرهنگی حول موضوع نوروز که می‌توانند زمینه صلح و همگرایی بیشتر را فراهم کنند، اشاره کرده و می‌گوید: می‌توان به تشکیل یک کنفدرالیسم یا اتحادیه به نام نوروز از کشورهای حوزه نوروز پرداخت که در چارچوب یک موافقت‌نامه منطقه‌ای تحقق یابد. همچنین توسعه گردشگری و برداشتن ویزا و ایجاد بورس گردشگری در میان کشورهای حوزه نوروز به منظور توسعه ارتباطات و آشنایی با مراسم نوروزی راهگشا خواهد بود. ترویج و احیای فرهنگ جهانی نوروز و ترجمه آثار منتشر شده در این خصوص به زبان‌های کشورهای حوزه نوروز و دیگر زبان‌ها و تمرکز بر ادبیات و مراسم مشترک در این زمینه و احیاء و گسترش مراسم و نشست‌های سالیانه نوروزی در کشورهای حوزه نوروز به نحوی که هر سال یکی از کشورهای حوزه نوروز میزبان مراسم بین‌المللی نوروز باشد، نیز از دیگر اقدامات است.
جایگاه ضعیف مطالعات صلح در دانشگاه‌های منطقه فرهنگی نوروز
بهاره سازمند دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران در مطالعه خود به جایگاه مطالعات صلح در دانشگاه‌های مهم کشورهای منطقه فرهنگی نوروز توجه کرده و به این یافته‌ها اشاره می‌کند که در جمهوری اسلامی پاکستان در مجموع دوره کارشناسی ارشد مطالعات صلح و حل منازعه در دانشگاه‌های دفاع ملی، دانشگاه ملی علوم و تکنولوژی، دانشگاه پیشاور، دانشگاه منهاج در لاهور و در دانشگاه اسلام آباد شاخه آباتاباد ارائه می‌شود. در افغانستان از سال ۲۰۱۴ تا قبل از روی کار آمدن دوباره طالبان، موسسه صلح ایالات متحده آمریکا با دانشگاه‌های دولتی و خصوصی و همچنین وزارت تحصیلات عالی افغانستان برای ایجاد یک برنامه درسی مطالعات همکاری کرد. در بهار ۲۰۱۵، وزارت تحصیلات عالی یک برنامه درسی را برای تدریس به عنوان یک دوره دو واحدی تایید کرد. در سال ۲۰۱۶ موسسه صلح ایالات متحده با پوهنتون (دانشگاه‌های دولتی) در هرات و ننگرهار همکاری کرد. ایجاد پارک صلح از سپتامبر ۲۰۱۶ در دانشگاه هرات و ورکشاپ و نمایشگاه صلح در ۲۷ خرداد ۱۳۹۶ در مرکز صلح پوهنتون هرات با حضور ۲۵ شرکت کننده از ۵ دانشکده این دانشگاه (حقوق و علوم سیاسی، علوم اجتماعی، حقوق و علوم اسلامی، روزنامه‌نگاری و روابط عمومی) از دیگر اقدامات بود.
وی ادامه می‌دهد: در جمهوری آذربایجان، دانشگاه خزر دوره کارشناسی ارشد مطالعات منازعه را برگزار می‌کند و کرسی حقوق بشر یونسکو در دانشگاه دولتی باکو تاسیس شده است. همچنین بررسی همه دانشگاه‌های مهم در جمهوری ترکمنستان نشان داد که دانشگاه دولتی توسعه و علوم انسانی و موسسه روابط بین الملل و دانشگاه بین‌المللی ترکی-ترکمن نیز این رشته را نداشتند.
سازمند اظهار می‌کند: در جمهوری تاجیکستان بررسی‌ها نشان داد هیچ کدام از دانشگاه‌های مهم این کشور از جمله دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه ملی تاجیک، دانشگاه تاجیک روسی، دانشگاه ملی خجند، دانشگاه ملی تاجیک در زمینه حقوق، تجارت و سیاست، دانشگاه آسیای مرکزی و دانشگاه دولتی خاروغ رشته صلح و حل منازعه را نداشتند. در جمهوری ارمنستان بررسی ۲۵ دانشگاه یافته‌های جالبی را به همراه داشت. نخست اینکه دانشگاه دولتی ارمنستان نه دانشکده حقوق داشت و نه دانشکده روابط بین الملل. البته دانشگاه آمریکایی ارمنستان ۴ کالج دارد که در کالج علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه آمریکایی ارمنستان رشته حقوق بشر و عدالت اجتماعی در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود. همچنین در جمهوری ازبکستان بررسی ۳۳ دانشگاه مهم نشان داد که حتی در دانشگاه دیپلماسی و اقتصاد جهانی نیز رشته مطالعات صلح و حل منازعه تدریس نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: این بررسی در جمهوری ترکیه بررسی حکایت از آن داشت که دانشگاه آنکارا دوره کارشناسی ارشد مطالعات صلح و حل منازعه اجرا می‌کند. دانشگاه ابن خلدون ترکیه نیز مرکز مطالعات صلح و حل منازعه دارد و در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه ساباجی رشته تحلیل منازعه تدریس می‌شود و اما در جمهوری عراق نیز بررسی دانشگاه‌ها حاکی از این است که از سال ۲۰۱۷ انجمن امل با همکاری برنامه عمران ملل متحد کرسی مطالعات صلح و تعارض را در دانشگاه بغداد ایجاد کرده‌است.
سازمند در جمع‌بندی خود از وضعیت دانشگاه‌ها در پرداختن به موضوع صلح گفت: مطالعات صلح از جایگاه قابل توجهی در دانشگاه‌های مهم منطقه فرهنگی نوروز برخوردار نبوده و آموزش عالی نقشی بسیار ناچیز در تقویت منطقه‌گرایی مبتنی بر تقویت فرهنگ صلح و هنجارهای فرهنگی نوروز در منطقه داشته‌است. مطالعات صلح از جایگاه قابل توجهی در دانشگاه‌های مهم منطقه فرهنگی نوروز برخوردار نبوده و آموزش عالی نقشی بسیار ناچیز در تقویت منطقه‌گرایی مبتنی بر تقویت فرهنگ صلح و هنجارهای فرهنگی نوروز در منطقه داشته‌است. نقش اصلی مدیریت مناقشات و منازعات برعهده نهادها و کارگزاران دیپلماسی سنتی بوده و نه دیپلماسی جدید که دیپلماسی عمومی و دیپلماسی علم و فناوری که به عنوان نمودهای اصلی آن شناخته می‌شوند. همچنین پژوهش‌ها اثبات کرد که در کشورهایی هم که رشته یا مرکز مطالعات صلح و حل منازعه ایجاد شده، عمدتا عوامل خارجی تاثیرگذار بوده‌است.
مسؤولیت اجتماعی دانشگاهیان برای صلح‌آفرینی در منطقه نوروز
علی صباغیان استادیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران می‌گوید: امروزه مسائلی همچون گسترش وسیع، بین‌المللی شدن، افزایش ویژگی کارآفرینی تحت تاثیر توسعه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و اصلاح برنامه‌های درسی برای هماهنگ شدن با نیازهای بازار بر کیفیت آموزش، استقلال دانشگاه‌ها، آزادی آکادمیک، تغییر نقاط تمرکز دانشگاهیان و مسؤولیت‌های اجتماعی دانشگاه در قبال جامعه تاثیر گذاشته‌است و در این چارچوب مسؤولیت اجتماعی دانشگاه و دانشگاهیان به یک مفهوم دارای اهمیت روزافزون به بخشی از مباحث درباره رقابت‌پذیری و پایداری در چارچوب جهانی شدن تبدیل شده‌است. در واقع، یکی از حوزه‌های مهمی که دانشگاه‌ها و دانشگاهیان می‌توانند از منظر مسؤولیت اجتماعی در آن به ایفای نقش بپردازند، عرصه صلح‌آفرینی است. مداخله دانشگاهیان در عرصه صلح‌آفرینی ابعاد مختلفی همچون پیشگیری از ظهور منازعات، مدیریت و حل و فصل منازعات در صورت بروز هر گونه منازعه و نیز اقدام تثبیت‌ساز در دوره بعد از منازعه دارد. در این زمینه دانشگاه‌ها و دانشگاهیان می‌توانند از طریق تقویت آموزش‌های مربوط به صلح، همزیستی مسالمت‌آمیز و حل منازعه، هنجاری‌سازی‌های لازم برای صلح و صلح‌آفرینی، شبکه‌سازی در عرصه صلح‌سازی، همکاری‌های پژوهشی در این عرصه و به مواردی دیگر از این دست اقدام کنند.
صباغیان ادامه می‌دهد: دانشگاه و دانشگاهیان منطقه نوروز با توجه به نقش مرجعی که در جوامع دارند، می‌توانند از مسیرهایی همچون آموزش، انجام پژوهش‌ها و برگزاری کارگاه‌های علمی به توسعه فرهنگ رواداری، احترام به حقوق بشر، همزیستی مسالمت‌آمیز و جلوگیری از خشونت بپردازند.
این استاد دانشگاه به نقش دانشگاهیان در کمک به توسعه برای پیشگیری از منازعه و تثبیت بعد منازعه پرداخته و بیان می‌دارد: رابطه بین صلح و توسعه یک رابطه دو سویه است. از یک طرف ایجاد صلح بدون توسعه امکان‌پذیر نیست و از سوی دیگر توسعه بدون صلح تحقق‌ناپذیر است.رابطه بین صلح و توسعه یک رابطه دو سویه است. از یک طرف ایجاد صلح بدون توسعه امکان‌پذیر نیست و از سوی دیگر توسعه بدون صلح تحقق‌ناپذیر است. این ارتباط متقابل بین صلح و توسعه هم از لحاظ نظری مورد تحلیل قرار گرفته‌است و هم در اسناد مختلف بین‌المللی بر آن صحه گذاشته شده‌است. برای مثال گزارش سال ۲۰۱۱ بانک جهانی در مورد «منازعه، امنیت و توسعه»، پیوند نظری بین منازعات، مسائل امنیتی و توسعه را بررسی کرده‌است. همچنین قطعنامه ۱۱ مارس ۲۰۱۴ مجمع عمومی سازمان ملل بر این نکته تاکید کرده‌است که توسعه پایدار بدون صلح و صلح بدون توسعه وجود نخواهد داشت. در مصوبه سال ۲۰۱۶ اتحادیه اروپا نیز برای اصلاح مصوبه سال ۲۰۱۴ در خصوص ایجاد یک ابزار کمک‌کننده به ثبات و صلح به ارتباط بین صلح و توسعه اشاره شده‌است و در شروع این سند تصریح شده‌است که توسعه پایدار و ریشه‌کنی فقر نیازمند صلح و امنیت است. در عین حال بدون توسعه و کاهش فقر، صلح پایدار ایجاد نخواهد شد. در این میان دانشگاه و دانشگاهیان منطقه نوروز از طریق کمک به توسعه پایدار، توسعه انسانی و امنیت انسانی می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از منازعه داشته باشند.
صباغیان همچنین به نقش میانجی‌گری دانشگاه و دانشگاهیان برای حل و فصل منازعات در منطقه نوروز توجه کرده و می‌گوید: دانشگاه و دانشگاهیان منطقه نوروز به عنوان بخشی از مسؤولیت اجتماعی خود می‌توانند به ارائه فعالیت‌های میانجی‌گرایانه از طریق تسهیل توافق در مورد اهداف مشترک بین طرف‌های درگیری به مدیریت و حل منازعات و صلح‌سازی کمک کنند.
