اخیرا وزیر برق عراق اعلام کرده که در زمینه برنامه واردات گاز این کشور از قطر پیشرفتهای قابل توجهی حاصل شده و زیرساختهای لازم طی ۱۲ الی ۱۵ ماه آینده تامین خواهد شد.
این خبر برای ایران با توجه به نقش کشورمان طی سالیان گذشته در زمینه تامین گاز و امنیت عراق به صورت توامان میتواند مهم و نیازمند تامل باشد. چرا که از دست رفتن نقش ایران در زمینه تامین انرژی کشورهای منطقه در میان و بلندمدت میتواند اثرات جبران ناپذیری بر دیپلماسی منطقه‌ای کشورمان داشته باشد.
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران عرصه انرژی بر این باورند که دلایل ذیل مسبب تغییر شرایط بازار انرژی عراق به ضرر ایران است:
تحریم‌های آمریکا: تحریم‌های غیرانسانی و یکجانبه آمریکا علیه ایران موجب گردیده که در نقل و انتقال پول گاز صادراتی ایران به عراق مشکلاتی به وجود آمده و دیرکردهای مداوم دولت عراق در پرداخت پول گاز صارداتی ایران به بهانه تحریم، اختلافات تهران و بغداد و به تبع آن قطعی چندباره جریان گاز صادراتی را سبب گردیده است.
رکوردهای مداوم مصرف گاز سالیانه در ایران: متاسفانه به دلایل متعدد، هر ساله رکورد جدیدی از مصرف گاز در فصل سرمای کشورمان به ثبت میرسد. از اینرو ایران همواره در دوراهی انتخابهای سخت قرار دارد. انتخاب میان قطع گاز مشترکان خانگی کشورمان در اوج سرما یا کاهش فشار گاز صادراتی و همچنین انتخاب میان ایجاد محدودیت برای صنایع تولیدی کشور یا محروم ساختن طرف خارجی از گاز ایران. واضح است که در شرایط اضطرار، اولویت با مشترکان و صنایع داخلی است!
سیاست انرژی دولت عراق: دولت عراق از زمان انتخاب عادل عبدالمهدی به عنوان وزیر نفت در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی و پس از آن اشغال صندلی نخست وزیری عراق توسط او به مدت یکسال در میان سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ همواره به دنبال تحول در سیاست های انرژی این کشور بوده است. سیاستهای جدید شامل تاکید بیشتر بر تنوع منابع تامین انرژی این کشور و پیمانکاران سازنده نیروگاه‌های عراق بوده است.
از اینرو عجیب نیست که در روزهای اختلاف میان دولت الکاظمی و تهران، عراقی‌ها بیش از گذشته بر این سیاست در متنوع سازی منابع تامین گاز مورد نیاز عراق و به تبع آن حذف قدم به قدم ایران از بازار انرژی عراق و گرفتن اهرم رایزنی کشورمان در این زمینه، پافشاری کنند.
سستی مدیران سابق صنعت نفت : بدون شک مدیران سابق صنعت نفت و به طور ویژه مدیران دوران ۱۶ ساله وزارت بیژن نامدار زنگنه نقش بی بدیلی در ایجاد فشارهای اخیر بر کشورمان و به تبع آن حذف ایران از بازار انرژی عراق ایفا کرده‌اند و آثار تصمیمات غلط آنان همچنان دامن گیر کشورمان است. کارشناسان بسیاری معتقدند که عدم سیاستگذاری صحیح در دوران مدیران سابق وزارت نفت و به طور ویژه منصوبان زنگنه، سبب عدم سرمایه گذاری کافی ایران در زمینه توسعه متوازن میادین مشترک گازی و به تبع آن عقب ماندگی ایران از رقبای منطقه ای و جهانی و واگذاری صحنه از جانب کشورمان به آنها گردیده است. از اینرو در آینده صنعت نفت، توجه هر چه بیشتر به توسعه میادین مشترک، ساخت زیرساختهای لازم و در عین حال، تلاش در جهت بهینه سازی مصرف سوخت امری حیاتی برای کشور است. چرا که ایران ناتوان در تامین گاز داخلی در اوج مصرف، بازیگری حذف شده از بازارهای جهانی خواهد بود. اما در کنار انتقاد به مدیران سابق صنعت نفت، بایستی بر وظیفه مهم و خطیر مدیران فعلی صنعت نفت و وزارت امور خارجه در زمینه حفظ کشورمان به عنوان بازیگر موثر بازار انرژی و تامین کننده نیاز همسایگان بیش از پیش تاکید کنیم.
با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی در مرداد ماه ۱۴۰۰ و به تبع آن ورود تیم جدید به وزارت نفت، اقداماتی در جهت ارتقای نقش ایران در بازار انرژی منطقه از جمله احیای قرارداد سوآپ با همسایگان شمالی صورت گرفته که شروعی امیدوارکننده اما ناکافی برای ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان منابع نفت و گاز جهان است. جامعه فراموش نکرده که رئیس جمهوری کشورمان در دوران رقابتهای انتخاباتی همواره بر گسترش رابطه اقتصادی با همسایگان ایران تاکید کرده و آن را اولویت سیاست خارجی دولت خویش خوانده است. از اینرو برای دولتی که با شعار “نخست همسایگان” بر سر کار آمده، از دست دادن فرصت بازیگری در بازار انرژی عراق یک شکست بزرگ خواهد بود. شکست بزرگی که برای دوحه و عموم رقبای تهران در بازار انرژی به شیرینی یک فتح الفتوح است!
